Ang’o ma Wanyalo Puonjore Kuom Mon Miwuoye e Muma?

TUGE

Dwoko ma Muma Chiwo

Nitie gik mang’eny ma wanyalo puonjore kuom mon mathoth ma Muma wuoyo kuomgi. (Jo-Rumi 15:4; 2 Timotheo 3:16, 17) Sulani leronwa machuok e wi moko kuom mon-gi. Ng’enygi gin ranyisi maber ma wanyalo luwo. Moko to noketo ranyisi maricho ma ok onego waluw.—1 Jo-Korintho 10:11; Jo-Hibrania 6:12.

Abigail

Abigail ne en ng’a? Ne en chi Nabal, ng’at ma nomewo kendo ger ahinya. Abigail to ne riek, nobolore, ne ojaber, kendo ne en gi kido mabeyo ma moro Jehova.—1 Samuel 25:3.

Notimo ang’o? Abigail notiyo gi rieko mondo ogeng’ masira. Abigail gi Nabal nodak e alwora ma Daudi, ma ne dhi bedo ruodh Israel ne oponde. Kinde ma ne Daudi gi joge ni kuno, ne girito rombe mag Nabal mondo kik jokuoge kwalgi. Kata kamano, ka joote ma noa ir Daudi nokwayo Nabal mondo omigi chiemo, Nabal notamore. Daudi nobedo gi mirima! Omiyo, nowuok gi joge mondo gidhi gineg Nabal kaachiel gi chwo duto ma ne nie dalane.—1 Samuel 25:10-12, 22.

Abigail nokawo okang’ mapiyo ahinya ka nowinjo gima chwore notimo. Nomiyo jotichne chiemo mondo giter ne Daudi kod joge, kendo noluwo bang’gi mondo okwa Daudi ng’wono. (1 Samuel 25:14-19, 24-31) Ka Daudi noneno mich ma noorne, yo ma Abigail nobolorego, kod paro malong’o ma Abigail nomiye, nofwenyo ni Nyasaye notiyo gi Abigail mondo kik oneg Nabal gi joge. (1 Samuel 25:32, 33) Bang’e, Nabal notho kendo Abigail nobedo chi Daudi.—1 Samuel 25:37-41.

Ang’o ma wanyalo puonjore kuom Abigail? Kata obedo ni Abigail ne jaber kendo nomewo, ne ok obedo gi paro ni koro olong’o moloyo jomoko. Mondo kuwe obedie, noyie kwayo ng’wono e richo ma ne ok otimo. Nochoko chir mi oloso weche e yo mang’won kendo mariek.

▸ Mondo iyud weche momedore e wi Abigail, som sula ma wacho ni “Ne Otiyo gi Rieko.”

Debora

Debora ne en ng’a? Ne en janabi ma dhako ma Jehova, Nyasach Israel ne tiyogo mondo onyis joge gik ma nodwaro ni gitim. Nyasaye bende notiyo kode e tieko ywaruok moko ma ne nitie e kind Jo-Israel.—Jobura 4:4, 5.

Notimo ang’o? Debora ne osiro jotich Nyasaye gi chir. Nyasaye nowachone ni odhi onyis Barak mondo otel ne jolweny mag Israel e kedo gi Jo-Kanaan ma ne sandogi, to notimo kamano. (Jobura 4:6, 7) Ka ne Barak okwayo Debora ni odhi kode e lweny, Debora ne ok oluor to noyie mi odhi kode.—Jobura 4:8, 9.

Ka ne Nyasaye osekonyo Jo-Israel mi gilocho e lweny, Debora nondiko moko kuom weche mag wer ma ne giwero gi Barak ka giparogo gima notimoreno. E wendno, nowuoyo kuom kaka Jael, dhako machielo ma jachir nokonyo Jo-Israel mi giloyo Jo-Kanaan.—Jobura, sula mar 5.

Ang’o ma wanyalo puonjore kuom Debora? Debora ne nigi chuny mar chiwruok kendo ne ojachir. Nojiwo jomamoko mondo gitim gik makare ma Nyasaye oyiego. Ka ne gitimo kamano, nopwoyogi ahinya.

▸ Mondo iyud weche momedore e wi Debora, som sula ma wacho ni “Nawuok Mabedo Kaka Miyo e Israel.”

Delila

Delila ne en ng’a? En e dhako ma Samsom, jang’ad buch Jo-Israel ne ohero.—Jobura 16:4, 5.

Notimo ang’o? Noyie kawo pesa kuom Jo-Filistia mondo ondhognegi Samson, jal ma Nyasaye ne tiyogo mondo ores Jo-Israel e lwet Jo-Filistia. Jo-Filistia ne ok nyal loyo Samson, nikech Nyasaye ne omiye teko mang’eny ahinya e yor hono. (Jobura 13:5) Mano e momiyo jotend Jo-Filistia ne omanyo kony kuom Delila.

Jo-Filistia ne omiyo Delila asoya mondo ofwenynegi kama Samson ne yudoe teko mang’eny ma ne en-go. Delila noyie kawo asoyano kendo bang’ timo kinda mathoth, ne ofwenyo gimomiyo Samson ne nigi teko mang’eny. (Jobura 16:15-17) Bang’e, notero wach ne Jo-Filistia ma nobiro momako Samson mi gitueye.—Jobura 16:18-21.

Ang’o ma wanyalo puonjore kuom Delila? Delila noketonwa ranyisi marach. Hero pesa nomiyo obedo gi ich lach, obedo jaguondo, jamiriambo kendo nondhogo jatich Jehova.

Esta

Esta ne en ng’a? Ne en nya Jo-Yahudi ma ne Ahasuerus, Ruodh Persia oyiero mondo obed chiege.

Notimo ang’o? Esta notiyo gi teko ma ne en-go mondo ogeng’ nek malich ma ne chiegni yudo joma wuok e ogandagi. Nofwenyo ni nitie chik ma ne osegol ma ne miyo idhi neg Jo-Yahudi duto ma nodak e alwora mar Persia e odiechieng’ moro. Ng’at ma nochano nek ma kamano ne en jatelo moro maduong’ e pinyno miluongo ni Haman. (Esta 3:13-15; 4:1, 5) Mordekai nokonyo Esta, nyamin-gi ma bathe mondo odhi ir Ruoth Ahasuerus onyise chenro mar nek ma Haman nosechano, kata obedo ni timo kamano ne nyalo miyo oneg Esta. (Esta 4:10-16; 7:1-10) Ahasuerus noyiene Esta gi Mordekai mondo ogol chik machielo ma ne dhi miyo Jo-Yahudi oked ne ratiro margi. Jo-Yahudigo noloyo jowasikgi marach!—Esta 8:5-11; 9:16, 17.

Ang’o ma wanyalo puonjore kuom Esta? Esta noketonwa ranyisi maber mar bedo gi chir gi bolruok. (Zaburi 31:24; Jo-Filipi 2:3) Kata obedo ni ne ojaber kendo ne en chi ruoth, nobolore kendo nomanyo kony kuom jomamoko. Ne owuoyo gi chwore e yor luor, e yo ma nyiso rieko, kendo gi chir. Kata mana e kinde ma ne idwa neg Jo-Yahudi pod ne onyiso chir ka nofulore ayanga ni en bende en nya Jo-Yahudi.

▸ Mondo iyud weche momedore e wi Esta, som sula ma wacho ni, “Ne Oikore Tho ne Oganda Nyasaye” kod “Notiyo gi Rieko, ne En Jachir, Kendo ne Ochiwore.”

Hawa

Hawa ne en ng’a? En e dhako ma Nyasaye nokwongo chueyo kendo mokwong wuoye e Muma.

Notimo ang’o? Hawa notamore winjo chik moriere ma ne Nyasaye omiye. Mana kaka Adam, Hawa bende nochue ka en dhano makare; ne en gi thuolo mar timo yiero kendo nyiso kido mag Nyasaye kaka hera kod rieko. (Chakruok 1:27) Hawa nong’eyo maler ni Nyasaye nonyiso Adam ni nitie olemb yath moro ma ka gichamo, to ne gidhi tho. Kata kamano, Satan nowuonde ni ok obi tho. Nowuonde ni obiro dak e ngima maber kotamore winjo Nyasaye. Omiyo, nochamo olemo kae to bang’e ne olombo chwore mi en bende nochame.—Chakruok 3:1-6; 1 Timotheo 2:14.

Ang’o ma wanyalo puonjore kuom Hawa? Ranyisi mar Hawa miyowa siem ni ok onego wasik ka waketo pachwa e gombo maricho. Kata obedo ni Nyasaye ne osekwerogi ni kik gicham olemo, Hawa nobedo gi gombo marach mi okawo gima ok mare.—Chakruok 3:6; 1 Johana 2:16.

Hana

Hana ne en ng’a? Ne en chi Elkana kendo min Samuel, ma ne en janabi mong’ere ahinya e piny Israel.—1 Samuel 1:1, 2, 4-7.

Notimo ang’o? E kinde ma ne Hana onge nyathi, nomanyo hoch kuom Nyasaye. Elkana ne nigi mon ariyo. Chiege ma Penina ne nigi nyithindo; kata kamano Hana to nobedo ma onge nyithindo kuom higni mang’eny. Penina ne siko jare, kata kamano, Hana ne lemoga mondo Nyasaye okonye. Nosingore ne Nyasaye ni ka omiye nyathi ma wuoyi, to ne odhi chiwe mondo otine e hema maler, kama Jo-Israel ne lame Nyasaye.—1 Samuel 1:11.

Nyasaye nodwoko lamo mar Hana mi onyuolo Samuel. Hana notero Samuel e hema maler ka pod otin ahinya mondo otine Nyasaye kuno mana kaka nosesingore. (1 Samuel 1:27, 28) Higa ka higa, nolosenega Samuel kandho ma onge bade kae to oterone. Bang’e, Nyasaye noguedho Hana gi nyithindo mamoko abich, yawuoyi adek gi nyiri ariyo.—1 Samuel 2:18-21.

Ang’o ma wanyalo puonjore kuom Hana? Lamo nokonyo Hana mondo onan e tembe ma noyudo. Lamo mar Hana mondik e 1 Samuel 2:1-10 nyiso maler kaka ne en gi yie motegno kuom Nyasaye.

▸ Mondo iyud weche momedore e wi Hana, som sula ma wacho ni, “Ne Oolo Chunye ne Nyasaye e Lemo.”
▸ Mondo iyud weche ma nyiso gimomiyo Nyasaye noweyo joma chon mondo gikend mon mang’eny , som sula ma wacho ni, “Je, Mungu Anakubali Ndoa ya Wake Wengi?”

Jael

Jael ne en ng’a? Ne en chi Heber, ma ne ok en Ja-Israel. Jael nosiro jotich Jehova gi chir.

Notimo ang’o? Jael notiyo gi rieko e kinde ma ne Sisera, jatend jolwenj Jo-Kanaan, nodhi e hema mare. Jo-Israel ne oloyo Sisera e lweny, kendo Sisera noringo komanyo kama onyalo pondoe kendo yueyo. Jael norwake e ode mondo oyue kendo opond kuno. To ka ne nindo otero Sisera, Jael nonege.—Jobura 4:17-21.

Gima Jael notimono nochopo weche moko ma ne Debora okoro niya: “Jehova biro keto Sisera e lwet dhako.” (Jobura 4:9) Gima notimono nomiyo opwoye kendo ‘noguedhe moloyo mon duto.’—Jobura 5:24.

Ang’o ma wanyalo puonjore kuom Jael? Jael notiyo gi rieko kendo ne en jachir. Ranyisi mare konyowa ng’eyo kaka Nyasaye nyalo chano gik moko mondo ochopgo dwache.

Jezebel

Jezebel ne en ng’a? Ne en chi ruodh Israel miluongo ni Ahab. Jezebel ne ok en nya Israel kendo ne ok olam Jehova. Nolamo Baal, nyasach Jo-Kanaan.

Notimo ang’o? Jezebel ne timo gik moko e yor agoko, nokwiny kendo noger. Nosiro wach lamo Baal kod timbe terruok ma jolam Baal ne timo. Bende, notemo tieko lamo madier mondo ji kik lam Jehova.—1 Ruodhi 18:4, 13; 19:1-3.

Jezebel nohero miriambo kod nek kendo mano ne konye chopo dwache. (1 Ruodhi 21:8-16) Mana kaka Nyasaye nosekoro, Jezebel ne otho tho malich kendo ne ok oyike.—1 Ruodhi 21:23; 2 Ruodhi 9:10, 32-37.

Ang’o ma wanyalo puonjore kuom Jezebel? Jezebel noketonwa ranyisi marach. Timbene ne richo kendo noikore timo gimoro amora mondo ochopgo dwache. Mano e momiyo ka wawinjo nying Jezebel, to gima biro e paro en dhako ma wang’e tek kendo ma onge luor.

Lea

Lea ne en ng’a? Ne en chi Jakobo mokwongo. Nyamin Lea miluongo ni Rahel bende ne en chi Jakobo.—Chakruok 29:20-29.

Notimo ang’o? Lea nonyuolone Jakobo nyithindo auchiel. (Ruth 4:11) Jakobo ne dwaro kendo Rahel to ok Lea. Kata kamano, Laban, ma ne en wuon Lea gi Rahel e ma ne otimo chenro mondo okwong okend Lea. Ka ne Jakobo ofwenyo ni Laban nowuonde mi okendo Lea, nodhi ir Laban mondo openje wachno. Laban nolerone ni chik mar anyuolagi ne ok oyie mondo okend nyako matin kapok okend maduong’. Juma achiel bang’e, Jakobo nokendo Rahel.—Chakruok 29:26-28.

Jakobo nohero Rahel moloyo Lea. (Chakruok 29:30) Mano nomiyo Lea obedo gi nyiego kendo nochako piem gi Rahel kodwaro ni en bende Jakobo ohere. Nyasaye noneno lit ma ne Lea nigo omiyo noguedhe gi nyithindo abiriyo, yawuoyi auchiel gi nyako achiel.—Chakruok 29:31.

Ang’o ma wanyalo puonjore kuom Lea? Lea nolemo koketo chunye kuom Nyasaye kendo ne ok oweyo mondo chandruoge mag ot omone neno kaka Nyasaye ne konye. (Chakruok 29:32-35; 30:20) Kata obedo ni nitie kinde ma Nyasaye ne oweyo ji mondo obed jodoho, gik ma notimore ne Lea nyiso maler ni doho ok en kend ma nyalo dhi maber. Nyasaye ne dwaro ni dichwo obed gi dhako achiel, to dhako bende obed gi dichwo achiel.—Mathayo 19:4-6.

▸ Mondo iyud weche momedore e wi Lea, som sula ma wacho ni, “Dada Waliotaabika Ambao ‘Waliijenga Nyumba ya Israeli.’”
▸ Mondo iyud weche ma nyiso gimomiyo Nyasaye noweyo joma chon mondo gikend mon mang’eny , som sula ma wacho ni, “Je, Mungu Anakubali Ndoa ya Wake Wengi?”

Maritha

Maritha ne en ng’a? Ne en nyamin Lazaro gi Maria kendo giduto ne gidak machiegni gi Jerusalem e gweng’ miluongo ni Bethania.

Notimo ang’o? Maritha ne en osiep Yesu machiegni ahinya kendo Yesu “nohero Maritha gi Maria nyamin mare kod Lazaro.” (Johana 11:5) Maritha nohero rwako welo. Chieng’ moro ka Yesu nodhi limogi, Maria noyiero mar winjo puonj mag Yesu to Maritha ne odich gi tedo. Maritha noywagore ne Yesu ni Maria ok dwar konye. Yesu norieyo paro ma ne en-gono e yo mang’won.—Luka 10:38-42.

Ka ne Lazaro tuo, Maritha gi Maria nooro ng’ato mondo oluong Yesu nikech ne gin gadier ni Yesu nyalo chango Lazaro. (Johana 11:3, 21) Kata kamano, Lazaro ne otho. Mbaka ma ne Maritha ogoyo gi Yesu nyiso kaka ne en gadier kuom wach chier ma Muma wuoye kod nyalo ma ne Yesu nigo mar chiero owadgi.—Johana 11:20-27.

Ang’o ma wanyalo puonjore kuom Maritha? Maritha ne nigi kinda ahinya mar rwako welo. Norwako siem ma nomiye. Nowuoyo ayanga e weche machando chunye kod yie mare.

▸ Mondo iyud weche momedore e wi Maritha, som sula ma wacho ni, “Aseyie.”

Maria (min Yesu)

Maria ne en ng’a? Ne en nya Jo-Yahudi kendo ne en nyako ma silili e kinde ma nonyuolo Yesu e yor hono.

Notimo ang’o? Maria nobolore kendo notimo dwach Nyasaye. Ne osetimo singruok mar kend gi Josef kapok malaika obiro monyise ni obiro mako ich mi onyuol Mesia ma ne ji osebedo ka rito ahinya. (Luka 1:26-33) Noyie timo migawo ma nomiyeno. Bang’ nyuolo Yesu, Maria gi Josef nonyuolo yawuoyi mamoko ang’wen gi nyiri madirom ariyo. Omiyo, Maria ne ok osiko ka en silili. (Mathayo 13:55, 56) Kata obedo ni ne omor gi migawo makende ma nomiye, ne ok otemo manyo duong’ kendo ne ok otimne gik moko e yo makende e kinde ma Yesu ne nie piny kata e kanyakla mar Jokristo.

Ang’o ma wanyalo puonjore kuom Maria? Maria ne en dhako mohero Nyasaye kendo noyie timo migawo mapek. Nong’eyo Ndiko maler. E kinde moro, nowuoyo kuom Ndiko mopogore opogore madirom 20 ma yudore e Luka 1:46-55.

▸ Mondo iyud weche momedore e wi Maria, som sula ma wacho ni, “Mfano wa Maria Unatufundisha Nini?”

Maria (nyamin Maritha kod Lazaro)

Maria ne en ng’a? Maria, Maritha kod Lazaro ne gin osiepe Yesu machiegni ahinya.

Notimo ang’o? Maria nonyiso nyading’eny ni ohero Yesu ahinya kaka wuod Nyasaye. Ne en gi yie ni Yesu nyalo chango Lazaro, kendo ne oneno ka Yesu chiere. Nyamin-gi ma Maritha ne ok owinjo maber e kinde ma Maria noweye gi tije mag jikon ka Maria winjo Yesu. Kata kamano, Yesu nopwoyo Maria ahinya nikech noketo weche Nyasaye obedo mokwongo e ngimane.—Luka 10:38-42.

Chieng’ moro, Maria nonyiso chuny mar rwako welo ka ne oolo “mo ma nigi suya mamit, kendo ma nengone tek ahinya” e tiende Yesu kod yie wiye. (Mathayo 26:6, 7) Moko kuom joma ne ni kanyo ne neno ni Maria ketho morno. Kata kamano, Yesu nodokne ka wacho niya: “Kamoro amora ma wach maberni [mar Pinyruodh Nyasaye] ibiro landie e piny duto, gima dhakoni osetimoni bende nowach kaka rapar mare.”—Mathayo 24:14; 26:8-13.

Ang’o ma wanyalo puonjore kuom Maria? Maria ne nigi yie motegno. Lamo Nyasaye e gima ne duong’ e ngimane. Noikore kata mana tiyo gi pesa mang’eny e miyo Yesu duong’.

Maria Magdalina

Maria Magdalina ne en ng’a? Ne en japuonjre Yesu ma nomakore gi Yesu ahinya.

Notimo ang’o? Maria Magdalina en achiel kuom mon mang’eny ma nowuotho gi Yesu kaachiel gi jopuonjrene. Notiyo gi pesane owuon mondo okonygi e yore mopogore opogore. (Luka 8:1-3) Nobedo japuonjre Yesu kuom kinde duto ma ne Yesu lendo, kendo ne entie chieng’ ma ne iguro Yesu. En achiel kuom joma ne okwongo neno Yesu bang’ kosechiere.—Johana 20:11-18.

Ang’o ma wanyalo puonjore kuom Maria? Maria Magdalina noriwo lwedo tij lendo ma Yesu ne timo kendo ne en japuonjre ma jakinda.

Miriam

Miriam ne en ng’a? Ne en nyamin Musa gi Harun. En e dhako mokwongo ma Muma luongo ni janabi.

Notimo ang’o? Ne en gi ting’ mar nyiso ji wach Nyasaye nikech ne en janabi. Ne en gi migawo maduong’ e Israel kendo en achiel kuom joma nowero wend loch bang’ ka Nyasaye ne oketho jolweny mag Misri e Nam Makwar.—Wuok 15:1, 20, 21.

Kata kamano, nitie kinde ma Miriam kod Harun nowuoyo marach e wi Musa. Onge kiawa ni sunga kod nyiego e ma nomiyo giwuoyo marach kamano. Nyasaye “to ne winjogi,” kendo nomiyo Miriam kod Harun siem mager. (Kwan 12:1-9) Nyasaye nogoyo Miriam gi dhoho nikech nenore ni en e ma nochako wuoyo marach e wi Musa. Musa noywak ne Nyasaye, mi Nyasaye ne ochange. Miriam nobedo oko mar kambi kuom ndalo abiriyo, kae to nodwoke e kambi.—Kwan 12:10-15.

Muma nyisowa ni Miriam norwako siem ma nomiye. Higini moko bang’e, Nyasaye nowuoyo kuom migawo makende ma nomiyo Miriam ka noparo ne Jo-Israel niya: “Ne aoronu Musa, Harun, gi Miriam mondo otelnu.”—Mika 6:4.

Ang’o ma wanyalo puonjore kuom Miriam? Sigand Miriam paronwa ni Nyasaye winjo gik ma jotichne wacho ne jowetegi kod ma giwacho e wi jomoko. Bende, wapuonjore ni mondo wamor Nyasaye, nyaka wawere gi sunga kod nyiego nikech gin kido ma nyalo miyo waketh nying jomoko.

Rahel

Rahel ne en ng’a? Ne en nyar Laban kendo chi Jakobo ma Jakobo nohero ahinya.

Notimo ang’o? Jakobo nokendo Rahel kendo Rahel nonyuolone yawuoyi ariyo, ma bang’e nobedo e kind yawuoyi 12 ma noloso dhoudi 12 mag Israel. Rahel noromo gi Jakobo e kinde ma Rahel ne kwayo rombe wuon-gi. (Chakruok 29:9, 10) Rahel “ne en nyako ma jaber” moloyo nyamin-gi ma Lea.—Chakruok 29:17.

Jakobo nohero Rahel kendo ne oyie tiyo ne Laban kuom higni abiriyo mondo onyuome. (Chakruok 29:18) Kata kamano, Laban nowuondo Jakobo mi okendo Lea, kae to bang’e noyiene kendo Rahel.—Chakruok 29:25-27.

Jakobo nohero Rahel gi yawuote ariyo moloyo kaka nohero Lea gi nyithinde. (Chakruok 37:3; 44:20, 27-29) Mano nokelo piem kod nyiego maduong’ e kind mon ariyogo.—Chakruok 29:30; 30:1, 15.

Ang’o ma wanyalo puonjore kuom Rahel? Rahel nonano e chandruoge ma noyudo kendo chunye ne ok onyosore chuth nikech ne en gadier ni Nyasaye winjo lamone. (Chakruok 30:22-24) Sigande paronwa kaka ngima mar doho tek. Gik ma notimore ne Rahel nyiso maler ni Nyasaye ne dwaro ni dichwo obed gi dhako achiel, to dhako bende obed gi dichwo achiel.—Mathayo 19:4-6.

▸ Mondo iyud weche momedore e wi Rahel, som sula ma wacho ni, “Dada Waliotaabika Ambao ‘Waliijenga Nyumba ya Israeli.’”
▸ Mondo iyud weche ma nyiso gimomiyo Nyasaye noweyo joma chon mondo gikend mon mang’eny , som sula ma wacho ni, “Je, Mungu Anakubali Ndoa ya Wake Wengi?”

Rahab

Rahab ne en ng’a? Ne en ochot ma nodak e taon mar Jo-Kanaan miluongo ni Jeriko, kendo nobedo jatich Jehova.

Notimo ang’o? Rahab nopando Jo-Israel ariyo ma ne odhi nono Jeriko. Nopandogi nikech nosewinjo kaka Jehova, Nyasach Israel noreso joge e lwet Jo-Misri kendo e kinde ma Jo-Amor nomonjogi.

Rahab nokonyo joma nobiro nono taondgino kendo nosayogi mondo girese kaachiel gi joodgi e kinde ma Jo-Israel ketho Jeriko. Ne giyie timo kamano, to mana ka Rahab otimo kama: Ka oketo wachno mobedo maling’ ling’, ka en kaachiel gi joodgi gibedo e ode sama Jo-Israel obiro monjo taondno, kendo ka oliero law makwar e dirisa mar ode mondo gifweny ode e yo mayot. Rahab notimo mana kaka ne ginyise, kendo en kaachiel gi joodgi ne gitony e kinde ma Jo-Israel ne ketho Jeriko.

Bang’e, Ja-Israel moro nokendo Rahab to mano nomiyo Rahab obedo dan Ruoth Daudi kod Yesu Kristo.—Joshua 2:1-24; 6:25; Mathayo 1:5, 6, 16.

Ang’o ma wanyalo puonjore kuom Rahab? Muma wacho ni Rahab noketonwa ranyisi maber ahinya mar yie. (Jo-Hibrania 11:30, 31; Jakobo 2:25) Sigande nyiso maler kaka Nyasaye weyo ne ji kethogi kendo ok obuon ji, to oguedho joma ogeno kuome kata bed ni gin e chal mane.

▸ Mondo iyud weche momedore e wi Rahab, som sula ma wacho ni, “Ne ‘Okete Kare Kuom Tim.’”

Rebeka

Rebeka ne en ng’a? Ne en chi Isaka kendo en e ma nonyuolo Jakobo gi Esau, ma ne gin rude.

Notimo ang’o? Rebeka notimo dwach Nyasaye kata e kinde ma timo kamano ne tek. Chieng’ moro ka ne odhi omo pi e soko, ng’at moro nokwaye pi modho. Rebeka nomiye pi modho mapiyo kendo nochiwore tuomo pi ne ngamia duto ma ng’atno ne nigo. (Chakruok 24:15-20) Ng’atno ne en jatij Ibrahim, kendo noa mabor ahinya kobiro manyo dhako ne wuod Ibrahim miluongo ni Isaka. (Chakruok 24:2-4) Bende, nokwayo Nyasaye mondo oguedhe. Ka noneno kinda kod chuny mar rwako welo ma Rebeka ne nigo, nofwenyo ni Nyasaye osedwoko lamo mare, kendo ni Rebeka e ma Nyasaye noyiero mondo obed chi Isaka.—Chakruok 24:10-14, 21, 27.

Ka ne Rebeka owinjo kwayo mar jatijno, noyie dhi kode mondo obed chi Isaka. (Chakruok 24:57-59) Bang’e, Rebeka nonyuolo yawuoyi ariyo ma rude. Nyasaye nosemiye fweny ni wuode maduong’ miluongo ni Esau ne dhi tiyo ne wuode matin miluongo ni Jakobo. (Chakruok 25:23) Ka ne Isaka ochano guedho wuode maduong’ ma Esau, Rebeka notemo matek mondo Jakobo e ma oyud guethno, nikech nong’eyo ni mano e dwach Nyasaye.—Chakruok 27:1-17.

Ang’o ma wanyalo puonjore kuom Rebeka? Rebeka ne riek, ne ojakinda kendo ne ohero rwako welo, to mago e kido ma nomiyo obedo dhako maber, miyo maber, kendo jatich Nyasaye madier.

▸ Mondo iyud weche momedore e wi Rahab, som sula ma wacho ni, “Anadhi.”

Ruth

Ruth ne en ng’a? Ne en nya Moab ma ne oweyo nyisechene kod pinygi mondo obed jatich Jehova e piny Israel.

Notimo ang’o? Ruth nonyiso hera matut ne min chwore miluongo ni Naomi. Naomi, kaachiel gi chwore kod yawuotgi ariyo, nodhi e piny Moab nikech ne nitie kech e piny Israel. Bang’e, yawuotego nokendo Ruth kod Orpa ma ne gin nyi Moab. Kata kamano, chwor Naomi kaachiel gi yawuote ariyo notho, to mano nomiyo Naomi kod mond yawuote odong’ mond liete.

Naomi nong’ado ni odok e piny Israel, nikech oro noserumo. Ruth gi Orpa be ne oyiero mar dhi kode. Kata kamano, Naomi nokwayogi mondo gidog thuchegi ir wedegi. Orpa noyie dok thurgi. (Ruth 1:1-6, 15) Kata kamano, Ruth notamore weyo Naomi. Nohero Naomi kendo nodwaro lamo Jehova, Nyasaye ma Naomi ne lamo.—Ruth 1:16, 17; 2:11.

Nikech Ruth ne jakinda kendo ne en gi timbe mabeyo, mano nomiyo obedo gi nying maber e taon mar Bethlehem kama Naomi koro ne odakie. Jamwandu moro miluongo ni Boaz ne mor ahinya gi timbe mabeyo ma Ruth ne nigo kendo nonyiso Ruth gi Naomi ng’wono ka nomiyogi chiemo. (Ruth 2:5-7, 20) Bang’e, Ruth nobedo chi Boaz mi nobedo dan Ruoth Daudi kod Yesu Kristo.—Mathayo 1:5, 6, 16.

Ang’o ma wanyalo puonjore kuom Ruth? Ruth nohero Naomi kod Jehova, to mano e momiyo noyie dar moweyo dalagi kod joodgi. Ne en jakinda, ne en gi chuny mar chiwruok, kendo nomakore gi Naomi kata mana e kinde ma noyudo pek mang’eny.

▸ Mondo iyud weche momedore e wi Ruth, som sula ma wacho ni, “Ku Midhiye . . . .E ma Nadhiye” kod “Nyako Makare.”

Sara

Sara ne en ng’a? Ne en chi Ibrahim kendo min Isaka.

Notimo ang’o? Sara noyie weyo ngima mayom e dala mar Ur nikech ne en gi yie kuom gik ma Nyasaye nosingo ne Ibrahim. Nyasaye nonyiso Ibrahim mondo owuog Ur odhi e piny Kanaan. Nyasaye nosingo ni obiro guedhe mi obed oganda maduong’. (Chakruok 12:1-5) Nyalo bedo ni Sara ne en jahigni 60 e kindeno. Chakre chieng’no, Sara gi Ibrahim nodak e hembe kendo ne gidarga kinde ka kinde.

Kata obedo ni ngima mar dar kinde ka kinde nokelone Sara chandruoge moko, noriwo Ibrahim lwedo e timo kaka Nyasaye ne chikogi. (Chakruok 12:10, 15) Sara ne onge nyathi kuom higni mang’eny, to mano nochando chunye ahinya. Kata kamano, Nyasaye ne osesingo ni ne odhi guedho koth Ibrahim. (Chakruok 12:7; 13:15; 15:18; 16:1, 2, 15) Bang’ kinde, Nyasaye nosingo ne Ibrahim ni Sara biro nyuolone nyathi. Ne onyuolo nyathi bang’ ka nosekalo higni ma mon nyuolgae. Ne en jahigni 90, to Ibrahim ne en jahigni 100. (Chakruok 17:17; 21:2-5) Ne gichako nyathino ni Isaka.

Ang’o ma wanyalo puonjore kuom Sara? Ranyisi mar Sara konyowa bedo gadier ni kinde duto Nyasaye biro chopo singo mage duto, kata mana manenore ni ok nyalre. (Jo-Hibrania 11:11) Bende, noketonwa ranyisi maber mar chiwo luor e kend.—1 Petro 3:5, 6.

▸ Mondo iyud weche momedore e wi Sara, som sula ma wacho ni, “In Dhako Maber mar Neno” kod “Nyasaye Noluonge ni ‘Min Ogendini’”

Nyar Shulam

Nyar Shulam ne en ng’a? Ne en nyako ma jaber kendo en e ma iwuoyo kuome ahinya e bug Wer Mamit Moloyo Wende Duto. Muma ok nyiswa nyinge.

Notimo ang’o? Nyar Shulam nomakore motegno gi wuoyi ma jakwath ma nohero ahinya. (Wer Mamit Moloyo Wende Duto 2:16) Berneno e ma nomako wang’ Ruoth Solomon, mi otemo sere. (Wer Mamit Moloyo Wende Duto 7:6) Jomoko notemo jiwe ni mondo oyie okende gi Solomon, kata kamano notamore. Nohero wuoyi ma jakwathno kendo nogene ahinya.—Wer Mamit Moloyo Wende Duto 3:5; 7:10; 8:6.

Ang’o ma wanyalo puonjore kuom Nyar Shulam? Kata obedo ni ne ojaber kendo nolombo wang’ ji mathoth, pod ne en gi paro mowinjore kuome owuon. Ne ok oyie mondo aola mag mbese, gombo mar bedo gi mwandu kod huma omone hero wuoyi ma jakwath. Nohore kendo nosiko ka en gi timbe mabeyo.

Chi Lut

Chi Lut ne en ng’a? Muma ok nyiswa nyinge. Kata kamano, onyisowa ni ne en gi nyiri ariyo kendo ni nodak gi joode duto e taon mar Sodom.—Chakruok 19:1, 15.

Notimo ang’o? Ne ok oluwo chik Nyasaye. Nyasaye nosechano mar ketho Sodom kod taonde molwore nikech joma nodak kuondego nohero mana timbe terruok. Nyasaye nohero tim makare ma Lut kod joode ne nigo, to mano nomiyo ooro malaike ariyo mondo oresgi sama noketho Sodom.—Chakruok 18:20; 19:1, 12, 13.

Malaikego nonyiso jood Lut mondo giring gia e alworano kendo ni kik ging’i chien; nono to ne gidhi tho. (Chakruok 19:17) Chi Lut “ne ochako ng’iyo chien molokore siro mar chumbi.”—Chakruok 19:26.

Ang’o ma wanyalo puonjore kuom Chi Lut? Sigande konyowa ng’eyo rach ma wanyalo yudo ka wahero mwandu ma chop kama waketho chike Nyasaye. Yesu notiyo gi ranyisi mare mondo omiwa siem ka nowacho niya: “Paruru chi Lut.”—Luka 17:32.