Muma Loko Kit Ngima Ji

ANG’O ma nomiyo Jang’ad-Bura ma ne opon e ot ma ne ji omakoree ahinya gi din mar Katholik obedo achiel kuom Joneno mag Jehova? Ang’o ma ne omiyo ja mahundu moro oweyo timbe gero mobedo jatich Nyasaye? Som ane gima jogi wacho.

“Ne abedo gi ng’eyo matut kuom ber gi rach.”​—⁠SEBASTIÃO ALVES JUNQUEIRA

HIGA MA NONYUOLEE: 1946

PINY MOAE: BRAZIL

CHON: JANG’AD-BURA

NGIMANA MACHON: Ne wadak gi joodwa kilomita 6 koa taon mar Piquete. Jonyuolna ne nigi puodho moro matin ma ne pidhowa. Ne asomo e skul moro man Piquete, omiyo ne ang’iewo ndiga moro moti mondo wuoth obedna mayot ka adhi e skul. Joma ne odak e alworano ne gin jochan, kata kamano ne en taon maler kendo ma mahundu ne nokie. Thoth chwo ma ne odak e taonno ne tiyo e kambi maloso gik lweny.

Nikech ne ajasomo ahinya, ne akalo ma okawa e Aeronautical Military School e taon moro machiegni, ma ayudo satifiket mar bedo sajent e higa mar 1966. Kae to ne adhi e kolej mar okil ma ayudo digri. Bang’e ne akwayo tich mar bedo jatend polise. E higa mar 1976, ne akalo penj mar sirkal ma ayudo tijno. Kinde moko tija ne oriwo tiyo kaka jatelo mar jela. E kindego, Joneno mag Jehova ne jobiro kwaya rusa mar lendo ne mabuse. Kinde duto ne giwuoyo koda bende e wi Muma. Ne an ng’at moluoro Nyasaye. Ne amor ng’eyo ni Nyasaye nigi nyinge, ma en Jehova, kendo ni dhano nyalo bedo osiepene.

Mosmos ne amedo idho ngas e tij okil. E higa mar 1981, ne achako akalo penj moro mar sirkal ma abedo jang’ad-bura maduong’. Kae to e higa mar 2005, ne oketa mondo abed jang’ad-bura e kot mar apil e taon mar São Paulo.

KAKA MUMA NOLOKO NGIMANA: Kinde matin bang’ a e kolej mar okil, ne achako somo Muma​​—⁠ma en gima ne oloko yo ma ne anenogo gik moko. Ne an Ja-Katholik motegno. Moko kuom joodwa ne gin padri kendo achiel kuomwa ne en bisop, an bende ne akonyo padri sa Misa. Kane pok ochak som misa, an ema ne asomo kuonde moyier e bug lemo. Jo-Katholik ne ok som Muma e utegi. Omiyo, minwa ne ok mor kata matin kane ofwenyo ni asomo Muma. Ne otemo kwera somo Muma kowacho ni neko biro maka. Kata kamano, ne adhi nyime somo Muma; ne ok ane gimarach.

 Nikech ne adwaro ng’eyo gima nie Muma, ne adhi nyime some. Ne adwaro ng’eyo weche momedore e wi jopadri koda tijgi e kanisa. Bende ne achako somo buge mawuoyo kuom kaka kanisa nyalo kelo lokruok e piny, kata kamano, nikech ne gijiwo paro maok owinjore, ne ok ayie gi wechego.

E kindego bende, laktar mara mar lak ma ne en Ja-Budha, ne omiya buk ma noyudo kuom ng’ato. Bugno ne iluongo ni Did Man Get Here by Evolution or by Creation? * Ne akawo bugno ka aparo ni ber some kaachiel gi buk miluongo ni The Origin of Species, ma ne ondik gi Charles Darwin. Weche ma ne yudore e bug Did Man Get Here by Evolution or by Creation? ne gin mochomo yo, mochanore adimba, kendo madier. A kanyo ne abedo maonge kiawa moro amora ni paro mar ni gik moko ne osieko kendgi en paro mobayo yo.

Somo buk mawuoyo e wi chuech nomedo siso mara mar dwaro ng’eyo weche momedore. Ne agombo yudo buge mang’eny mogo gi Joneno mag Jehova. Nokona ni nitie Janeno moro ma ne en fundi. Nawuoyo kode kendo nomiya buge moko mondo asom. E kindeno, ne ok ayie puonjora Muma gi Joneno. Ne aparo ni anyalo puonjora Muma kenda.

Kane achako somo Muma, ne aneno ni nikech ne asekendo, ne en gima ber somo Muma gi jooda. Ne wapuonjore Muma juma ka juma kendo somo Muma kanyakla. Kaka Jo-Katholik, joodwa ne odich ahinya gi jopadri gi jobisop. Ne oyudo osewuondwa ni padri ema miyowa warruok. Omiyo, kane asomo weche ma Yesu ne onyiso japuonjre Thoma e bug Johana 14:6 niya: “An e yo, kendo an e adiera, kendo an e ngima; ng’ato ok bi ka Wuoro ma ok okadho kuoma,” dhoga ne omoko. Bang’ timo nonro matut kuom wachno, ne afwenyo ni warruokwa yudore mana kuom Jehova kokalo kuom Yesu.

Nitie ndiko moko ariyo mag Muma ma nomiyo aweyo puonj mag Jo-Katholik. Ndiko mokwongo en Ngeche 1:⁠7, mawacho ni: “Luoro Jehova en chakruok mar ng’eyo: Jo mofuwo gichayo rieko gi puonjruok.” To machielo en Jakobo 1:⁠5, mawacho ni: “Ka ng’ato kuomu ochando rieko, ber mondo okwa Nyasaye ma chiwo gi ng’wono ni ji duto, ma ok ochayo ng’ato; to nomiye.” Kanisa ne ok nyal tiekona riyo maduong’ ma ne an-go mar yudo rieko kod ng’eyo. Omiyo ne aweyo dhi e kanisa.

E higa mar 1980, jaoda ne ochako puonjore Muma gi Joneno. Kane puonjruokgi oyuda e ot, ne ariwora kodgi. Bang’ kinde, ne ayie mondo opuonjruok koda Muma. Kata kamano, ng’ado mondo obatiswa kaka Joneno mag Jehova ne okawowa higini mang’eny. Ne obatis chiega e higa mar 1994, to an e higa mar 1998.

KAKA MUMA OSEKONYA: Nyithinda ang’wen oseyudo ber mar bedo gi jonyuol ma pidhogi e yore Jehova. (Jo Efeso 6:4) Yawuota ariyo tiyo matek e konyo Joneno manie kanyaklagi. Nyiga ariyo nigi kinda ahinya e tij lendo. Chiega tiyo gi seche mang’eny dwe ka dwe e konyo jomoko opuonjre Muma, an to atiyo kaka jaduong’ e kanyaklawa.

Kane abedo Janeno mar Jehova, ne abedo gi ng’eyo matut kuom ber gi rach. Kaka jang’ad-bura, atemo tiyo gi yore Jehova e ng’ado weche mopogore opogore e kot ma atiye​​—⁠ka anono weche duto, ng’eyo korgi,  kendo dewo jomoko ka chalgi ok dwar kum mager.

Aseng’ado buche mang’eny e wi gero, mahundu, timo ne nyithindo marach e yor nindruok, kaachiel gi ketho madongo miwuoro. Kata kamano, weche ma kamago ok osedhila. Pile ka aneno kata awinjo lendo, chunya pod chido gi timbe monjawore monya e piny. Adwoko ne Jehova erokamano maduong’ ni osemiyo ang’eyo gima omiyo timbe mahundu medore kendo bedo gi geno mar kinde maber mabiro.

“Jela ne ok oloka.”​—⁠KEITH WOODS

HIGA MA NONYUOLEE: 1961

PINY MOAE: NORTHERN IRELAND

CHON: JA MAHUNDU

NGIMANA MACHON: Ne onyuola e higa mar 1961 e taon mar Portadown, ma en taon modich ahinya e piny mar Northern Ireland. Ne apon kaka Ja-Protestant, kendo ne wadak kama Jo-Katholik okikoree gi Jo-Protestant. Thothgi ne gin joma jochan. Kata obedo ni pesa ne nok, ne wadak ka wawinjore kaka jirende.

Ngimana machon ne ok ber. E higa mar 1974, ne adonjo e ywaruok moro ma ne iluongo ni “Troubles,” tiende ni ywaruok e kind din gi sirkal, ma ne nitie e piny Northern Ireland. E kindego, weche ne okethore e alworawa. Kuom ranyisi, otieno moro wuonwa ma ne en maneja mar Ulster * Carpet Factory, ne nie tich katiego rowere moko ariyo ma Jo-Katholik ma ne gin jirendewa. E sechego, ng’ato ne odiro bom e dirisa mar odgi rowerego ma onego wuon-gi, min-gi, koda owadgi machielo matin.

Weche ne omedo bedo maricho kendo lweny ne otugore. Jo-Katholik ne owang’o ute Jo-Protestant mi ne gidar, to Jo-Protestant ne sando Jo-Katholik ma ne odak e diergi. Kuma ne wadakie ne obedo mar Jo-Protestant. Ne ok obudho kapok omaka motueya e jela nikech wach goyo bom.

Kane an e jela, ne abedo osiep ja jela wadwa ma ne ong’ere nikech buch siasa moro ma ne dwaro ni Northern Ireland odong’ komakore gi United Kingdom. Ne wachalo owete kendo bang’e ne achung’ne e aruse. Jela ne ok oloka, en be jela ne ok oloke. Kane ogonywa, ne wadok mana e siasa, to koroni e yo maduong’ moloyo. Mano nomiyo otwe osiepna kendo e jela. Ne onege ka en kuno.

An be ne imanya, kendo kinde moro ne ogo mtokana gi bom. To timbego nomedo  mana miyo ajiwra e goyo kampen ne “Nyasaye kod Ulster.”

E kindego, ne akonyo e loso vidio mawuoyo kuom “Troubles,” ma nonyis e televison moro mar Ingresa. Vidiono nomedona chandruoge mang’eny. Kuom ranyisi, otieno moro kane adhi ot, ne ayudo ka jaoda oweya. Matin bang’e, nikech programno, ne omaya wuoda. Aparo ka ang’iyo kiyo kendo wacho niya, “Nyasaye ka intie, konya.”

Ngeso maluwo, ne aromo gi ng’at moro ma ne ang’eyo ma niluongo ni Paul ma nosebedo achiel kuom Joneno mag Jehova. Ne ochako wuoyo koda kuom Muma. Ndalo ariyo bang’e, Paul ne oorona Ohinga mar Jarito. Sula moro e gasedno noting’o weche Yesu mayudore e Johana 18:36. Nowacho niya: “Pinyruodha ok mar piny ka. Ka da pinyruodha en mar piny ka, da jotichna okedo, mondo kik oketa e lwet jo Yahudi; to koro pinyruodha ok en mar ka.” Wechego ne omula. Mano e odiechieng’ ma ne ngimana ochako lokoree.

KAKA MUMA NOLOKO NGIMANA: Paul nochako puonjore koda Muma. Bang’e, Janeno moro miluongo ni Bill ne odhi nyime puonjore koda. Ang’eyo ni tija ne tek; ne an gi penjo modhuro! Bende ne akelo jotend din mang’eny mondo olo Bill gi wach. To adiera mar Wach Nyasaye ne onenorena maler.

Aparo kinde moro ma ne ogeng’ ndara ma akwero Bill ni kik obi e oda nikech ne inyalo maye ma wang’ mtoke. Kata kamano, Bill nobiro mondo wapuonjre kaka pile. Kar biro gi mtoka, ne obiro gi ndiga. Onge ng’ama ne odich gi ndiga. Kinde moro kane wapuonjore Muma gi Bill e oda, polise gi jolweny ne obiro maka. Kane gidhi koda, Bill ne okok matek konyisa mondo agen kuom Jehova. Mago gin gik ma ne omulo chunya ahinya.

Chieng’ mokwongo ma ne adhi e Od Romo mar Joneno mag Jehova, nyaka bed ni ne abuogo ji ahinya. Yie wiya ne boyo kendo ne an gi stadi, kendo ne arwako jaket ma ne nyiso grup mar siasa ma ne ariworago. Kata kamano, kaka Joneno ne orwaka ne okawa gi wuoro. Ng’wono ma ne ginyisa ne omora.

Kata obedo ni ne apuonjora Muma, pod ne ariwora gi osiepena machon. Kata kamano, adiera ma ne apuonjora koa e Muma nochako donjo e chunya. Ne afwenyo ni mondo amor Jehova, nyaka alok pacha kuom siasa koda osiepega. Timo mano ne ok en gima yot. To kaka ne amedo puonjora kendo yudo teko ma Jehova chiwo, ne atimo lokruok. Ne alielo wiya, ne agolo stadi, kendo ne ang’iewo sut. Gik ma ne apuonjora nomiyo achako loko pacha kuom kaka ne aneno joma moko.

KAKA MUMA OSEKONYA: Ngimana ne en mar mahundu. Polise ne ong’eya nikech timbe mahundu. Sani to weche opogore. Kuom ranyisi, kane adhi e chokruog-distrikt mara mokwongo mar Joneno mag Jehova, ma ne nitie e taon mar Navan, polise ne okowa a Ireland nyaka Northern Ireland dhi gi duogo. Kindegi to adhi e chokruoge madongo maonge polise makowa. Sani atiyo tij lendo ka an thuolo gi Joneno wetena Paul kod Bill kaachiel kod joma moko e kanyakla.

Ne adhi nyime timo lokruok e ngimana ma abedo achiel kuom Joneno. Ei kanyakla, ne aromo gi nyaminwa moro miluongo ni Louise ma wakendore. E wi mano, ne oduokna wuoda.

Ka ang’iyo chien, ayuago ang’e nikech ne ahinyo ji kendo ne akelo ne jomoko chandruok. Kata kamano, anyalo wacho gadiera ni Muma loko ji machal koda owe timbe moba nyong’ kendo odag e ngima maber kendo man gi geno.

[Weche moler piny]

[Picha e ite mar 12]

Minwa ne ok mor kata matin kane ofwenyo ni asomo Muma