Udi ma nigi janyuol achiel maok masie joromo gi pek makende e tudruok gi wede kata osiepe. * Kinde mang’eny jonyuol ma kamago nyaka tudre gi janyuol masie mar nyathi e weche mag limo nyithindo, rieyogi, koda konyogi e yor pesa. Ok yot ne wede kata osiepe mondo ong’i gi jonyuol koda nyithindo manyien mobirogo. Ne ane kaka puonj mag Muma nyalo konyo udi ma kamago nyagore gi pekgo.

Judith ma en miyo modak Namibia wacho niya: “Dhako ma ne chwora owerego ne onyiso nyithinde ma koro ne adakgo ni an mana chi wuon-gi machielo, kendo ni nyithindo ma ne wanyalo nyuolo gi wuon-gi ne ok dhi bedo owetegi kata nyiminegi. Wechenego ne ochwanya ahinya nikech an to ne ahero nyithindego mana kagima ne gin meka.”

Jotim nonro wacho ni tudruok gi janyuol masie  mar nyathi nyalo bedo wach matek makelo pogruok e ngima joot. Kinde mang’eny ywaruok jabedoe e kind min nyathi monyuologi gi min-gi maok masie. Ang’o manyalo konyogi?

Gima nyalo konyo: Ket tong’ mowinjore. Kapo ni itemo ng’ado chuth tudruok moro amora mar nyathi gi janyuolne masie, nyathi hinyore. * Nitie tudruok makende e kind nyathi kod janyuol ‘ma nonyuole.’ (Ngeche 23:22, 25) To komachielo, ka iweyo jaodi machon mondo odonjre ahinya gi ngima joodi, ibiro chwanyo jaodi manyien. Tem keto tong’ mowinjore mondo irit odi to gie kindeno tem bedo gi winjruok maber gi janyuol machielono.

PARO MANYALO KONYO JONYUOL

• Sama iwuoyo gi jaodi ma ne uwerugo, wuo mana kuom nyithindo to ok kuom weche mamoko. Kuom ranyisi, unyalo chano kinde sie migoyoe simu godiechieng’. Chenro ma kamano ber moloyo goyo simu samoro amora kata mana e chuny otieno.

• Kapo ni ok in e ma idak gi nyithindo, inyalo tudri kodgi e yor simo, barupe kata e-mail. (Rapar mar Chik 6:6, 7) Jomoko be tudore e yor vidio. Mano nyalo konyi ng’eyo nyithind e yo matut—kendo mano nyalo konyogi ahinya—moloyo kata kaka ne iparo.

PARO MANYALO KONYO MIYO MAOK MASIE

• Nyis ni ‘ikecho’ min nyithindo monyuologi, we mondo ong’e ni ok item kawo kare. (1 Petro 3:8) Nyise kinde ka kinde kaka nyithinde dhi, kendo tem timo kamano sama nyithindogo ni kanyo, to ahinya ahinya tem wuoyo mana kuom gik mabeyo ma nyithindogo timo. (Ngeche 16:24) Kwaye mondo okonyi gi paro e rito nyithindego kendo idwokne erokamano kuom paro mochiwonigo.

• Sama un kanyachiel gi min nyithindo masie, tem kik inyis ni ihero nyithindogo ahinya. Beverly, miyo modak Amerka wacho kama: “Nyithindo ma adakgo ma ne jaoda onyuolo gi dhako ma ne owerego dwaro ni giluonga ni Mama. Ne wawinjore ni ne ginyalo timo kamano ka wan e odwa, to ni kik gitim kamano ka gin gi Jane ma en min-gi kata wedene. Mano ne okelo winjruok maber e kinda gi Jane. Kendo bang’e, ne watiyo maber kode kanyachiel e tuke koda wuodhe mag skul mag nyithindogo.”

PARO MANYALO KONYO JANYUOL MASIE GI MAOK MASIE MONDO OBED GI WINJRUOK MABER

• Kik iwuo marach ngang’ e wi janyuol masie mar nyathi ka nyathine winjo. Yot timo kamano, to mano nyalo miyo nyathi owinj marach ahinya. Ok inyal ng’eyo kinde ma nyathi biro wacho ne janyuolne masie wechego to gi kaka obiro wachogi. (Eklesiastes 10:20) Kapo ni nyathi okoni ni janyuol machielo owuoyo marach kuomi, ket pachi kuom hoyo nyathino. Inyalo wachone kama: “Kik  idew. Sama ng’ato iye owang’, onyalo wuoyo marach.”

• Tem mondo chike miketo koda yore mag rieyo nyathi obed machal gi ma ne nitie kane odak gi janyuolne masie. Ka mano ok nyalre tem lero ne nyathi gimomiyo nitie pogruok maok inyis ni ichayo janyuolne masie. Ne ane ranyisi maluwoni:

  Min nyathi maok masie: Tim, moyoga taulo kiseluokori.

  Tim: Wan waweyogi aweya to Mamawa e ma moyo.

  Miyo maok masie (owacho ka iye owang’): Mamau ne dheyou.

  Donge dwoko ma kama ber moloyo?

  Miyo maok masie (odwoko gi muolo): Ok rach. Kata kamano, e odni ng’ato ka ng’ato moyo mare.

• Tem kik iket nyithindo gi tich e kinde monego obed ni gibedogo gi janyuolgi masie. (Mathayo 7:12) Kapo ni ok inyal loko chenro, kwa janyuol masie thuolo kapok inyiso nyithindo chenroni.

Buk miluongo ni Step Wars wacho ni miyo moro nowacho kama: “Iya jawang’ ahinya.” Miyono ne lero kaka ojawinjo sama nyithind dhako ma ne chwore oseweyorego nyise achaye to chwore siko doknegi. Ere kaka inyalo timo mondo nyithindo madongo ma ne jaodi onyuolo gi dhako machielo kik keth kend maru?

Gima nyalo konyo: Tem neno weche kaka gineno. Muma wacho niya: “Kik ng’ato odwar gi maberne owuon, to ng’ato ka ng’ato odwar gi maber ni ng’at machielo.” (1 Jo Korintho 10:24) Tem ng’eyo gima nie chunygi. Nyithindo madongogo nyalo paro ni ka giheri to janyuolgi masie ok bi herogi. Kata ginyalo paro ni kagirwaki to mano nyiso ni koro ok gimakre gi janyuolgi masie. To komachielo, wuon-gi masieno nyalo paro ni ka gikwero nyithindgi madongogo to nyithindogo biro ringogi.

Kar temo chuno hera, we nyithindogo oheri koa e chunygi. Pile, ok en tim rieko chuno kata rido ne ng’ato mondo oheri. (Wer Mamit Moloyo 8:4) Omiyo kobiro korka winjruok me kindi gi nyithindogo, tem neno weche e yo maber, kik item chuno gik maok nyalre.

Kik iwach gik moko duto manie chunyi kata obedo ni otimni marach. (Ngeche 29:11) Kiwinjo karito lewi tek, lam kaka Ruoth Daudi ma Israel nolamo niya: “A Jehova, bedi janon weche me dhoga; Rit . . dhoga.”—Zaburi 141:3.

Kapo ni ing’ado mar dak e ot ma ne nyithindogo odakie gi jonyuolgi masie, ibiro yudo ni nyindigo omakore ahinya gi chenro mar odgino. Tem kik itim lokruoge mang’eny, to moloyo e utegi mag nindo. Samoro, dar dhi e ot machielo nyalo konyo.

Marion, miyo modak Kanada, wacho niya: “Jonyuolna ne jamiyo wuoda manyuolo mich to ok gimi nyithind jaoda. Ne watemo umo mano kuom ng’iewo ne nyithindo mamokogi mich, kata kamano, yutowa ne ok nyal yienwa timo kamano kinde duto.”

Gima nyalo konyo: Ket joodi mokwongo. Nyis wedeni koda osiepeni ni idwaro makori gi joodi masani. (1 Timotheo 5:8) Kata obedo ni wede kata osiepeni ok bi hero joodigo mapiyo piyo, inyalo nyisogi ni ginyisgi luor kendo gidewgi giduto. Lernegi kaka nyithindogo winjo marach sama nenore ka gima obuon-gi.

Kik ing’ad tudruok e kind nyithindi gi kwargi kata dagi monyuolo janyuolgi ma koro useweyorugo. Miyo miluongo ni Susan modak England wacho kama: “Ne okenda dweche 18 bang’ tho chwora, kendo ne ok yot ne jonyuol chwora ma ne osethono mondo orwak wachno. Gima ne okonyowa loso wachno ne en kane watimo chenro mar ketogi machiegni kuom miyogi thuolo mar wuoyo gi nyithindo e simu kendo dwokonegi erokamano kuom kony ma ne gichiwo.”

Tudruok gi osiepe kata wede nyalo kelo pek moko e odu. Kata kamano, ka itiyo gi puonj mayudore e Ndiko, joodi biro yudo gweth ma Muma singo, niya: “Rieko e ma ji gerogo ot; lony e momiyo obedoe.”—Ngeche 24:3.