Be Muma Nyisowa Weche Duto Mani Kuom Yesu?

Dibed ni Yesu ne ok otho Golgotha, kama Muma wacho ni nothoe? Dibed ni ne okendo Mariam Magdala monyuolo kode nyithindo? Koso dibed ni ne en ng’at ma tuonore gik mor me piny ma ne otwere mana gi weche din? Dibed ni nopuonjo gik mopogore gi mwasomo e Muma?

WECHE miparo aparago oselandore ahinya kuom higini mokalo, wechego yudore bende e sinembe mong’ere ahinya kod buge moko mag sigana. Mopogore gi weche miparo aparago, osego buge mang’eny kaachiel gi weche mamoko majiwo kitepe ma nondik e higini mag 100 kod 200 E Ndalowa ma nomedi e Mumbe moko, kitepego wacho ni nitie gik ma ne ok ondiki kuom Yesu e buge mag Injili. Be gik miwachogo nyalo bedo adier? Be wanyalo bedo gadier ni Muma nyisowa adiera duto e wi Yesu?

Mondo wadwok penjogo, dwarore ni wanon weche adek madongo. Mokwongo, dwarore ni wang’e weche moko kuom joma nondiko buge mag Injili kod kinde ma ne  gindikogie; mar ariyo, dwarore ni wang’e ni ng’ano ma ne oyiero buge moyiego e Ndiko kendo noyierogi nade; mar adek, dwarore ni wang’e weche moko kuom kitepe momedi e Mumbe moko kod kaka kitepego opogore gi buge moyiego e Ndiko. *

Ndiko mag Dho-Grik mag Jokristo Nondik Karang’o, to Ng’ano ma Nondikogi?

Nitie joma wacho ni, Injili mar Mathayo nondik e higa mar aboro bang’ tho Kristo, mano nyalo bedo higa mar 41 E Ndalowa. Josomo mathoth to wacho ni nyalo bedo ni nondike higini mang’eny bang’e, kata kamano, thoth ji oyie ni Ndiko mag Dho-Grik mag Jokristo nondiki e kinde Jokristo mokwongo E Ndalowa.

Joma noneno Yesu ka pod ongima, kotho, koda bang’ chierne ne pod ngima; ne ginyalo wacho adier e buge mag Injili. Bende ne ginyalo nyiso weche maok kare ma ne inyalo wach kuom Yesu. Profesa F. F. Bruce wacho kama: “Achiel kuom gik ma ne dongo ahinya e lendo mar joote mokwongo ne en chir ma ne gilandago wach ne jowinjogi; ok ne giwach mana ni, ‘Wan joneno mag gigi,’ to bende ne giwacho, ‘Kaka un uwegi ung’eyo’ (Tich Joote 2:⁠22).”

Gin jomage ma nondiko Ndiko mag Dho-Grik mag Jokristo? Moko kuom jondikogo ne gin joote 12 mag Yesu. Jondikogi kaachiel gi jomamoko ma bende nondiko Muma kaka Jakobo, Juda, kamoro koda Mariko, ne nitie chieng’ Pentekost 33 E Ndalowa kane ichako kanyakla mar Jokristo. Jondiko duto, moriwo nyaka Paulo, ne tiyo kanyachiel ka itayogi gi bura maduong’ ma ne okwongo betie e chakruok mar kanyakla mokwongo mar Jokristo, burano noriwo joote kaachiel gi jodongo ma ne ni Jerusalem.​​—⁠Tich Joote 15:⁠2, 6, 12-​14, 22; Jo Galatia 2:⁠7-​10.

Yesu nochiko jolupne mondo odhi nyime gi tich ma nochako mar lendo kod puonjo. (Mathayo 28:⁠19, 20) Bende nowacho kama: “Ng’a ma winjou e ma winja.” (Luka 10:16) Kendo, nosingonegi ni roho maler mar Nyasaye ne dhi miyogi mijing’o mondo gitim tijno. Omiyo ka joote kata joma ne gitiyogo machiegni ondiko buge, joma ne nenore malong’o ni roho maler mar Nyasaye otayo, Jokristo mokwongo norwako bugego kaka buge ma nigi teko kendo ne gionge kiawa kuomgi.

Jondiko moko mag Muma nyiso maler ni roho mar Nyasaye ne otelone jondiko wetegi. Kuom ranyisi, jaote Petro nowuoyo kuom barupe ma Paulo nondiko kendo nokawogi kaka nokawo “weche moko mondiki bende.” (2 Petro 3:⁠15, 16) Paulo, bende noneno, ni Nyasaye ema ne otelone joote kod jonabi ma Jokristo e weche ma ne gindiko.​​—⁠Jo Efeso 3:5.

Omiyo weche manie buge mag Injili nigi gima duong’ ahinya momiyo onego ogen-gi kendo neno ni gin gi teko. Ok gin mana weche migano agana. Gin weche ma ne otimore adier, nondikgi kaluwore gi gik ma joneno mag wechego nowacho, kendo roho maler mar Nyasaye ne otelone jondiko.

Ng’ano ma Noyiero Buge Moyiego e Muma?

Jogo buge moko osewacho ni buge moyiego e Ndiko mag Dho-Grik mag Jokristo noyier higini mathoth bang’e gi kanisa moro ma ne iwacho ni Jatend Jo-Rumi miluongo ni Konstantin ema nogolo chik mondo ochaki. Kata kamano, wechego ok gin adier.

Kuom ranyisi, weche Profesa Oskar Skarsaune mosomo weche mag kaka Kanisa nochakore, wacho kama: “Weche ma nonego oketi e Muma Manyien, kod maok nonego oketi, ok en gima jodong kanisa moro amora ema ne yier kata ng’ato owuon . . . Yo ma ne otigo e yiero weche mirwako e Muma Manyien notim ayanga kendo e yo manyiso paro maber: Weche ma ne joote kata joma notiyo kodgi  machiegni nondiko e kinde Jokristo mokwongo E Ndalowa ema noyiego kaka weche migeno. Ndiko mamoko, barupe, kata ‘injili’ ma ne ondik bang’e ne ok orwaki e Muma Manyien . . . Yor yiero bugegi notiek chon kapok ochopo kinde Konstantin kendo chon ahinya kapok ochak kanisane ma ne en mar teko. En kanisa mar joma noyie tho nikech yie margi ema nochiwo Muma Manyien,to ok kanisa mar teko.”

Profesa moro miluongo ni Ken Berding, mosomo weche mag Ndiko mag Dho-Grik mag Jokristo, wacho kama kuom kaka noyier buge moyiego e Muma: “Kanisa ok ema noyiero buge moyiego kaka monego obedi e Ndiko; owinjore one ni kanisa noyie gi buge ma Jokristo nosebedo koyiego ni nigi teko mar Wach moa kuom Nyasaye.”

Kata kamano, dibed ni Jokristo mokwongo ema noyiero giwegi buge monego obedi e Muma? Muma nyisowa ni ne nitie gimoro maduong’ kendo ma nigi teko ma nokonyogi.

Kaluwore gi Muma, achiel kuom mich mag roho ma ne ochiw e yor hono e higini motelo mag kanyakla mar Jokristo ne en “pogo chuny mayoreyore.” (1 Jo Korintho 12:⁠4, 10) Omiyo moko kuom Jokristogo nomi nyalo mohingo ma dhano nigo mondo okonygi pogo weche ma kuom adier nokudhi gi much Nyasaye kod mago maok nokudhi. Omiyo e kindegi, Jokristo nyalo bedo gi chir ni Ndiko ma ne orwaki e Muma gin mokudhi gi much Nyasaye.

Kuom mano, buge moyiego mag Muma noyier chon ka roho maler tayo joma noyierogi. E giko mag higini mag 100 E Ndalowa, jondiko moko nowuoyo kuom buge mag Muma ni gin moyiego. Kata kamano, jondikogo ok ema noyiero buge mag Muma; ne gibedo mana joneno kuom buge ma Nyasaye noseyiero kokalo kuom joma ne chung’ e loye, ma roho maler ne otelonegi.

Buge machon ahinya bende chiwo weche manyiso ni buge moyiego e Muma gin madier. Nitie buge mokalo 5,000 mag Ndiko mag Dho-Grik ma nondik e dhok mokwongo, moriwo buge mag higini mag 200 kod 300. Ndikogi ema nokaw kaka ma nigi teko e higini motelo E Ndalowa, ok kitepe momedi e Mumbe moko, omiyo nondikgi kendo pogogi ahinya ne ji.

Kata kamano, weche mayudore ei bugegi ema chiwo wach maduong’ ahinya manyiso ni gin buge mag Muma. Weche mondiki e buge mag Muma winjore gi “puonj mangima” mwayudo kuonde mamoko ei Muma. (2 Timotheo 1:⁠13) Gijiwo josomo mondo oher, olam, kendo mondo oti ne Jehova, ndikogo  chiwo siem ni kik ji donj e timbe-juok, timbe jochiende, kendo ni kik gilam chwech. Giwuoyo e weche madier ma notimore kendo giting’o nyaka weche ma nokor. Bende gijiwo joma somogi mondo oher dhano wetegi. Buge mag Ndiko mag Dho-Grik mag Jokristo nigi weche makendego. Be inyalo por kitepe momedi e Mumbe moko gi buge moyiego mag Muma?

Ere Kaka Kitepe Momedi e Mumbe Moko Opogore?

Weche manie kitepe momedi e Mumbe moko opogore ahinya gi buge moyiego e Muma. Buge momedi e Mumbe moko nondiki e kind higini mag 100 E Ndalowa, bang’e ka nosendiki buge moyiego e Muma. Gik ma kitepe momedigo wacho kuom Yesu kod Jokristo ok winjre gi Ndiko mokudhi gi much Nyasaye.

Kuom ranyisi, kitabu momedi mar Injili mar Thomas nyiso weche moko mayoreyore ni Yesu nowacho, achiel kuomgi en ni Yesu nowacho ni nodhi loko Mariam obed dichwo ni eka odonji e Pinyruodh polo. Injili mar Thomas ma nokwong ndiko e kitepego wuoyo kuom Yesu kaka nyathi matin ma iye lit ma nomiyo nyathi wadgi otho. Kitabu momedi mar Tich Paulo kod mar Tich Petro jiwo ni ji ok onego onindre kendo owacho ni joote ne jiwo mon mondo owe chwogi. Injili mar Juda nyiso Yesu ka nyiero jopuonjrene kalamo Nyasaye seche ma gidwaro chiemo. Paro kaka mago ok winjre gi weche manie buge moyiego e Muma.​​—⁠Mariko 14:22; 1 Jo Korintho 7:⁠3-5; Jo Galatia 3:⁠28; Jo Hibrania 7:⁠26.

Thoth kitepe momedi e Muma mamoko nyiso puonj mag joma ne nie din mar Gnostics, ma ne puonjo ni Jachwech Jehova, ok en Nyasaye maber. Bende jogo noyie ni chier ok en gima biro timore adier, gik mochwe ma nenore gin gik richo, kendo ni Satan ema nochako kend kod nyuol.

Thoth kitepe momedi e Mumbe moko iwacho ni wuoyo kuom joma nie buge mag Muma, to mano ok adier. Dibed ni jomoko ma ne nigi paro maricho ema nogolo buge momedigo e Muma e yo maling’ling’? Achiel kuom joma nosomo weche mag kitepe momedi e Mumbe moko, M. R. James, nowacho kama: “En adier ni onge ng’ato ma nogolo bugego e Muma Manyien: bugego ok oyiego e Muma.”

Jondik Muma Nochiwo Siem Kuom Tim Ng’anjo ma ne Dhi Betie

E buge moyiego e Muma, wayudo siem mathoth kuom tim ng’anjo ma ne okayo machiegni kendo ne dhi ketho winjruok e kanyakla mar Jokristo. Kuom adier, tim ng’anjoni ne osechakore e kinde Jokristo mokwongo, kata kamano joote nogeng’o mondo kik onya ahinya. (Tich Joote 20:30; 2 Jo Thessalonika 2:⁠3, 6, 7; 1 Timotheo 4:⁠1-3; 2 Petro 2:1; 1 Johana 2:⁠18, 19; 4:⁠1-3) Siem ma kamago nokonyo e ng’eyo ndiko ma jomoko ne dhi siekogo bang’ tho joote, ndiko ma ne kwedo puonj Yesu.

Omiyo, kitepego nyalo nenore ni gin machon ahinya kendo nyalo miyo josomo kod jonon weche ma notimore yie kodgi. Kata kamano, par ane wachni: Nade ka josomo ne nyalo choko buge maok nyal gen mogo e kindegi, kamoro gikawogi mana e gasede kod buge mag dinde moko maluwo dhano kendo kano kalatesego e ot moro? Be kanogi kuom kinde malach ne nyalo miyo kitepego bedo adiera kendo minyalo gen? Be miriambo kod weche manono ma ne nie kalatesego ne nyalo bedo adiera bang’ higini 1,700, mana nikech ne ondikgi chon ahinya?

Ngang’! Chal mana gi wach mar ni Yesu nokendo Mariam Magdala kod weche mamoko mayoreyore mayudore e kitepe momedi e Mumbe moko. Ere tiende keto geno kuom buge maok adiergo, to moloyo ka buge ma wacho adier nitie? Gimoro amora ma Nyasaye dwaro ni wang’e kuom Wuode yudore e Muma​​—⁠buk ma wanyalo geno.

[Weche moler piny]

[[Goro/​Picha manie ite mar 26]

(Mondo ine weche momedore, ne bugno)

NGIMA YESU KINDE MA NONDIKIE NDIKO MAG DHO-GRIK KINDE MA NONDIKIE

KITEPE MOMEDI E MUMBE MOKO

2 K.N.P. 33 E.N. 41 98 130 300

[En mar]

Kenneth Garrett/National Geographic Image Collection

[Picha manie ite mar 28]

Jaote Paulo notimo honni mathoth, nochiero nyaka joma otho, ma en gima chiwo ranyisi maber ni roho mar Nyasaye ema ne telone kendo taye e weche ma nondiko