Muma Maler (Mathayo-Fweny) Loko mar Piny Manyien ne ogol e dho Kisungu e higa mar 1950, kae to e higa mar 1961 ne ogol Muma mangima miluongo ni Muma Maler—Loko mar Piny Manyien. Chakre kindeno, ji milionde mang’eny e dhok mokalo 210 oseyudo ber ahinya kuom somo Muma mondik gi weche makare, ma somore mayot, kendo ma olok kowuok e dhok ma nokwong ndikgo Ndiko Maler.

Kata kamano, dhok mang’eny osebedo ka lokore kuom higni 50 mokalo. Komiti mar Muma mar Loko mar Piny Manyien oseneno ni ber tiyo gi dhok ma biro chopo e chuny josomo e kindegi. Nikech mano, weche ma luwogi e ma notayo joloko sama ne giloko Mumani:

• Tiyo gi dhok ma nyasani, kendo ma winjo yot. Weche ma thoth ji ok winj tiendgi maler kata ma ji ok tigo ma yudore e Mumbni mamoko, ok otigo e Mumani. Kuom ranyisi, kar tiyo gi “ndhaga,” lokoni otiyo gi “jachode,” “ochot,” kata “jaterruok,” kaluwore gi gima iwuoyoe. (Chakruok 38:15; Rapar mar Chik 23:17; Ezekiel 16:35) Kar tiyo gi “altar,” lokoni tiyo gi “kendo mar misango.” (Wuok 27:1) Kar tiyo gi “nyikembini,” lokoni tiyo gi “agulni madongo.” (1 Ruodhi 18:33) Kar tiyo gi “ndede,” lokoni tiyo gi “ofuk chiemo.” (Mariko 6:8) Bende, kar tiyo gi “miwafu,” lokoni tiyo gi “ng’wono.”—Jo-Galatia 5:22.

• Ilero weche motigo e Muma. Mumbni mamoko tiyo gi weche ma dwarore ni oler ne ng’ato e ka owinj tiendgi. Kuom ranyisi, wach motigo mar dho Hibrania ni “Sheol” kod e dho Grik ni “Hades” itiyogo e Muma kiwuoyo kuom kar jomotho. Ji mang’eny e kindegi ok ong’eyo tiend wechego, e wi mano, wach mar “Hades” nigi tiende ariyo nikech itiyo kode bende e sigendni mochuogi mag dho Grik. Omiyo, ne oti gi wach mar Liel nikech mano e ma jondik Muma ne wuoyoe.—Zaburi 16:10; Tich Joote 2:27.

  Weche moko motigo e Mumbni mamoko mag dho Luo bende oseloki e Mumani. Kuom ranyisi, nitie Mumbni ma tiyo gi weche kaka “johawi gin” kata “jo ma oguedh gin,” e buge mag Zaburi, Ngeche, kod e twak ma Yesu nogolo e got. Kata kamano, “mor” winjore ahinya gi dhok ma nokwong ndikgo Muma,  nimar dho Hibrania gi dho Grik nigi wach mopogore molok ni “gueth” (Hibrania en ba·rakh′; Grik en eu·lo·ge′o). E wi mano, “gueth” nyiso ni otim ne ng’ato gimoro, to “mor” nyiso ilo ma ng’ato nigo nikech Nyasaye oguedhe. Kuom mano, Mumani tiyo gi “jo mamor gin” mondo onyis gima iwuoyoe e dhok ma nokwong ndikgo Muma.—Zaburi 2:12; Ngeche 8:32; Mathayo 5:3.

  Mumbni moko mag dho Luo noloko neʹphesh ma en wach mar dho Hibrania, kod psy·kheʹ, ma en dho Grik ni “chuny, “muya” to seche moko giloke ni “roho” kamoro amora ma wechego ne yudoree. Kata kamano, kaluwore gi gima iwuyoe, wechego nyalo bedo (1) dhano, (2) ngima dhano, (3) gik mangima, (4) onyalo kata bedo gombo ma ng’ato nigo, (5) joma otho. Kuom mano, Mumani oloko wachno kaluwore gi gima iwuyoe.—Chakruok 1:20; 2:7; Tim Jo-Lawi 19:28; Ngeche 3:2; Ngeche 16:26; Mathayo 6:25.

  Kamano bende, “nyarogno” ne owe kamano kamoro amora miwuoyo e wi nyarogno ma sie. Kata kamano, sama oti kode e yor ranyisi kaka e ndiko mar Zaburi 7:9 gi 26:2 kod Fweny 2:23, ne oloke ni “pachgi ma iye,” kata “pacha ma iye” kaluwore gi gima ndiko wuoyoe. Kae to nyarogno noket e weche moler piny.

  Mana kaka e dho Hibrania gi dho Grik, wach molok e dho Kisungu ni “chuny” inyalo tigo kiwuoyo e wi chuny ma sie kata e yor ranyisi, mano e momiyo thothne ok okete e weche moler piny to okete e wes achiel kachiel. Kata kamano, kuonde ma wachno ne ok dhi winjore maler ne oti gi wach ma winjore mayot. Kuom ranyisi, bug Ngeche ne hinyo tiyo gi “chuny ma ok riek” to sani olok kuondego ni ‘ma onge rieko.’ (Ngeche 6:32; 7:7) Weche moko kaka, “tung’,” bende ne olok kaluwore gi gima iwuoyoe.—Zaburi 75:10.

• Osomore mayot. Ne otim kinda ahinya mondo kik lok weche kaachiel gi sentens e yo mogajore. Mumani ochano weche kaka ji wuoyoga pile. Kuom ranyisi, som Chakruok 3:9-13, Ruth 1:8-13, kod Jo-Hibrania 12:1.

• Tiyo gi weche ma winjore mayot sama iwuoyo kuom chwo gi mon. Dho Hibrania kod Grik nigi nyinge minyalo tigo sama iwuoyo kuom ng’at ma dichwo kata dhako. Dho Grik bende nigi nyinge ma ok nyis ni iwuoyo kuom dichwo kata dhako. Kata kamano, nitie kinde ma ka oti gi nyinge ma nyiso ng’at ma dichwo kata dhako, nyalo lalo tiend gima iwuoyoe. E dho Hibrania kod Grik, sama iwuoyo kuom oganda, kinde  mang’eny ihinyo ti gi nyinge mag joma chwo kata ka iwuoyo kuom chwo gi mon. Kuom ranyisi, e dho Hibrania, wach molok ni “yawuot Israel” nyalo chung’ ne yawuot Jakobo 12, kata kamano, thothne wachno ochung’ne oganda duto mar Jo-Israel, tiende ni chwo gi mon. Kuom mano, kuonde mang’eny Mumani oloko wachno ni “Jo-Israel,” mondo onyis ni iwuoyo kuom ogandano duto. (Tim Jo-Lawi 1:2; Kwan 1:2; Rapar mar Chik 1:3) Bende, e dho Luo, onge weche sie ma nyiso ni iwuoyo kuom ng’at ma dichwo kata dhako. Omiyo, mondo kik wachoch josomo, nitie kinde ma Mumani tiyo gi nying ng’ato sie sama owuoyo kuom ng’atno.—1 Samuel 25:36.

• Nyukta madongo gi matindo. Mumani ok otiyo gi nyukta madongo sama owuoyo e wi “roho maler” kaka loko mamoko timoga, nikech Muma nyiso ni roho maler ok en ng’ato, to en teko mar Nyasaye. (Mathayo 3:16; 28:19) Kata kamano, Mumani otiyo gi nyukta madongo sama owuoyo e wi Chik Musa, mondo onyis pogruok mantie e kind Chik Musa gi chike mamoko manie Muma.—Mathayo 23:23; Jo-Rumi 10:4.

  Ne otim nonro matut, kaachiel gi kwayo Nyasaye e lamo ka ne iloso weche ma notigo e loko Mumani. Bende, ne oket e paro tich maduong’ ma Komiti mokwongo mar Muma mar Loko mar Piny Manyien notimo.

Weche moler piny manie Mumani ok ng’eny ahinya. Wechego ochan kama:

• “Kata” Yore mamoko minyalo lokgo weche moko kowuok e dho Hibrania, dho Aram, kod dho Grik.—Chakruok 1:2, weche moler piny e wi “roho mar Nyasaye”; Joshua 1:8, “dwol mapiny.”

• “Kata nyalo bedo” Yore mopogore opogore minyalo lokgo weche ma kel paro mopogore to pod gin adier.—Chakruok 21:6, “biro nyiero koda”; Zekaria 14:21, “Ja-Kanaan.”

• “Hibrania, Aram, Grik” Weche molok achiel kachiel kogolgi e dho Hibrania, dho Aram, kata dho Grik. Kata ginyiso tiend wach moro ma notigo ka ne indiko Muma.—Chakruok 30:22, “momako ich.”

• Tiend gimoro kod weche mamoko Tiend nyinge (Chakruok 3:17, “Adam”; Wuok 15:23, “Mara”); weche moko e wi pek kod gik pimo (Chakruok 6:15, “bede”); ka iwuoyo kuom ng’ato (Chakruok 38:5, “en”); weche momedore manie Apendiks kod Tiend Weche.—Chakruok 37:35, “Liel”; Mathayo 5:22, “Gehena.”

 Ite mokwongo okwongo mag Mumani nigi wich ma wacho ni “Puonj Manie Wach Nyasaye,” moting’o puonj madongo ma yudore e Muma. Bang’ buk mogik mar Muma, nitie wiye ma wacho ni, “Buge Muma kod Joma Nondikogi,” “Indeks mar Weche Muma,” kod “Tiend Weche Moko ma Yudore e Muma.” Ite moting’o “Tiend Weche Moko ma Yudore Muma,” konyo jasomo winjo tiend wach moro kaka oti kode e Mumani. Apendiks A nigi weche ma luwogi: “Weche Matayo Tij Loko Muma,” “ Yo ma Olosgo Mumani,” “Kaka Muma Nochoponwa,” “Nying Nyasaye e Ndiko mag Dho-Hibrania,” “Nying Nyasaye e Ndiko mag Dho-Grik mag Jokristo,” “Chat: Jonabi kod Ruodhi mag Juda kod Israel,” kod “Gik Madongo ma Notimore e Ngima Yesu e Pinyka.” Apendiks B oting’o map, chat, kod weche mamoko ma nyalo konyo josomo mag Muma mohero timo nonro matut.

E chak buk ka buk manie Muma, nitie wich ma wacho ni, “Weche Mantie” mondikie weche ma sula ka sula wuoyoe kod kwan matindo ma giyudoree. Wechego konyo jasomo ng’eyo gima bugno wuoyoe. E ite ka ite nitie kolam e diere ma nyiso ndiko mamoko motudore gi kwan matindo ma ng’ato somo.