‘Ritreuru’
‘Ritreuru’
‘Giko mar gik moko duto chiegni. Ritreuru mondo uikru ni lemo.’—1 PET. 4:7.
1. Wach maduong’ ma Yesu ne puonjo ne en mane?
KANE Yesu Kristo nie piny, wach maduong’ ma ne opuonjo ne en wach Pinyruodh Nyasaye. Kokalo kuom Pinyruodhno, Jehova biro nyiso ayanga ni en ema en gi ratiro mar bedo jaloch e wi gik moko duto, kendo Pinyruodhno biro keto nyinge obed maler. Omiyo, Yesu nopuonjo jopuonjrene mondo olem kama: ‘Pinyruodhi mondo obi. Gi midwaro mondo otimre e piny kaka e polo.’ (Math. 4:17; 6:9, 10) E kinde mokayo machiegni, sirkand Pinyruodhno biro ketho piny ma Satan oteloeni, kendo neno ni dwaro mar Nyasaye timore e piny mangima. Mana kaka Daniel nokoro, Pinyruodh Nyasaye “enong’iny pinje ruodhigi duto [masani], mi notiekgi, kendo nobedie nyaka chieng’.”—Dan. 2:44.
2. (a) Ere kaka jolup Yesu ne dhi ng’eyo ni Yesu osechako locho e Pinyruoth? (b) En ang’o machielo ma bende ranyisino ne dhi nyiso?
2 Jolup Yesu nokawo biro mar Pinyruodh Nyasaye kaka wach maduong’ ahinya, omiyo ne gipenje niya: “Ang’o ma nobed ranyis mar biro mari, kendo mar giko mar ndalo?” (Math. 24:3) To nikech bedoe mar Kristo e teko loch mar Pinyruoth en gima joma nie piny ok ne dhi neno gi wang’gi, ranyisi manenore ayanga ne dhi bedoe. Ranyisino ne dhi bedo gi gik mopogore opogore ma ne okor ei Ndiko. Kuom mano, jolup Yesu ma ne dhi bedo ka ngima e kindeno, ne nyalo ng’eyo ni Yesu osechako locho e polo. Ranyisino bende ne dhi bedo kar chakruok mar kinde ma Muma luongo ni “ndalo mag giko” mar chenro maricho masani opong’ e piny.—2 Tim. 3:1-5, 13; Math. 24:7-14.
Ritreuru e Ndalo mag Giko
3. Ang’o momiyo ne dhi dwarore mondo Jokristo obed motang’ kendo moritore?
3 Jaote Petro nondiko kama: “Giko mar gik moko duto chiegni. E momiyo beduru mariek kendo moritore, mondo uikru ni lemo.” (1 Pet. 4:7) Ne dhi dwarore ni jolup Yesu oritre ka ging’iyo gik matimore e piny manyiso kinde ma ne odhi chako locho kaka Ruoth. Kendo bedogi motang’ ne dhi dwarore moloyo kaka giko mar piny marachni ne medo kayo machiegni. Yesu nowacho ne jopuonjrene niya: “Nenuru, nikech ukiya kar biro mar jaduong’ ot [mondo oketh piny ma Satan oteloeni].”—Mari. 13:35, 36.
4. Nyis ane pogruok mantie e kind jogo ma gin jokanyo mag piny ma Satan oteloeni, kod jogo ma gin jotich Jehova. (Riw koda weche manie sanduk.)
4 Ji mang’eny ni e bwo teko mar Satan, kendo ok gisebedo ka ging’eyo tiend gik matimore e piny. Ok ging’eyo ni Kristo osechako locho e Pinyruoth. Kata kamano, jolup Kristo madier to osebedo koritore kendo ging’eyo tiend gik mosebedo katimore kuom chiegni higini 100. Chakre higa 1925, Joneno mag Jehova osefwenyo ni Lweny Mokwongo mar Piny kaachiel gi gik ma noluwo, ne gin ranyis maler ni bedoe mar Kristo e loch mar Pinyruodh polo nochakore e higa 1914. Kuom mano, ndalo giko mar piny marach ma Satan oteloeni koro ne osechakore. Nitie ji mang’eny, ma kata obedo ni ok ging’eyo tiend gik matimoregi, ging’eyo pogruok maduong’ ma nobedoe e kind kinde mago ma Lweny Mokwongo mar Piny ne pok otimore, koda kinde mago ma bang’ lwenyno.—Ne sanduk mawacho ni “Kinde Mopong’ gi Tungini Nochakore.”
5. Ang’o momiyo dwarore ahinya ni wadhi nyime ritre?
5 Kuom chiegni higini 100, gik maricho matimore e piny sani nyiso maler ni wadak e ndalo mag giko. Kinde modong’ nok kapok Jehova ochiko Kristo mondo oti kod oganda lweny mag malaike ma tekogi ng’eny e ketho piny ma Satan oteloeni. (Fwe. 19:11-21) Jokristo madier inyiso mondo obed motang’ kendo giritore. Kuom mano, gie sani dwarore ahinya mondo wadhi nyime timo kamano sama warito giko mar pinyni. (Math. 24:42) Nyaka wasik ka waritore, kendo nyaka wachop tich momiwa e piny duto ka waluwo kaka Kristo chikowa.
Tich Makwako Piny Mangima
6, 7. Tij lando wach Pinyruoth osebedo kadongo e kinde mag giko e okang’ machalo nade?
6 Tich ma jotich Jehova onego otim, en achiel kuom ranyisi ma ne okor ni ne dhi nyiso ni wan e ndalo mag giko mar chenro mar piny marachni. Yesu nolero wach tijni kane owuoyo kuom gik mopogore opogore ma ne dhi timore e ndalo mag giko. Achiel kuom weche ma ne okorgo oriwo koda wach motegno mawacho niya: ‘Wach maberni mar pinyruoth nolandre e pinje duto, mondo obed ranyis ni ogendini duto; eka giko nobi.’—Math. 24:14.
7 Par ane moko kuom weche motudore gi wach ma Yesu nokorono. Kwan mar jogo ma ne lando wach maber ne tin ahinya kar chakruok mar ndalo mar giko e higa 1914. Gie sani, kwanno osemedore e okang’ malach. Nitie Joneno mag Jehova mokalo 7,000,000 malendo e piny mangima, ka gin e kanyakla mokalo 100,000. E wi mano, ji 10,000,000 ne ochokore kanyachiel gi Joneno mag Jehova e higa 2008, e odiechieng’no ma ne itimoe Rapar mar tho Kristo. Mano ne en medruok maduong’ kopime gi higa mar 2007.
8. Ang’o momiyo akwede ok osechungo tijwa mar lendo kik odhi nyime maber?
8 Mano kaka tij lando wach Pinyruodh Nyasaye timore e okang’ malach e ogendini duto kapok giko mar pinyni ochopo! Tijni timore kamano kata obedo ni Satan e “nyasach pinyni.” (2 Kor. 4:4) Satan ema chiko chenro duto mag siasa, din, ohala, koda yorego mag keyo kendo fuambo weche e pinyni. To kare ang’o mosemiyo tij lendo oyudo nyak maber? Jehova ema osebedo kasiro tijni. Kuom mano, tij lando wach Pinyruoth dhi nyime e yo maber kata obedo ni Satan kinde duto temo mondo ochung tijno.
9. Ang’o momiyo medruok matimore e tijwa mar lendo, koda e ng’eyo dwaro mar Nyasaye, inyalo luong ni hono?
9 Bedo ni tij lando wach Pinyruoth osedhi nyime maber, kendo kwan mar oganda Jehova siko kamedore, kendo bedo ni gimedo ng’eye en kaachiel gi dwaro mage, en gima wanyalo luongo ni hono. Dine bed ni Nyasaye ok osiro tijni, kotayo kendo rito joge, timo tijni dine ok onyalore. (Som Mathayo 19:26.) Wanyalo bedo gadier ni sama roho maler mar Nyasaye tiyo e chuny jogo maritore, kendo moikore mar tiyone, tij lendoni biro medo dhi maber nyaka gikone, “eka giko nobi.” Kindeno medo sudo machiegni mapiyo.
“Masira Maduong’ ”
10. Yesu nolero nade wach masira maduong’ mabiro?
10 Giko mar piny marachni biro timore e kinde miluongo ni “sand maduong’no.” (Fwe. 7:14) Muma ok nyiswa ni masirano nokaw kinde malach maromo nade, kata kamano, Yesu nowacho kama: “Ndalogo masira maduong’ nobedie, ma pok nobedoe nyaka a chakruok piny nyaka chil kawuono, kendo ok nochak obedie ngang’.” (Math. 24:21) Ka waparo masiche ma piny osebedogo nyaka chop sani, kaka ma ne otimore e Lweny mar Ariyo mar Piny kama chiegni dhano milion 50 nyaka 60 ne othoe, kuom adier masira maduong’ mabiro nobed malich moloyo. Giko masirano nochop e lweny mar Har–Magedon. Mano e kinde ma Jehova biro tiyoe gi jolweny mage e ketho gimoro amora motudore gi chenro mar piny ma Satan oteloeni.—Fwe. 16:14, 16.
11, 12. En ang’o mabiro chiwo ranyisi ni masira maduong’ osechakore?
11 Weche ma Muma okoro ok nyis tarik sie ma masira maduong’no biro chakore, kata kamano owachonwa gima duong’ moloyo mabiro nyiso ni masirano osechakore. Gima duong’no en okang’ ma ibiro kawo mar ketho dinde duto mag miriambo, to mano ibiro timo gi joloch mag siasa. Ei Muma, weche mokor mayudore e Fweny sula 17 kod 18, poro din mar miriambo gi dhako ma jaterruok moseterore gi josiasa mag piny. Fweny 17:16 nyiso ni kinde chiegni chopo ma joloch mag siasa biro ‘sin kod jaterruokno; mi ginikeye nono, mi giniweye duk; kendo ginicham ringre, mi giniwang’e gi mach chuth.’
12 Ka kinde mar timo mano ochopo, Nyasaye biro keto “e chunygi [joloch mag siasa] mondo gitim gi modwaro,” ma en ketho dinde duto mag miriambo. (Fwe. 17:17) Kuom mano, inyalo wacho ni Nyasaye ema okelo kethruokno. En kum ma Nyasaye kelo kuom dinde mawuondore ma kuom kinde malach, osepuonjo gik maok luwore gi dwaro mar Nyasaye, kendo gisesando jotichne. Ji mang’eny e piny ok ong’eyo ni dinde mag miriambo ibiro kethi. Kata kamano, jotich Jehova momakore kode to ong’eyo. Kendo kuom kinde duto mag ndalo gikogi, gisebedo ka giwacho ne ji wachno.
13. Ang’o manyiso ni giko mar dinde mag miriambo biro timore mapiyo ahinya?
13 Ji biro bwok ahinya sama gineno ka iketho dinde mag miriambo. Weche mokor ei Muma bende nyiso ni moko kuom “ruodhi mag piny” biro ywak kama kuom wach kethruokne: “Yaye! Yaye! . . . E sa achiel kende oseng’adni buch keth!” (Fwe. 18:9, 10, 16, 19) Sama Muma wacho ni “e sa achiel,” mano nyiso ni kethruokno biro timre mapiyo ahinya.
14. Sama jowasik Jehova biro monjo jotichne, Nyasaye biro kawo okang’ mane?
14 Wang’eyo ni bang’ ka osekethi dinde mag miriambo, ibiro monj jotich Jehova, mosebedo kalando buchene mag kum. (Ezek. 38:14-16) Sama tim monjono chakore, mano biro chuno ni joma monjo jotich Nyasayego oked gi Jehova, ma singo ni obiro rito joge mochung’ motegno. Jehova wacho maler kama: “Ni mar asewacho, katimo higa, katimo mirima maliet ka mach, . . . mi gining’e ni an ie Jehova.” (Som Ezekiel 38:18-23.) Nyasaye wacho ei Wachne niya: ‘En mamulou mulo mana tong wang’a.’ (Zek. 2:8) Omiyo, sama jowasike chako kedo gi jotichne manie piny mangima, Jehova ok bi ling’. Obiro kawo okang’ mabiro miyo masira maduong’no odonj e gikone—tiende ni e Har–Magedon. Ka ichikogi gi Kristo, oganda lweny mag malaike ma nigi teko biro kelo kum mar Jehova kuom piny ma Satan oteloeni.
Kaka Wachni Onego Omulwa
15. Ng’eyo ni giko mar pinyni chiegni onego omi watim ang’o?
15 Ng’eyo ni giko mar piny marachni chiegni ahinya onego omi watim ang’o? Jaote Petro nondiko kama: “Ka gigi duto biro leny nono kamano, onego ubed jo maler manadi e ngimau, kuluoro Nyasaye!” (2 Pet. 3:11) Wechego jiwo ahinya kaka dwarore ni waritre ahinya mondo wabed gadier ni timbewa luwore gi chike Nyasaye, kendo neno ni ngimawa opong’ gi tije mag chiwruok ne Nyasaye, ma gin tije manyiso ni wahero Jehova. Tijego oriwo koda timo kar mwanyalo e lando wach maber mar Pinyruoth kapok giko ochopo. Petro bende nondiko kama: “Giko mar gik moko duto chiegni. . . . Beduru . . . moritore, mondo uikru ni lemo.” (1 Pet. 4:7) Wanyalo sudo machiegni gi Jehova kendo nyiso ni wahere, ka wasiko wadhi ire e lamo, ka wakwaye mondo otawa kokalo kuom roho mare maler koda kanyaklane mar piny mangima.
16. Ang’o momiyo dwarore wamakre ahinya gi puonj moting’o siem ma Nyasaye miyowa?
16 E kinde mag chandruokgi, onego wamakre ahinya gi puonj moting’o siem ei Wach Nyasaye mawacho niya: “Ritreuru ahinya kaka uwuotho, ok ka jo ma onge rieko, to ka jo mariek, ma ok uketh kinde ma un go, nikech ndaloni rach.” (Efe. 5:15, 16) Timbe maricho sani ng’eny ahinya maloyo kinde moro amora mosekalo. Satan oseloso yore mang’eny mag miyo ji kik tim dwaro mar Jehova, kata miyo kik giti ne Jehova gi chunygi duto. Kaka jotich Nyasaye, wang’eyo wachni kendo ok wadwar weyo mondo gimoro amora omi kik wamakre motegno gi Nyasaye. Wang’eyo bende gigo machiegni timore, kendo waketo genowa kuom Jehova koda dwaro mage.—Som 1 Johana 2:15-17.
17. Ler ane kaka joma biro tony e Har–Magedon biro timo sama ichiero ji.
17 E kindego, singo majaber ma Nyasaye osetimo mar duoko jomotho e ngima nochopi, nimar “nobedie chier mar jo makare kod jo ma ok kare.” (Tich 24:15) Ne ane kaka weche mosingigo jiwowa ni: ‘Nobedie chier’! Onge kiawa kuom wachno, nimar Jehova osesingore! Isaiah 26:19 singo kama: “Jogi mosetho nobedi mangima . . . Chieuru, weruru, jo madak e buch lowo . . . Piny nogol jo motho oko.” Wechego ne okwongo chopo e kinde ma oganda Nyasaye machon ne odok e pinygi, kendo mano miyo wabedo gadier kuom kaka wechego biro chopo e yo masie e piny manyien. Mano kaka mor mogundho nobedie e kinde ma joma ichiero biro romo gi joheragi! Ee, giko mar piny ma Satan oteloeni okayo, kendo piny manyien mar Nyasaye chiegni ahinya. Mano kaka dwarore ni mondo wasik ka waritre!
Be Iparo?
• Wach maduong’ ma Yesu ne puonjo ne en ang’o?
• Tij lando wach Pinyruoth osenya e okang’ maromo nade sani?
• Ang’o momiyo dwarore ahinya mondo waritre?
• Ang’o miyudo ka jiwi kuom singo manie Tich Joote 24:15?
[Penjo mag Puonjruok]
[Sanduk/Picha manie ite mar 16, 17]
KINDE MOPONG’ GI TUNGINI NOCHAKORE
E higa 2007 ne ogol buk mawiye wacho ni The Age of Turbulence: Adventures in a New World mondiki gi jal miluongo ni Alan Greenspan. Kuom chiegni higini 20, jalo ne en jakom mar United States Federal Reserve Board, ma en riwruok matayo chenro duto mag kuonde mikanoe pesa e pinyno. Greenspan nyiso pogruok mantie e chal mar piny kane pok ochopo higa 1914, koda chal mar piny bang’ higano:
“Kaluwore gi ripode manyiso chal ma ne nie piny kane pok ochopo higa mar 1914, ji koda pinje ne miyore luor kendo ne gitimo dongruok e yore duto mag ngima dhano; nimar ne nenore ka gima dhano ne dhi chopo e ngima maber chuth. E higini mag 1800, ema ohala mar ng’iewo wasumbini ne orumoe. Timbe malich mag gero ne dok piny. . . . Dongruok ma ne timore e higini mag 1800 e piny mangima, ema nokelo ndach reru, simo, sitima, sinema, nyamburko, koda gik mitiyo godo e ot, ma gin gik mang’eny maok wanyal kwano duto. Dongruok e yore mag thieth, medo lony kuom yore mag chiemo, kendo miyo ji mang’eny oyud pi e yo mayot, ne omiyo dhano ne nyalo dak aming’a . . . Ji duto e piny mangima, ne neno ni dongruok ma ne timoreno, ne biro dhi nyime.”
Kata kamano . . . “Lweny Mokwongo mar Piny noketho dongruok e ngima dhano, moloyo Lweny mar Ariyo mar Piny ma ne oketho gi moko mang’eny, nimar Lweny Mokwongono noketho ngima maber. Ok anyal golo e pacha kaka ngima ne chalo e higinigo kane pok Lweny Mokwongo mar Piny ochakore, nimar mago e kinde ma ne nenore ni dhano timo dongruok maonge gima biro geng’ogi. Sani waneno gik moko e yo mopogore ahinya kod kaka ji ne neno ngima higini mia achiel mosekalo, nimar sani waneno gik moko kaluwore gi kit ngima madier. Be timbe mahundu, medruok mar liet e piny, kata wach kedo ne oganda dhano biro ketho dongruok matimore e piny mangima e kindegi, kaka Lweny Mokwongo mar Piny ne oketho dongruok mag kindeka? Onge ng’at manyalo dwoko penjono gadier.”
Greenspan paro wach moro ma Profesa mar Economics, Benjamin M. Anderson (1886-1949) ma ne puonjogi e univasiti nowachonegi niya: “Jogo manyalo paro kaka ngima ne chalo kane pok Lweny Mokwongo mar Piny ochakore, paro higinigo ka gigombogi ahinya. Kuwe ma ne nitie e kindego pok obedoe kendo nyaka sani.”—Economics and the Public Welfare.
Weche machalo kamano bende ne ondiki e buk miluongo ni A World Undone, mondiki gi G. J. Meyer, ma ne ogo e higa 2006. Wasomo kama e bugno: “Wachore ni gik ma ne otimore chon ne, ‘oloko kit gik moko duto.’ Mano en adier chuth kaluwore gi wach Lweny Maduong’no [1914-1918]. Kuom adier, lwenyno ne oloko gik moko duto: ok mana tong’ mag pinje, ok mana chal mar sirkande, kata gik ma ne dhi timore e pinje, to koda kaka dhano osedak e piny kochakre kindeno. Mano ne okelo ngima moro mopogore gi ngima ma ne nitie kane pok lwenyno otimore.”
[Picha manie ite mar 18]
E Har–Magedon, Jehova noor oganda lweny mar malaike ma nigi teko