Gik Makelo Mor e Ngima Joot

Tim Kinda e Puonjo Nyithindi Chike Mabeyo

Loida, * miyo modak Mexico, wacho niya: “Nikech ichiwo kondom e skul, rowere paro ni nindruok ok rach​—tek mana ni otime e yo ‘maok kel hinyruok.’”

Nobuko, miyo modak Japan, wacho niya: “Napenjo wuoda gima dotim kapo ni gin kar kendgi gi osiepne ma nyako. Nodwoko ni, ‘Ok ang’eyo.’”

KANE nyathini lak, donge ne iloso odi obed kama ok onyal hinyoree? Nyalo bedo ni ne iumo kuonde stima, ipando gik mabitho, kendo igeng’o kuonde miidho​—mana mondo nyathini kik hinyre.

Mad geng’o rowere kik hinyre bedie mayot kamano! Gie sani chunyi chandore gi penjo machalo kaka: ‘Be wuoda ng’iyo ponografi?’ ‘Be dibed ni nyara odonjo e tim ‘sexting’​—oro pichene ka en duk e simo?’ To penjo ma jonyuol oluoro ahinya en: ‘Be dibed ni rawera mara osechako timbe nindruok?’

Luwruok Ahinya gi Nyathi en ka Nono

Jonyuol moko temo luwore gi nyithindgi odiechieng’ gotieno mondo ging’e gimoro amora ma nyithindgi timo. Bang’e, thoth jonyuolgo fwenyo ni luwruok gi rowere kamano miyo rowerego chako timo gik moko apanda. Wuodgi kata nyargi ne opuonjore tiyo gi riekni mag pando timbe ma ne jonyuol temo geng’ogie.

Adier, luwruok ahinya gi rowere ok kony. Jehova Nyasaye owuon ok ti gi yorno mondo omi chwechne oluw chikene, kendo janyuol bende ok onego otim kamano. (Rapar mar Chik 30:19) Kuom mano, inyalo konyo nade rowere magi ong’ad mar luwo chike mabeyo?​—Ngeche 27:11.

Okang’ mokwongo en wuoyo pile kod nyithindi kendo chako timo kamano kapod gitindo. * (Ngeche 22:6) Bang’e, ka gichako bedo rowere mandhowe, dhi nyime wuoyo kodgi. Kaka janyuol, in ema onego ibed jal ma kwongo puonjo rawerani weche madier. Alicia, nyako modak piny Ingresa wacho niya: “Ji mang’eny paro ni wahero wuoyo gi osiepewa  kuom weche nindruok moloyo wuoyo gi jonyuolwa, to mano ok en adier. Wamor moloyo kwayudo wechego kuom jonyuolwa. Wakawo gima jonyuolwa wachonwa ni en adier.”

Gimomiyo Chike Mabeyo Dwarore

Kaka nyithindo dongo, dwarore ging’e weche momedore e wach nindruok moloyo ng’eyo mana kaka inyuolo nyathi. Bende onego gipuonjre “pogo e kind gik mabeyo kod gik maricho.” (Jo Hibrania 5:14) Koket machuok, dwarore ni gibed gi chike mabeyo​—puonj motegno matayogi e wi wach nindruok—​kanyachiel gi timbe maluwore gi puonjgo. Ere kaka inyalo puonjo nyathini ma rawera chike mabeyo?

Chak gi nono chike ma in iwuon iluwo. Kuom ranyisi, nyalo bedo ni iyie motegno ni terruok​—ma en nindruok e kind joma ok okendore—​en gima rach. (1 Jo Thessalonika 4:3) Nyalo bedo ni nyithindi ong’eyo kama ichung’ie kuom wachno; kendo ginyalo kata wacho achiel kachiel kaka Muma siro chike miyiego. Kopenjgi, ginyalo dwoko maok gibagni ni nindruok oko mar kend rach.

To mano ok oromo. Buk miluongo ni Sex Smart nyiso ni rowere moko nyalo mana wacho ni giyie gi puonj ma jonyuolgi luwo kuom wach nindruok. Bugno wacho niya: “Gin gi kiawa kabe ginyalo ng’ado paro giwegi kuom wechego. Sama girado gi chal moro madwaro ni ging’ad paro gie sano kuom ‘tong’ monego giket,’ giyudo ka gibagni kendo gimoko.” Mano e momiyo dwarore ahinya ni gibed gi chike matayogi. Inyalo timo ang’o mondo ikony rawera mari orwak chikego?

Nyis ayanga chike miluwo. Be iyie gadier ni nindruok en gima owinjore mana ne joma nie kend? Kare nyis rawera mari wachno maler kendo nyading’eny. Kaluwore gi buk miluongo ni Beyond the Big Talk, nonro oseyudo ni “e ute ma jonyuol osenyiso rowere e yo maler ni ok giyie gi rowere madonjo e timbe nindruok, yot moloyo mondo rowerego orit kapok gidonjo e timbe mag nindruok.”

En adier ni kaka onyis motelo, wacho awacha chike miluwo ok nyis ni wuodi kata nyari ma rawera biro yiero luwogi. Kata kamano, chike mogurore motegno matayo joot nyalo bedo mise ma nyithindo gerogo chike matayogi gin giwegi. Kendo nonro osenyiso ni rowere mang’eny gikone luwo chike jonyuolgi kata kapo ni e kinde ma ne gin rowere mandhowe ne nenore ka gima ok giluw chikego.

TEM ANE TIMO KAMA: Ti gi wach moro moland mondo ichakgo mbaka kendo inyisgo ayanga chike midwaro. Kuom ranyisi, kapo ni mahundu motudore gi nindruok otimore, inyalo wacho niya: “Awuoro ahinya kaka chwo moko timo gik maricho ne joma mine. Iparo ni gipuonjore timbego kanye?”

Puonj adiera duto e wi wach nindruok. Chiwo siem dwarore. (1 Jo Korintho 6:18; Jakobo 1:14, 15) Kata kamano, sama Muma wuoyo kuom wach nindruok, ng’enyne onyiso ni en mich mowuok kuom Nyasaye to ok mana obadho mar Satan. (Ngeche 5:18, 19; Wer Mamit Moloyo Wende Moko 1:2) Nyiso rowere magi mana hinyruok manyalo bedoe nikech nindruok, nyalo miyo gibed gi paro mobam maok owinjore gi Muma kuom wachno. Nyako moro e piny Faransa miluongo ni Corrina wacho niya: “Jonyuolna ne siko wuoyo mana kuom hinyruok mabedoe nikech terruok, kendo mano nomiyo abedo gi paro maok kare kuom wach nindruok.”

Tem ahinya mondo nyithindi ong’e adiera duto e wach nindruok. Miyo miluongo ni Nadia e piny Mexico wacho kama: “Gima asetemo timo kinde duto, en wacho ne rowerena ni nindruok en gima ber ma Jehova Nyasaye omiyo dhano oyudgo mor. Kata kamano, owinjore mana e kend. Kaluwore gi kaka watiyo kode, onyalo kelonwa mor kata chandruok.”

TEM ANE TIMO KAMA: Chieng’ mibiro wuoyo kendo gi rawera mari kuom wach nindruok, tiek mbakano kiwacho gimoro maber kuom wach nindruok. Kik iluor nyise ni nindruok en mich majaber mowuok kuom Nyasaye monyalo yudogo mor kinde mabiro kodonjo e kend. Nyis ni in gadier kode  ni onyalo rito chikni nyaka chieng odonj e kend.

Puonj rawera mari ong’e ber kata rach ma yierone kelo. Mondo ging’ad paro maber e wi wach moro amora e ngima, dwarore ni rowere ong’e ber kata rach ma yierogi kelo. Kik ipar ni ng’eyo mana gima kare koda maok kare oromo. Emma, miyo ma Jakristo modak Australia wacho kama: “Ka aparo gik maricho ma ne atimo ka an rawera, anyalo wacho ni ng’eyo ang’eya chike Nyasaye ok nyis ni ng’ato oyie kodgi. Ng’eyo ber ma luwo chikego kelo​—koda hinyruok mabedoe ka oketh chikego—​dwarore ahinya.”

Muma nyalo konyo nikech chike mang’eny mayudore e iye nigi weche manyiso hinyruok mabedoe ka oketh chikego. Kuom ranyisi, Ngeche 5:8, 9 jiwo rowere ma yawuowi mondo okwed terruok ni ‘miti di gimi jomoko okaw duong’gi.’ Mana kaka ndikogo nyiso, joma timo timbe nindruok kapok gidonjo e kend, lalo nying maber, long’o ma ne gin-go, koda luor ma ng’ato miyore owuon. Kendo mano miyo joma nigi kido mabeyo ma gin to giselalo, ok gomb donjo kodgi e kend. Paro matut kuom hinyruok manyalo yude e dende, e chunye, koda e winjruokne gi Nyasaye nyalo jiwo rawera mari oluw chike mag Nyasaye. *

TEM ANE TIMO KAMA: Ti kod ranyisi kendo ikony rawera mari one gimomiyo luwo chike mag Nyasaye en rieko. Kuom ranyisi, inyalo wacho ni: “Mach mitedogo ber, to mach momwomo rach. Pogruok en ang’o e kind mach ariyogi, to dwoko mibiro chiwo mulo nade tong’ ma Nyasaye oketo e wach nindruok?” Ti gi Ngeche 5:3-14 mondo ikony rawera mari ong’e hinyruok mabedoe nikech terruok.

Takao, wuowi ma jahigini 18 modak Japan wacho niya: “Ang’eyo ni onego atim gima kare, kata kamano nitie kedo masiko dhi nyime kuoma madwaro loyo gombo mag ringruok.” Gima nyalo hoyo rowere mawinjo kamano en ng’eyo ni wachno ok yudgi gin kendgi. Kata mana jaote Paulo​—Jakristo motegno—​nowacho kama: “Kadwaro timo gi maber, gi marach ni koda.”​—Jo Rumi 7:21.

Ber ka rowere ong’eyo ni kedo ma kamano ok en gima rach kinde duto. Mano nyalo miyo gipar matut ni gidwaro bedo joma chalo nade. Mano nyalo miyo gichomre tir gi penjoni: ‘Be adwaro chiko ngimana awuon mondo ong’eya kaka ng’at ma timbene beyo kendo malong’o koso adwaro ni ang’era kaka jal maluwo mana ji​—tiende ni ng’at mayom yom ma gombone yondho?’ Bedo gi chike mabeyo mataye biro konyo rawera mari odwok penjono e yo manyiso rieko.

[Weche moler piny]

PENJRI ANE KAMA . . .

▪ Ang’o manyalo nyisa ni nyathina ma rawera omako motegno chike mabeyo?

▪ Sama awuoyo gi rawera mara kuom weche nindruok, be gima duong’ ma anyise en ni nindruok en mich mar Nyasaye koso ajiwo mana ni en obadho mar Satan?

[Sanduk manie ite mar 20]

Muma e Gima Osetayo Ji Maber Kuom Kinde Duto

Buk miluongo ni Parenting Teens With Love and Logic wacho kama: ‘Chik michiwo kuom wach nindruok mayudore e Muma osetayo ji maber kuom kinde duto. E kindegi ma rowere momedore hinyore malit nikech donjo e tim nindruok: nyuol oko mar kend, yudo Ayaki, yudo tuoche mag nyae, puonj ma Ndiko jiwo ni ng’ato orit nyaka odonj e kend eka odonj e tim nindruok e puonj makonyo ahinya e kindegi kendo mano e nindruok kende “maok kel hinyruok”.’