Ritri Kik Wuondi

JANDIKO ma Ja-Spain miluongo ni Miguel de Cervantes ma nodak e higini mag 1500, nondiko buk miluongo ni Don Quixote. Ei bugno, onyiso kaka jal miluongo ni Don Quixote pong’o pache gi sigendini maok adier mag joma jochir kendo mareso mon manie chandruok. Bang’e Don Quixote chako paro ni en bende en achiel kuom jogo. E sula moro e bugno, omonjo gige rego ma roboche morwowo ma yamo rundo, koparo ni gin joma dongo maroteke manyalo hinyo ng’ato. Bang’e oyudo wich kuot maduong’ nikech noparo ni otimo dwach Nyasaye kuom nego joma rotekego, to kare gin mana oregorego.

Wach Don Quixote, en mana sigana, kata kamano sama owuond ng’ato, ok en wach mayot. Kuom ranyisi, kaw ane jakong’o maparo ni onyalo metho kaka odwaro, to gikone obedo matuwo kendo oketho ngimane koda ngima joode. Kata par ane wach nyako matuonore chiemo nikech odwaro bedo marandere koparo ni chiemo matin orome kendo ni dende ber, to kara tuonruok ma kamano kelone tho mos mos.

Be ng’ato ang’ata kuomwa nyalo donjo e obadho ma wuonde? Gima lit en ni mano nyalo timore. Adiera en ni, waduto inyalo makwa e obadho machalo kamano. Kendo mano oriwo koda wuond korka puonj mwahero mag din​—manyalo kelonwa masira madongo. Mano nyalo timore nikech ang’o? Ere kaka inyalo ritri kik wuondi?

Kaka Wuond Nyalo Hinyi

Kaluwore gi diksonari moro, wuondo ng’ato tiende en “miyo oyie kata okaw  miriambo ni en adier.” Bende oriwo “puonjo ji miriambo mamiyo gisiko ka gifuwo, girwenyo, kendo gibedo joma ok nyal loyo gimoro.” Tiend “wuondo” ng’ato kelo paro mar tiyo gi yo maling’ling’ mondo ng’ato oyie ni miriambo en adier. Kuom adier, ng’at maok ong’eyo ni iwuonde mondo obed ng’ama osiko kofuwo, korwenyo, kendo maok nyal gimoro, ngimane ni kama rach miwuoro.

Gima lit en ni ng’at mosewuond ja makore gi puonj mag miriambo kata ka bang’e ng’at machielo nyise maler gimomiyo puonj momakoregono en miriambo. Seche moko onyalo makore gi miriambono gi chunye duto, ma kata ka opuonje adier to otamore chuth.

Be Inyalo Wuondwa?

Inyalo penjori niya, ‘Be en jimbo wach, wacho ni waduto inyalo wuondwa gi puonj mag din?’ Ooyo ok en jimbo wach. Inyalo wuondwa nikech Satan Jachien, ma Yesu noluongo ni “wuon miriambo,” timo kinda ahinya mondo owuondwa waduto. (Johana 8:44) Satan bende iwuoyo kuome e Muma ni en “nyasach pinyni.” ‘Osegeng’o pach’ ji tara gi tara e histori mar dhano. (2 Jo Korintho 4:4) Kata gie sani, ‘owuondo piny ngima.’​—Fweny 12:9.

Satan nochako wuondowa mapiyo bang’ kane osechwe dhano ariyo mokwongo. Kuom ranyisi, nowuondo Hawa mondo opar ni onge tiende luwo chik Jachwechne, kendo ni onyalo ‘bedo ka Nyasaye kong’eyo mabeyo gi maricho,’ matiende ni, onyalo keto chik owuon kuom gimaber koda gimarach. (Chakruok 3:1-5) Mano ema ne en wuond mokwongo kendo ma ne duong’ie moloyo, nimar kata obedo ni ne omi dhano thuolo mar yiero gima ne gidwaro timo, ok ne ochwegi gi nyalo mar keto chik giwegi kuom gimaber gi gimarach. Kaka Jachwech kendo Jaloch, Nyasaye kende ema nigi ratiro mar keto chik kuom gimaber kata gimarach. (Yeremia 10:23; Fweny 4:11) To mano kaka en miriambo maduong’, paro ni ratiro momiwa  mar yiero gimaber kata gimarach, tiende en ni koro wan-gi ratiro mar keto chik wawegi kuom gimaber koda gimarach! Gima lit en ni, wan dhano morem, yot mondo wadonj e obadhono.

Be Inyalo Wuondi?

Nyalo bedo ni puonj mihero ahinya mag din osebedoe kuom higini miche, kata kuom tieng’ nyaka tieng’ machielo. Kata kamano mano ok onyiso ni gin adier. Nikech ang’o? Muma wacho ni mapiyo bang’ ka joote Kristo nosetho, jogo mapuonjo miriambo ne dhi bedoe ei kanyakla Jokristo kendo ne gidhi puonjo “weche ma ketho adiera, ni mondo giywago jopuonjre bang’gi.” (Tich Joote 20:29, 30) Ne gin gi lony e wuondo ji ka gitiyo gi ‘weche mag sem gi rieko kod wuond manono, mawuok kuom puonj dhano.’​—Jo Kolosai 2:4, 8.

Be mano timore e kindewagi? Ee, mano timore nimar jaote Paulo nochiwo siem ni weche ne dhi bedo marach moloyo e “ndalo mag giko,” ma e kinde ma wadakie sani. Nondiko niya: “Ji maricho gi jo ma wuondore nomed bedo marach moloyo, ka giwuondo ji, kendo kiwuondogi.”​—2 Timotheo 3:1, 13.

Omiyo en gimariek ka wakawo mapek siem ma jaote Paulo nochiwo kowacho niya: “E momiyo, ng’ato ma paro ni ochungo, mondo onen kik ogore piny.” (1 Jo Korintho 10:12) Onge kiawa ni Paulo ne wuoyo kuom winjruok ma ng’ato nigo e kinde gi Nyasaye. Kuom adier, paro ni Satan ok nyal wuondi, en miriambo maduong’. “Wuond mariek” mag Satan nyalo yudo ng’ato ang’ata. (Jo Efeso 6:11) Mano emomiyo jaoteno ne nyiso luoro ma ne en go kuom Jokristo wetene ma owachonegi niya: “Kaka thuol nowuondo Hawa gi riekone, parou bende kamoro inyalo wuondo mondo uwe geno mana Kristo kende.”​—2 Jo Korintho 11:3.

Inyalo Ritri Nade Kik Wuondi?

Inyalo ritori nade mondo Satan kik wuondi? Inyalo timo ang’o mondo ibed gadier  ni ilamo Nyasaye “e chuny kendo e adiera”? (Johana 4:24) Ti kod mich ma Jehova Nyasaye osemiyi. Mokwongo, osemiyi “rieko” manyalo konyi pogo adiera kod miriambo. (1 Johana 5:20) Bende osemiyo fwenyo riekni mag Satan obedni mayot. (2 Jo Korintho 2:11) Kuom adier, osemiyi gik moko duto madwarore mondo iritri Satan kik wuondi.​—Ngeche 3:1-6; Jo Efeso 6:10-18.

Gima duong’ moloyo en ni Nyasaye osemiyi gima inyalo geno chuth mondo iritrigo. Gino en ang’o? En mana gimoro achiel ma jaote Paulo nojiwo Timotheo mondo oritrego kodok korka weche mag din. Bang’ chiwo siem kuom “ji maricho gi jo ma wuondore,” jaote Paulo nowacho ne Timotheo mondo okwed puonj mag jogo kotiyo gi “Ndiko Maler”​—Wach Nyasaye, ma en Muma.​—2 Timotheo 3:15.

Jomoko to nyalo wacho ni ng’at ang’ata moyie kuom Nyasaye kendo makawo Muma kaka Wach Nyasaye mondik kod muche en ng’at molal. Kata kamano adiera en niya, jogo molal gin joma kwedo gi wich teko gimoro amora manyiso ni nitie Jachwech kendo wacho ni Muma ok en Wach Nyasaye. *​—Jo Rumi 1:18-25; 2 Timotheo 3:16, 17; 2 Petro 1:19-21.

Kar mondo owuondi gi gik miluongo ni “mbekni mag ng’eyo, to chutho ok en ng’eyo,” ti kod Wach Nyasaye mondo ing’e adiera. (1 Timotheo 6:20, 21) Bed ka chwo gi mon ma ne nigi paro maber, ma jaote Paulo nolendonegi kane en Beria. Ne “girwako Wach ka chunygi oikore chutho.” Ok ne girwako gima jaote Paulo ne puonjogi kende, to bende ne ‘ginono weche Ndiko pile, mondo gine ka wechego dibed kamano.’​—Tich Joote 17:11.

Ok onego iluor nono puonj miyiego mag din e yo machalo kamano. Kuom adier Muma jiwowa ni ‘watem gik moko duto’ kapok wakawogi ni gin adier. (1 Jo Thessalonika 5:21) E kinde Jokristo mokwongo, jaote Johana nojiwo Jokristo wetene kama: “Johera, kik uyie roho duto, to temuru rohogo mondo une ka gia kuom Nyasaye.” (1 Johana 4:1) Ee, kata bed ni puonj moro mipuonjo e din nenore ni ‘a kuom Nyasaye,’ pod en gima ber nono Ndiko mondo ibed gadier kapok irwake ni en adier.​—Johana 8:31, 32.

Ti kod Gigo Mipuonjori

Kata kamano podi nitie gima dwarore ahinya. Jakobo, japuonjre Yesu nondiko kama: “Beduru jo ma winjo wach kendo timo, ok jo ma winjo kende, kuwuondoru uwegi.” (Jakobo 1:22) Ng’eyo gima Muma puonjo kende ok oromo. Dwarore ni iti kod gigo mipuonjori. E yo mane? Kuom timo gima Nyasaye chiko kendo weyo gigo maok odwar.

Kuom ranyisi, ng’i ane kaka timbe ji richo e alwora midakie. Donge mano nyisi kaka Satan osewuondo ji mondo gipar ni ginyalo ketho chike Nyasaye to onge gima timogi? Nikech mano jaote Paulo nonyiso Jokristo ayanga niya: “Kik uwuondru, ok inyal wuondo Nyasaye. Gima ng’ato chwoyo, gino bende ema noka.”​—Jo Galatia 6:7.

Kik ibed kaka “ng’at mofuwo” ma Yesu nogoyo ngero kuome ni ne “winjo” weche Yesu to ne ok ‘otimgi.’ Mana kaka Don Quixote, ma pache ne wuondo kaluwore gi Cervantes, ng’at ma ne Yesu wuoyo kuomeni, bende pache ne wuonde koparo ni onyalo gero ot mochung’ motegno e wi kwoyo. Kar mano, bed ka ng’at ma ‘nogero ode e wi lwanda.’ Yesu nowacho ni ng’atno en “ng’at mariek” nikech owinjo weche Yesu ‘kendo otimogi.’​—Mathayo 7:24-27.

[Weche moler piny]

[Sanduk/​Picha manie ite mar 30]

Be Ineno Gik Moko Kaka Gin Gadier?

E higini mag 1930, Oscar Reutersvärd ma en jagoro ma ja Sweden nogoro piche mang’eny moruowo moketogi e lela mondo ji one, to pichego bang’e ne ong’ere kaka piche mag gik maok nyalre e ngima mapile. Achiel kuomgi ero onyis korka acham. Ka ong’igi arika, pichegi nyalo miyo ng’ato oyie gi gima pile ok nyalre. Kata kamano ka onon-gi mos, inyalo fweny ni gin riekni motim gi jagoro mondo owuond wang’ kata pach jal mang’iyo pichego.

Ok piche manyiso gik maok nyalrego kende ema nenore mopogore kod kaka gik moko chalo gadier. Higini madirom gana ariyo mosekalo, Muma nochiwo siem kama: “Ritreuru mondo kik ng’ato omaku gi riekone kod wuond manono, ma wuok kuom puonj dhano kod tim machon mag piny, to ok kuom Kristo.”​—Jo Kolosai 2:8.

Gimomiyo wakawo siemni mapek en nikech jal ma nondikogi be nowuond kinde moro. Bedo ni ne opuonje gi japuonj din ma nong’ere e kindene, kendo ma ne otudore gi joloch mag piny, ne ok en ng’at ma ne inyalo wuond e yo mayot.​—Tich Joote 22:3.

Jalni​—ma en Saulo ma ja Tarso—​ne owuondi moparo ni ng’ato ang’ata ma nene ok luw din mar Jo-Yahudi, nowinjore okum. Koriwe lwedo gi jotend din mag Jo-Yahudi, nokawo ni en gi ting’ mowuok kuom Nyasaye mondo osand Jokristo ma ne otamore kwedo yiegi kuom Kristo. Bende noriwo lwedo nek mar achiel kuom jopinygi ma ne odonjne e yor miriambo ni oyanyo Nyasaye.​—Tich Joote 22:4, 5, 20.

Bang’ kinde, ne okony Saulo mondo one pogruok mantie e kind ber kod rach, koda e kind gima Nyasaye oyiego koda gima ok oyiego. Bang’ fwenyo ni ne olal, jal ma jakindani nolokore mong’ere kaka Paulo, jaote mar Yesu Kristo. Ka koro ok en ng’at miwuondo, Paulo noyudo lamo mar adier.​—Tich Joote 22:6-16; Jo Rumi 1:1.

Mana kaka Paulo, osewuond ji mang’eny machunygi ler gi puonj minyalo por gi piche manyiso gik maok nyalre pile​—puonj manenore ni gin adier to kata kamano ok gitenore kuom Wach Nyasaye. (Ngeche 14:12; Jo Rumi 10:2, 3) Kae to ne okonygi mondo gine maler kaka puonj kod timbe mag dindegigo ne lalogi adier. (Mathayo 7:15-20) Kaka ne gimedo ng’eyo adiera mag Muma ne gimedo timo lokruok e yie margi koda e ngimagi mondo Nyasaye omor kodgi.

Be iikori mar luwo ranyisi mar jaote Paulo kendo nono puonj miyiego kitiyo gi Wach Nyasaye ma en Muma? Joneno mag Jehova biro mor konyi timo kamano.

[Picha En mar manie ite mar 29]

Engravings by Doré