‘E Gode Nikunyie Mula ‘
Jokuny gik machon ne manyo gik moko e buche moko ma ne nitie e pewe man Judea. Ne gichopo e bur moro ma ne oting’ore malo e wi lwanda. Be ne ginyalo yudo gimoro amora machon ma ne nyalo konyogi e timo nonro kaka ndiko mag Dead Sea Scrolls? Ne gihum nono ka ne gipo ka gituomore gi mwandu moko ma ne okan chon ma ne giduogo giluongo ni Nahal Mishmar.
E DWE mar adek higa mar 1961, ne oyud gik moko 400 mobo gi par kopand e bur moro kendo thoth gigo ne olos gi mula. Gik ma ne oyudgo ne oriwo ogute ruoth, ludhe, gige tich, odunga, kod gik lweny moko. Joma somo Muma diher ng’eyo weche momedore e wi gik ma ne oyudgo nikech bug Chakruok 4:22 wuoyo kuom Tubal-kain ma ne en “japuonj ji duto matiyo gi mula gi nyinyo.”
Kata obedo ni ji ok ong’eyo weche duto e wi kama gigo nowuokie gi kaka ne itiyo kodgi, gima nenore maler en ni chon ahinya e pinje miwuoyoe e Muma ji ne kunyo, lenyo, kendo thedho mula e loso gik moko.
KUONDE MA NE IKUNYOE MULA E PINY MANOSINGI
Kane Jo-Israel chiegni donjo e Piny Manosingi, Musa ne onyisogi niya: “E godene nikunyie mula.” (Rapar mar Chik 8:7-9) Nitie kuonde mang’eny e alwora mar Israel kod Jordan ma jotim nonro oseyudo ni ne ikunyoe kendo ilenyoe mula. Kuondego gin kaka Timna, Feinan, kod Khirbat en-Nahas. Ang’o moseyud kuondego?
Alwora mar Feinan kod Timna nigi buche ma othanyore mogwaro ma ne jokunyo okunyoe mula kuom higni madirom 2,000. Kata mana sani, ng’ama odhi e alworago nyalo yudo kite ma ralum mag mula mokere okere. Joma ne kunyo mula chon e alworago ne tiyo matek ka gipayo lwendni gi gige tich molos gi kite mondo gigol mula ma ne nenore e kor lwendnigo. Kane mula oserumo e kor lwendnigo, ne gitiyo gi gige tich molos gi nyinyo ka gikunyo buche matut kendo loso yore ma donjo e lwendnigo. Bug Ayub mayudore e Muma, wuoyo kuom tij kunyo mula machalo kamano. (Ayub 28:2-11) Kunyo mula ne en tich matek; to mano ema nomiyo chakre senchari mar adek nyaka mar abich E Ndalowa, jotend Rumi ne tero jomahundu maricho mogik kod mabuse mamoko odhi okuny mula e pewe mag Feinan.
Pidhe madongo mag taka ma ne dong’ koseleny mula, yudore kama iluongo ni Khirbat en-Nahas (tiende ni “Gweng’ Mula Mojwang’”), ka nyiso ni ne ikunyo kendo ilenyo mula kanyo e okang’ malach. Josomo wacho ni ne ikelo kite madongo dongo moting’o mula kowuok e alwora mokiewo gi kanyo kaka Feinan kod Timna mondo olenygi kuno. Mondo oleny kitego ogol mula, ne ikudho maj maka ma chop liet ma dirom selsias 1,200 kuom seche aboro kata apar. Kidi moting’o mula ma pekne dirom kilo 5 ne golo mula maler madirom kilo 1, ma ne inyalo losgo gik mopogore opogore.
KAKA NE ITIYO GI MULA E PINY ISRAEL
Jehova Nyasaye nogolo chik ma achiel kachiel e god Sinai ni mondo oti gi mula ma ne nyilni mokuny e alworano e gero tabernakel, kendo bang’e hekalu ma ne ni Jerusalem be ne oger kamano. (Wuok, sula mar 27) Nenore ni Jo-Israel nong’eyo tij thedho nyinyo kapok gidhi Misri, to ka ok kamano, ne gipuonjore tijno e piny Misri. Kinde ma ne giwuok e piny Misri, ne gin gi lony e thedho gik moko ma nomiyo giloso nyaroya mondo gilam. Bende, ne ginyalo tiyo gi mula e loso tewni mopogore opogore ma ne itiyogo e tabernakel kaka tepe, agulni, opewni, kod uma.—Wuok 32:4.
Kinde mogwaro ka pod gidhi nyime gi wuoth e thim, samoro ka gin Punon (ma samoro kindegi en Feinan), ma ne otiap gi mula, Jo-Israel nochako ng’ur nikech manna kod pi. Jehova nokumogi kuom oronegi thuonde ma nigi kwiri, kendo ji mang’eny notho. Kane Jo-Israel oloko chunygi, Musa nokwayo mondo Jehova owenegi to mano nomiyo Jehova okone ni olos thuol mar mula kendo ong’aw thuondno e yath. Muma wacho kama: “Nobedo, ka thuol nosekayo ng’ato, ka nong’iyo thuol mar mula, nokwo.”—Kwan 21:4-10; 33:43.
MULA E KINDE RUOTH SOLOMON
Kuonde mang’eny e hekalu ma ne ni Jerusalem nolos gi mula
Ruoth Solomon notiyo gi mula ma tandawuoya e gero hekalu ma ne ni Jerusalem. Thoth mulago ne gin ma Daudi wuon-gi noyudo kane oloyo piny Suria. (1 Weche mag Ndalo 18:6-8) “Yawo molworore mar mula” kama jodolo ne lwokee, ne ting’o pi lita 66,000 to pek yawono ne en kilo 30,000. (1 Ruodhi 7:23-26, 44-46) Bende, ne nitie sirni marobede ariyo molos gi mula e dho hekalu. Sirnigo ne olworore kendo igi ne ni nono. Mula ma ne olosgigo ne en ma chwene en sentimeta 7.5. Bor sirnigo ne en mita 8 kendo lachgi ne en mita 1.7, to ne osidh gimoro e wigi ma borgi ne en mita 2. (1 Ruodhi 7:15, 16; 2 Weche mag Ndalo 4:17) Wahum nono kwaparo mula duto ma ne otigo mana e loso gigo!
E kinde ma ne indikoe Muma, gik molos gi mula ne itiyogo e ngima mapile. Kuom ranyisi, Muma wuoyo e wi gik molos gi mula kaka gige lweny, nyororo, gige thum, kod dho udi. (1 Samuel 17:5, 6; 2 Ruodhi 25:7; 1 Weche mag Ndalo 15:19; Zaburi 107:16) Yesu nowuoyo e wi pesa mar “mula” ma ne iketo e kirope, kendo jaote Paulo nowuoyo e wi “Aleksander ma jatheth mula.”—Mathayo 10:9; 2 Timotheo 4:14.
Pod nitie weche mang’eny ma jotim nonro kod jo histori nono e wi kama mula miwuoyoe e Muma nowuokie, kendo pok ging’eyo weche duto e wi mwandu mag mula ma ne oyud Nahal Mishmar. Kata kamano, adiera en ni kaka weche manie Muma nyiso, Piny Manosingi ma Jo-Israel nokawo ne en ‘piny maber, . . . kendo e godene [ne gidhi] kunyoe mula.’—Rapar mar Chik 8:7-9.
