“Ka ne ajahigni 15, nanenoga ni chike ma jonyuolna noketona ne beyo, kata kamano, sani ka koro ajahigni 19, aneno ni onego giweya atim gik moko kaka an e ma adwaro.”​—Sylvia.

 Be mano e kaka in be iparo? Ka en kamano, sulani biro konyi ng’eyo kaka inyalo wuoyo gi jonyuolni.

•  Gik monego ing’e

•  Gik minyalo timo

•  Gik ma mbeseni wacho

 Ka pok iwuoyo gi jonyuolni e wi chike ma giketoni, par weche ma luwogi:

•  Weche jakethore kama chik ongee. Par ane ndara moro modich. Weche nyalo bedo nade ka onge alama mag ndara, teyni ma chiko mtokni, kata chike ma tayo spid ma mtokni onego oringie? Mana kaka chike mag ndara, chike ma jonyuol keto bende konyo e miyo weche odhi maber.

•  Chike ma jonyuolni oketoni nyiso ni gidewi. Di ne bed ni ok giketoni chik moro amora, mano donyiso ni ok gidew gimoro amora ma timore e ngimani. Ka en kamano, be de gibed jonyuol mabeyo adier?

 BE ING’EYO? Jonyuol be nigi chike ma giluwo! Ka in gi kiawa gi wachno, to som ane Chakruok 2:24; Rapar mar Chik 6:6, 7; Jo-Efeso 6:4; kod 1 Timotheo 5:8.

 To nade ka kata bang’ yie ni chike dwarore pod ineno ni jonyuolni oridoni ngima ahinya?

 Par weche ma luwogi ka pok iwuoyo gi jonyuolni. Be iluwoga chike ma jonyuolni oketoni? Ka po ni thothne ok itimga kamano, onge tiende kwayogi sani mondo gimbekni chike moko. Kar mano, kwong isom sula ma wacho ni, “Ang’o ma Anyalo Timo Mondo Jonyuolna Ogena?”

 To ka iluwoga chike ma jonyuolni oketoni, chan gik mibiro wacho sama idhi wuoyo kodgi. Paro chon gik mibiro wacho nyalo konyi ng’eyo ka be gima idwarono owinjore adier. Kae to, kwa jonyuolni mondo gichan sama unyalo wuoyee kod kama owinjore, mondo uduto uwuo ka un thuolo. Kae to, sama ubiro wuoyono, par gik ma luwogi:

 Wuo e yo ma nyiso luor. Muma wacho niya: “Wach makwiny jimbo ich-wang’.” (Ngeche 15:1) Omiyo tang’. Kichako mino wacho gi jonyuolni kata nyisogi ni gitimoni gik maricho, mbakauno ok bi dhi kamoro.

 “Kaka amedo miyo jonyuolna luor, e kaka gin be gimedo miya luor. Yot chopo e paro achiel sama ji omiyore luor.”​—Bianca, jahigni 19.

 Chik iti malong’o. Muma nyisowa kama: “Ng’ato ka ng’ato nyaka bed ng’at ma winjo wach piyo, ma ok rikni e wuoyo.” (Jakobo 1:19) Par ni ugoyo mana mbaka, omiyo, kik idwar ni in kendi e ma iwuo.

 “Kaka wamedo dongo, wanyalo paro ni wang’eyo gik mathoth moloyo jonyuolwa, to mano miriambo. Onego wawinjgi kendo wati gi paro ma ging’adonwa.”​—Devan, jahigni 20.

 Tem ketori e chal mar jonyuolni. Tem neno gik moko kaka jonyuolni nenogi. Luw puonj ma Muma chiwo niya: “Kik ung’i mana gik ma kelonu ber un uwegi, to ung’i bende gik ma kelo ber ne jomamoko.” (Jo-Filipi 2:4) “Jomamoko” oriwo nyaka jonyuolni.

 “Chon nanenoga jonyuolna kaka joma kedo koda, to ok osiepena. Sani to koro asefwenyo ni kare ne gitemo mana rita e yo maber, mana kaka an be natemo puonjora mondo abed ng’at maber. Gimoro amora ma ne gitimona ne nyiso ni gihera.”​—Joshua, jahigni 21.

 Chiw paro ma nyalo konyou tieko wachno maber. Wawach ni idwa dhi e nyasi moro ma ni mabor, to jonyuolni oketoni chik ni kik iriemb mtoka kodong’ sa achiel to nyasino chakore. Tem ng’eyo gimomiyo giketoni chikno. Dibed ni ok gidwar ni iriemb mtoka, koso nyasino e ma ok gidwar ni idhiye?

•   Ka po ni en wach riembo mtoka, be dibed ni pod ginyalo yieni dhi ka po ni dereva machielo molony e ma biro riembo?

•   To ka po ni nyasino e ma ok gidwar ni idhiye, inyalo timo ang’o mondo imi gibed gadier ni joma dhi bedo e nyasino gin joma beyo, kendo ni ng’at ma dhi chung’ ne nyasino en ng’at migeno?

 Tem matek mondo inyis luor sama iwuoyo kodgi, kendo ichik iti maber sama jonyuolni wuoyo. Tem mondo wecheni kod timbeni onyis ni imiyo wuonu gi minu luor. (Jo-Efeso 6:2, 3) Be gibiro loko pachgi bang’ mbakauno? Samoro. Bed ni giyie kata gidagi . . .

 Yie gi wach ma jonyuolni ong’ado. Mae en gima dwarore ahinya kata obedo ni rowere mang’eny ok nene kamano. Ka po ni jonyuolni ok oyieni timo gima idwaro kae to ichako mino wach kodgi, ibiro mana medo ketho weche, kendo ok bi bedo mayot mondo giwinji kikwayo gima chielo kinde ma biro. To ka iwinjogi kendo iluwo gima ging’ado, biro bedo mayot mondo mosmos gigolni moko kuom chike ma giketoni.