Somo wach joidh farese ang’wen-go en gima nyalo miyo ng’ato luoro. Kata kamano, somo wachgi ok onego omi ng’ato luoro. Nikech ang’o? Mano en nikech Muma kod gik ma timore e kindegi konyowa ng’eyo ni moro ka moro kuom joidh faresego ochung’ ne ang’o. Kata obedo ni joidh faresego kelo masiche e piny, gima ber en ni ng’eyo gik ma gichung’ne nyalo konyi kaachiel gi joodi. E yo mane? We wanon ane gima moro ka moro kuom joidh faresego ochung’ne.

Fwenyno chako ka wacho niya: “Ne ang’iyo mi ne aneno faras ma rachar, to jal ma ne oidhe ne nigi atung’; kendo ne omiye osimbo, eka nowuok mi odhi kolocho, kendo mondo otiek lochone.”—Fweny 6:2.

Jaidh faras ma rachar en ng’a? Bug Fweny e ma nyalo konyowa ng’eyo jaidh faras ma racharno. Jalo iluongo ni “Wach Nyasaye.” (Fweny 19:11-13) Yesu Kristo e ma iluongo ni Wach nikech en e ma owuoyo e lo Nyasaye. (Johana 1:1, 14) E wi mano, iluonge ni “Jal Migeno kendo Madier” kendo iluonge bende ni “Ruoth manie wi ruodhi kendo Jaloch manie wi joloch.” (Fweny 19:11, 16) Onge kiawa ni en gi ratiro mar bedo ruoth ma locho e lweny nikech ok oti marach gi teko ma en-go, kendo ok en ja mibadhi. Kata kamano, nitie penjo moko mowinjore wayud dwokogi.

En ng’a momiyo Yesu teko mar locho e lweny? (Fweny 6:2) Fweny ma janabi Daniel noneno konyowa yudo dwoko. E fwenyno, noneno Jehova * Nyasaye ma ipimo gi ‘ng’at ma hike ng’eny,’ ka chiwo “loch gi duong’ kod piny ruoth” ne Mesia, ma ipimo gi ‘ng’at machal gi wuod dhano.’ (Daniel 7:13, 14) Omiyo, Nyasaye Manyalo Duto e ma miyo Yesu teko mar bedo ruoth kod ratiro mar ng’ado bura. Faras ma rachar ochung’ ne lweny ma kare ma Wuod Nyasaye kedoe, nimar kinde mang’eny Muma tiyo gi rangi ma rachar konyisogo tim makare.—Fweny 3:4; 7:9, 13, 14.

Joidh faresego nochako idhogi kar ang’o? Ne ni jaidh faras mokwongo, ma en Yesu, noidho faras ma racharno ka ne osesidhne osimbo mar loch. (Fweny 6:2) Yesu nobedo Ruoth kar ang’o e polo? Ne ok obedo ruoth ma piyo ka nosedok e polo bang’ chier. Muma wacho ni norito kuom kinde moro. (Jo-Hibrania 10:12, 13) Yesu nonyiso jolupne gik ma ne dhi konyogi ng’eyo ni kindeno oserumo kendo ni osechako locho e polo. Nowacho ni ka ochako locho, to gik ma timore e piny ne dhi medo bedo maricho moloyo. Yesu nowacho ni lwenje, nok mar chiemo, kod tuoche ne dhi betie. (Mathayo 24:3, 7; Luka 21:10, 11) Mapiyo ka ne Lweny Mokwongo mar Piny ochakore e higa mar 1914, nonenore maler ni dhano koro ne odak e kinde mag chandruok ma Muma luongo ni “ndalo mag giko.”—2 Timotheo 3:1-5.

Ang’o momiyo gik maricho e ma osebedo ka timore e piny chakre Yesu bed ruoth e higa mar 1914? Mano en nikech e kindego, Yesu nochako locho e polo to ok e piny. Lweny notuk e polo kendo Ruoth Yesu ma bende iluongo ni Mikael, nowito Satan gi jochiendene e piny. (Fweny 12:7-9, 12) Nikech Satan koro ni e piny ka, en gi mirima mager nikech ong’eyo ni odong’ mana gi ndalo matin. Onge kiawa ni odong’ mana matin to Nyasaye biro timo dwache e piny kogolo Satan oko chuth. (Mathayo 6:10) Koro, wane ane kaka joidh farese mamoko adekka konyowa ng’eyo ni wadak e “ndalo mag giko” mopong’ gi chandruok. Kata obedo ni jaidh faras mokwongo ochung’ ne Yesu, joidh farese  adek ma luwe ochung’ ne chandruoge momako dhano e piny ma ngima.

“Ne aneno faras machielo ka biro, kendo ne okwar ka mach, to jal ma ne oidhe ne omi teko mar golo kuwe oa e piny mondo ji onegre e kindgi, kendo ne omiye ligangla moro maduong’.”—Fweny 6:4.

Jaidh farasni ochung’ ne lweny. Ne ni ogolo kuwe e piny ma ngima, to ok mana kuonde manok e piny. Higa mar 1914 e ma lweny nohango kwakoe piny ma ngima. Bang’e, lweny mar ariyo mar piny ma ngima noluwe, ma bende ne rachie moloyo. Jotim nonro moko wacho ni joma osetho e lweny chakre higa mar 1914 okalo milion 100! E wi mano, ji mang’eny bende osehinyore marach nikech lwenje.

E kindegi, lweny okwako piny e okang’ ma romo nade? Kindewagi e ma dhano oselosoe gige lweny ma nyalo nego ji duto manie piny. Kata mana riwruoge ma osebedo ka loso kuwe kaka Riwruok mar Pinje, ok nyal geng’o jaidh faras ma kwarno.

“Ne ang’iyo mi ne aneno faras ma rateng’, to jal ma ne oidhe ne nigi ratinde ariyo mag pimo e lwete. Ne awinjo gimoro ma chal gi dwol mowuok e kind chuech mangima ang’wen-go ka wacho niya: ‘Kilo mar ngano nengone en dinari achiel, kendo kilo adek mag shairi nengone en dinari achiel; to kik iketh mor zeituni kata divai.’”—Fweny 6:5, 6.

Jaidh farasni ochung’ ne nok mar chiemo. Weche manie ndikono nyiso kaka nok mar chiemo ni malo ahinya ma miyo kilo mar ngano iuso dinari achiel, ma en pesa ma ne ichulo ng’ato bang’ tiyo odiechieng’ ma ngima e kinde Jokristo mokwongo! (Mathayo 20:2) Dinari bende ne nyalo ng’iewo kilo 3 mag shairi, ma ne en cham ma nengone ni piny kopim gi ngano. Be cham ma romo kamano ne nyalo pidho joot mang’eny? Osebed ka ijiwo ji mondo okung chiemo ma pile, mana kaka ndiko mar Fweny nyiso sama owuoyo kuom chiemo ma pile e kinde machon kaka mor zeituni kod divai.

Chakre higa mar 1914, be waseneno gik ma nyiso ni jaidh faras ma rateng’no ni e ng’wech? Ee! Chiegni ji milion 70 notho nikech nok mar chiemo e higni mag 1900. Riwruok moro wacho ni “e kind higa mar 2012 kod 2014, ji milion 805 ne chiemo oremo marach. Kwanno ochung’ ne ng’at achiel e kind ji ochiko e piny ma ngima.” Ripot machielo wacho ni “higa ka higa kech e ma nego ji mang’eny moloyo kopim gi ji duto ma ayaki, malaria, kod kahera (TB) nego.” Kata bed ni osetem matek mondo ji duto oyud chiemo moromogi, jaidh faras ma rateng’ pod dhi nyime gi ng’weye.

“Ne ang’iyo mi ne aneno faras moro ma kite ne chal ka gima obokore, to nying jal ma ne oidhe ne en Tho. Kendo Liel ne luwe machiegni. To ne omiye teko e wi bath piny ma romo achiel kuom ang’wen mondo onek kotiyo gi ligangla mabor, gi nok mar chiemo, gi tuo ma kelo tho, kod ondiegi mag piny.”—Fweny 6:8.

Jaidh faras mar ang’wen ochung’ ne tho ma yudo ji nikech masiche kod gik mamoko. Mapiyo bang’ higa mar 1914, tuwo miluongo ni Spanish flu nonego ji milionde modhuro. Nyalo bedo ni ji ma dirom milion 500 noyudo tuwono, ma nyiso ni ng’ato achiel e kind ji adek ne tuwono omako e piny mangima e kindeno!

Kata kamano, tuwono ne en mana chakruok mar tuoche. Jotim nonro wacho ni tuwo mar smallpox nonego ji milionde modhuro e higni mag 1900. E kindegi bende, tuoche kaka ayaki, kahera, kod malaria pod nego ji mang’eny kata obedo ni osetim nonro matut e wi tuochego.

Lweny, nok mar chiemo, kod tuoche pod dhi nyime nego ji. Liel choko jogo duto kendo onge geno moro amora ma ochiwonegi.

Chandruoge momakowagi chiegni rumo. Par wachni: Ka ne Yesu ochako locho e higa mar 1914, nowito Satan e piny. Kata kamano, ne ok otieko gi kanyo. (Fweny 6:2; 12:9, 12) Machiegnini, e kinde lweny mar Har–Magedon, Yesu biro ketho tije Satan duto kod jogo duto ma riwo Satan lwedo. (Fweny 20:1-3) Yesu biro chungo joidh farese adek mamokoka kendo obiro tieko chandruoge duto ma joidh faresego osekelo. E yo mane? Ne ane gima Muma singo.

Kar bedo gi lweny, kuwe e ma biro betie. Muma wacho ni Jehova biro miyo ‘lwenje orum nyaka giko piny; obiro turo atum, kendo ng’ado tong’ diere.’ (Zaburi 46:9) Joma ohero kuwe biro ‘mor moloyo kuom kuwe mang’eny.’—Zaburi 37:11.

Nok mar chiemo ok nobedie nimar Muma wacho niya: “Bel nobedi mang’eny e piny e wi gode madongo; gik ma nyakie noyiengini.”—Zaburi 72:16.

Tuoche kod tho ok nobedie, ji duto biro bedo gi ngima maber kendo gibiro dak nyaka chieng’. Muma wacho ni Nyasaye biro “yweyo pi wang’ duto oa e wengegi, mi tho ok nobedie kendo, kata kuyo, kata nduru, kata rem ok nobedie kendo.”—Fweny 21:4.

Ka ne Yesu ni e piny ka, nonyiso kaka gik moko biro chalo ka en e loch. Nowuotho koyalo wach kuwe, nomiyo ji mang’eny chiemo e yor hono, nochango joma tuwo, kendo nochiero joma otho.—Mathayo 12:15; 14:19-21; 26:52; Johana 11:43, 44.

Joneno mag Jehova diher konyi ng’eyo kaka inyalo ikori kapok oketh joidh farese ma bug Fweny wuoye. Be ibiro yie puonjori Muma kodgi?