Gik Makelo Mor e Ngima Joot

 Kapo ni Jaodi Dwarore Oyud Rit Makende

Chakre yud ni an gi tuwo mamiyo aol seche duto (“chronic fatigue syndrome”), chwora ema osebedo kadhi e tich. Kata kamano, ok osebedo konyisa kaka pesawa tiyo. Ang’o momiyo oweya e mudho kuom wachno? Nyaka bed ni wan gi gope mang’eny emomiyo oluor wachona, koparo ni abiro bwok ka ang’eyo.—Nancy. *

NGIMA mar kend nyalo kelo pek moko, to kapo ni dichwo kata dhako obedo gi tuwo masiko to nyawadgi ok tuwo, chandruoge nyalo medore. * Be jaodi tuwo? Ka en kamano, be penjo maluwogi chando chunyi: ‘Abiro timora nade kapo ni tuwo jaoda omedore ahinya? Abiro dhi nyime rite nyaka karang’o, kendo ka an ema atedo, alwoko, kendo dhi e tich? Ang’o momiyo awinjo e chunya ni an ema nonego tuwono osanda kar sando jaherana?’

To kapo ni in e jatuwo, nyalo bedo ni ipenjori kama: ‘Bedo ni sani ok anyal timo gik moko kaka ne atimo chon, anyalo timo ang’o mondo pod abed ng’at ma ji miyo luor? Be jaoda koro ok dwar winja nikech atuwo? Be mor ma ne wan-go kaka joma okendore koro orumo chuth?’

Gima lit en ni kend moko osekethore nikech chandruoge mabiro nikech tuoche masiko. Kata osebedo kamano ne jomoko, ok onyiso ni koro kend maru ok bi dhi maber.

Nitie jo mokendore mang’eny ma kend margi tony kendo dhi maber kata obedo ni achiel kuomgi nigi tuwo masiko. Kuom ranyisi, ne ane gima ne otimore ne Yoshiaki kod Kazuko. Yoshiaki ne ohinyore e lihumbru mare ma omiyo ok ne onyal loko fuonde mag dende maok okonye. Kazuko wacho kama: “Chwora en ng’at madwarore okony ka itimone gimoro amora. Nikech rito chwora e yo ma kamano, awinjo rem e ng’uta, gokena koda bedena, omiyo ajadhi e osiptal mondo ayud thieth. Kinde mang’eny awinjo ka tij rito jatuwo kawo tekona duto.” Kata obedo ni gik moko tek kamano, Kazuko wacho kama: “Winjruok manie kindwa osemedo bedo motegno.”

To kare ang’o makelo mor sama weche tek kamano? Mokwongo, jogo madhi nyime keto pachgi e yo mowinjore ka gibedo gi chuny mokuwe e kend margi, neno tuwo modonjono  kaka gima omonjogi giduto to ok mana ng’ato achiel. Donge en adier ni ka ng’ato achiel kuomgi tuwo, to giduto gihinyore, kata obedo ni gihinyore e yore mopogore? Tudruok machalo kamano e kind dichwo gi chiege en gima oler e Chakruok 2:24: “Dichwo nowe wuon gi min, mi nopadre gi chiege: mi ginibed ringruok achiel.” Kuom mano, sama dichwo kata dhako nigi tuwo masiko, en gima dwarore ahinya mondo gibed kaka gimoro achiel sama gikedo gi chandruogno.

E wi mano, nonro mosetim nyiso ni jo mokendore ma nigi winjruok maber e kindgi sama tuwo masiko odonjo, kawo tuwono kaka obiro, kendo gipuonjore kaka onego gidag ka ginano kode. Puonj ma giseyudo kuom kaka ginyalo nano, medo jiwo puonj mayudore e Muma mosetiyo kuom ndalo mang’eny. We wanon ane adek kuom puonjgo.

Nyis ni Idewo Nyawadu

Eklesiastes 4:9 wacho ni: “Jariyo oloyo achiel gi ber.” Nikech ang’o? Kwan matindo 10 lero kama, “ka gipodho, achiel ochungo wadgi.” Be ‘ichungo nyawadu’ kitiyo gi weche majiwe kendo manyiso ni idewe?

Be itemo manyo yore minyalo konyo godo nyawadu? Yong, ma chiege dende ong’ol bathe konchiel wacho kama: “Kinde duto atemo dewo chal mar jaoda e yore duto. Sama riyo omaka, to atemo paro kabe en bende dibed ni riyo omake. Kapo ni adwaro dhi bayo oko, ajapenje kabe doher wadhi kode. Waduto wawinjo remno, kendo wanano kanyachiel.”

To kapo ni in ema iriti gi jaodi, be nitie gik moko minyalo timo in iwuon maok imedo hinyo ngimani? Ka nitie, to timo gigo nyalo jiwo chunyi, kendo miyo koda jal ma riti obed gi jing’o mar dhi nyime riti.

Kar paro ni ing’eyo yo maber moloyo mar nyiso ni idewo jaodi, donge inyalo penje gima doher mondo itim? Nancy, ma wachne okwong-go e sulani, gikone ne onyiso jaode kaka ne owinjo e chunye sama jaode ok nyise kaka pesa ne tiyo e ot. Sani chwore temo ahinya nyise kaka pesa tiyo.

TEM ANE TIMO KAMA: Ndik ane piny yorego miparo ni jaodi nyalo miyo ngimani obed mayot matin, kendo kwaye en bende otim kamano. Kae to ng’ato ka ng’ato osom gik ma nyawadgi ondiko. Ng’ato ka ng’ato kuomu onego oyier achiel kata ariyo kuom gigo monyalo timo.

Bed gi Chenro Mowinjore

Ruoth Suleman nondiko kama: “Gik moko duto gin gi ndalo mowinjorenigi.” (Eklesiastes 3:1) Kata kamano, nyalo nenore ka gima ok yot dhi nyime bedo gi chenro mowinjore, nimar tuwo masikono nyalo ketho chenro maru kaka joot. Ang’o ma unyalo timo mondo ubed gi chenro moro mowinjore kodu?

Kinde ka kinde unyalo timo gik moko kanyachiel ma konyou golo pachu kuom tuwono. Be nitie moko kuom gik ma ne utimo kapok tuwo odonjo ma pod unyalo timo? Ka onge, be nitie gik manyien ma unyalo temo timo kanyachiel? Unyalo temo timo gik mayot kaka somo gimoro ne nyawadu, kata temo timo gima tek matin kaka puonjruok dhok manyien. Bedo gi gik ma unyalo timo kanyachiel ka ok uketo pachu ahinya kuom tuwo, nyalo jiwo tudruok maru mar “ringruok achiel”—kendo medo mor ma un-go.

Gimachielo manyalo konyou bedo gi paro mowinjore, en temo bedo kanyachiel gi jomoko. Muma wacho kama e Ngeche 18:1: “Ng’a mopogore owuon kod owetene odwaro luwo yore owuon; otimo mirima kod weche duto mabeyo mag rieko.” Be ineno kaka ndikono nyiso ni bedo kendi ahinya nyalo hinyo pachi? Mopogore gi mano, bedo kanyachiel gi jomoko kinde ka kinde, nyalo jiwo chunyi, kendo miyo ibed gi paro mowinjore. Donge inyalo gwelo ng’ato mondo olimi?

Joma rito jotuwo bende dwarore otim kamano e yo mowinjore. Moko kuomgi tiyo tije  mang’eny mohingogi, mamiyo dendgi hinyore mos mos. Gikone, gibedo joma ok nyal dhi nyime rito joheragi matuwo. Omiyo, kapo ni irito jaodi ma nigi tuwo masiko, in bende rit dendi. Kinde ka kinde kaw thuolo mar yweyo. * Wuoyo gi mon weteni kata chwo weteni migeno kuom luoro ma in-go e chunyi, nyalo konyi.

TEM ANE TIMO KAMA: Ndik ane e otas pek moko ma moni rito jaodi e yo mowinjore. Kae to ichan gik minyalo timo mondo omi inyagri kata nano kod pekgo e yo maber. Kar keto pachi ahinya kuom pekgo, penjori niya, ‘En yo mane mayotie moloyo manyalo luwo mondo omed konya?’

Siki ka in gi Paro Mowinjore

Muma siemowa niya: “Kik iwach ni, ere kaka ndalo ma chon nobedo gi ber moloyo ndalogi?” (Eklesiastes 7:10) Kuom mano, kik iket pachi ahinya kuom kaka ngima dikoro chal ka dine bed ni onge tuwono. Ng’e ni piny mwadakieni, onge gi mor mosiko. Gimaduong’ kae, en kawo gik moko kaka gichal, kendo nyagruok kodgi kar nyalo mari.

Ang’o manyalo konyi in kaachiel gi jaodi kuom wachni? Wuouru kuom gweth museyudo kanyachiel. Bed mamor gi lokruok maber kata obed matin mineno ka nitie e dend jatuwo. Beduru gi chenro kuom gigo ma udwaro timo kanyachiel e kinde mabiro.

Dichwo miluongo ni Shoji kod chiege Akiko, osetiyo maber kod puonj mowach malogo. Kinde moko, Akiko ne oyud ni nigi tuwo miluongo ni fibromyalgia, mi nochunogi weyo migawo makende mar tiyo ne Nyasaye kuom thuologi duto. Be mano nonyoso chunygi? Ee, mano jatimore. Kata kamano, Shoji chiwo paro ne jogo manyalo bedo e chal ma kamano kowacho kama: “Kik iwe mondo chunyi onyosre nikech gigo makoro ok inyal timo. Siki ka in gi paro mowinjore. Kata kapo ni uduto un gi geno mar dok e ngimau mapile chieng’ moro, gie sani kawuru ngima kaka en. Kuoma an awuon, atimo kamano kuom keto pacha e konyo jaoda.” Puonj matiyo kaka mago, nyalo konyi in bende kapo ni jaodi dwarore omi rit makende.

[Weche moler piny]

PENJRI ANE KAMA . . .

Ang’o madwarore ahinya ni an kaachiel gi jaoda watim gie sani?

▪ Wawuo mathoth kuom tuwono

▪ Wawuo matin kuom tuwono

▪ Kik wabed gi parruok mang’eny

▪ Wanyis ni wadewore

▪ Watim gik moko kanyachiel mondo seche moko wagol pachwa kuom tuwono

▪ Watem bedo kanyachiel gi jomoko

▪ Wabed gi chenro ma wadwaro chopo kanyachiel

[Picha manie ite mar 20]

Be seche moko unyalo timo gigo ma morou kanyachiel?