1, 2. Engvângin nge compass chu hmanraw pawimawh tak a nih a, engtin nge chhia leh ṭha hriatna nêna khaikhin theih a nih?

LAWNGPU chuan tuifinriat zau taka tuifâwn kârah lawng a khalh a; kea kal mi pakhat chuan thlalêr ram reh tak a pal tlang a; pilot chuan vân sânga chhûm inpharh duai chungah thlawhna a khalh a ni. Hêng mite inanna lai chu i hria em? An vai hian compass tel lo chuan harsatna lian tak an tâwk thei vek a ni—a bîk takin tûn lai thiamna dang hman tûr an neih loh phei chuan an tâwk thei lehzual a ni.

² Compass hi hmâr lam kâwk rengtu thîr zum tê nei sana ang tak a ni a. Hna a thawh ṭhat a, map rin tlâk tak nêna hman kawp a nih chuan nun a chhanhim thei a ni. Kawng ṭhenkhatah chuan, chu chu Jehova thilpêk hlu tak—chhia leh ṭha hriatna—nên khaikhin theih a ni. (Jakoba 1:17) Chhia leh ṭha hriatna tel lo chuan kawng kan bo chiang ngei ang. Ṭha taka hman a nih chuan, kawng dik hmu a,  zawh reng tûrin min ṭanpui thei a ni. Chuvângin, chhia leh ṭha hriatna nihna leh a hna thawh dân chu i lo ngaihtuah ang u. Tichuan, hêngte hi kan sawiho vang: (1) Chhia leh ṭha hriatna sawizawi dân tûr te, (2) mi dangte chhia leh ṭha hriatna kan ngaihtuah chhan tûr te, leh (3) chhia leh ṭha hriatna thiang neih reng kan hlâwkpui theih dân tûrte chu.

3. “Chhia leh ṭha hriatna” tia lehlin Grik thu mal awmze dik tak chu eng nge ni a, chu chuan mihringte neih thil danglam bîk tak eng nge a târ lan?

³ Bible-a “chhia leh ṭha hriatna” tia lehlin Grik thu mal awmzia chu “hriatpuitu, a nih loh leh mahni inhriatna,” tihna a ni. Leia thil siam dangte ang lo takin, Pathian min pêk mahni inhriat theihna kan nei a. Chumi hmang chuan, kan inbih chiang theiin, kan chêtzia a dik leh dik loh kan fiah thei a ni. Kan chhia leh ṭha hriatna chuan chhûng lama hriatpuitu, a nih loh leh rorêltu anga hna thawkin, kan thiltih te, kan rilru put hmang te, leh kan thu tlûkna siamte chu a enfiah thei a. Thu tlûkna ṭha siam tûrin min kaihruai theiin, thu tlûkna ṭha lote lakah min vaukhân thei bawk. A hnuah, duh thlanna ṭha kan siam avângin rilru hahdamna min pe theiin, duh thlanna ṭha lo kan siam avângin lungngaihna nasa tak min thlen thei bawk.

4, 5. (a) Engtin nge Adama leh Evi chuan chhia leh ṭha hriatna an nei ve ve tih kan hriat a, Pathian dân an bawhchhiatna chuan eng nge a thlen? (b) Kristianna hun hmaa mi rinawmte chuan an chhia leh ṭha hriatna an hmang tih eng entîrnate’n nge târ lang?

⁴ Chu pianpui theihna chu atîr aṭangin mihringte hnêna pêk a ni a. Adama leh Evi chuan chhia leh ṭha hriatna an nei ve ve tih an târ lang. Chu chu thil sual an tih hnua inthiam lohna an neih aṭangin kan hre thei a ni. (Genesis 3:7, 8) Mahse, an chhia leh ṭha hriatnain thiam loh a chantîrna an sâwtpui thei tawh lo chu a pawi hle. Pathian dân chu an ngaihthah lui a ni si a. Chutiang chuan, hre reng chungin an hel a, Pathian Jehova an do a ni. Ṭha famkim an nih  avângin an thiltih chu an hre chiang a, an tân kîr leh theih a ni tawh lo.

⁵ Adama leh Evi ang lo takin, mi ṭha famkim lo tam tak chuan an chhia leh ṭha hriatna pêk vaukhânna chu an ngaithla a. Entîr nân, mi rinawm Joba chuan: “Ka felna chu ka chelh tlat ang a, ka thlah lo vang: ka nun chhûng hian ka thinlungin mi dem lo ve,” tiin a sawi thei a ni. * (Joba 27:6) Joba chu mi rin tlâk a ni a. A chhia leh ṭha hriatna thu chu ngun takin a ngaithla a, a thiltih leh a thu tlûkna siam chu a kaihhruaitîr a ni. Chuvângin, a chhia leh tha hriatna chuan zahthlâkna leh inthiam lohna a neihtîr lo tih lungawi takin a sawi thei a ni. Joba leh Davida inan lohna hi chhinchhiah ang che. Davida’n Jehova hriak thih lal Saula zah lohna a lantîr khân, ‘a hnuah a rilru a chhun hle’ a. (1 Samuela 24:5) Chutianga chhia leh ṭha hriatnain a tihnatna chu Davida chuan a hlâwkpui a, chu chuan zah lohna lantîr tawh lo tûrin a zirtîr a ni.

6. Engin nge chhia leh ṭha hriatna chu mi zawng zawngte hnêna thilpêk a ni tih târ lang?

⁶ He chhia leh ṭha hriatna thilpêk hi Jehova chhiahhlawhte neih bîk a ni em? Pathian thlarau thâwk khuma tirhkoh Paula thuziak hi ngaihtuah ang che: “Dân nei lo Jentailten mahni thinlung pianpuia dân thilte chu an tihin, chûng chuan dân nei lo mah sela, anmahni leh anmahni dânah an innei chawp si a, an thinlungah dân thiltih ziak a ni tih an entîr a, chu chu an chhia leh ṭha hriatnain a hriatpui a, an rilrute chu a inhnial a, thiam loh a chantîr thûl a, thiam a chantîr thûl a,” tih hi. (Rom 2:13-16) He chhia  leh ṭha hriatna hian Jehova dân hre ngai miah lote pawh Pathian thu bulte mila nung tûrin a chêttîr châng a awm a ni.

7. Engvângin nge chhia leh ṭha hriatna chuan hna thawh ṭhat loh châng a neih theih?

⁷ Mahse, a châng chuan chhia leh ṭha hriatnain hna a thawk ṭha lo thei a. Engvângin nge? Compass chu thîr hîp thei bula dah a nih chuan hmâr lam ni lovin, hmun dang pawh a kâwk daih thei a. Chu bâkah, map dik tak nêna hman kawp a nih loh chuan ṭangkaina a nei meuh lo thei bawk. Chutiang bawkin, kan thinlunga hmasialnain min thunun lutuk chuan, kan chhia leh ṭha hriatna chuan kawng dik lo min kawhhmuh thei a. Pathian kaihhruaina chiang tak tel lova hman a nih chuan, thil pawimawh tak takahte a dik leh dik lo kan thliar hrang thei lo vang. A nihna takah chuan, kan chhia leh ṭha hriatnain ṭha taka hna a thawh theih nân Jehova thlarau thianghlim kaihhruaina kan mamawh a ni. Paula chuan: “Thlarau thianghlim zârah chuan ka chhia leh ṭha hriatna pawh hian mi hriatpui a,” tiin a ziak a. (Rom 9:1) Mahse, engtin nge kan chhia leh ṭha hriatna chu Jehova thlarau thianghlim nên a inmil tih kan fiah theih? Chhia leh ṭha hriatna sawizawina hmangin kan fiah thei a ni.

8. (a) Engtin nge thinlung chuan chhia leh ṭha hriatna a thunun theih a, kan thu tlûkna siamah eng nge kan ngaih pawimawh ber ang? (b) Engvângin nge Kristiante tân chhia leh ṭha hriatna thiang neih mai tâwk loh châng a awm? (Footnote en rawh.)

⁸ Engtin nge chhia leh ṭha hriatna ṭanchhan thu tlûkna i siam? Ṭhenkhat chuan an ngaihtuahna leh rilru veizâwng milin thu tlûkna an siam mai niin a lang. Anni chuan, “Ka chhia leh ṭha hriatna a khawih buai hlei nêm,” an ti mai thei. An duhna nasa tak chuan an chhia leh ṭha hriatna pawh a thunun hial a ni thei ang. Bible chuan: “Thinlung hi thil zawng zawng aiin bumhmang ber, chhe lailet dêr a ni a; tuin nge hre thiam thei ang?” tiin a sawi. (Jeremia 17:9) Chuvângin, thinlunga kan duhzâwng chu ngaih pawimawh  ber tûr a ni lo. Chu ai chuan, engin nge Pathian Jehova tilâwm ang tih ngaihtuah hmasak chu kan duh zâwk a ni. *

9. Pathian ṭihna chu eng nge ni a, chu mi neihna chuan kan chhia leh ṭha hriatna chu engtin nge a nghawng ang?

⁹ Sawizawi tawh kan chhia leh ṭha hriatna ṭanchhana thu tlûkna kan siam chuan kan mi mal duhna ni lovin Pathian kan ṭihna a târ lang ang. Entîrna ṭha tak pakhat hi han ngaihtuah teh. Ram awptu rinawm tak Nehemia chuan Jerusalema awmte hnên aṭangin sum leh chhiah phût tûrin thu neihna a nei a. Mahse, a phût lo. Engvângin nge? Pathian mite awpbeta Jehova tihlâwm loh chu a duh rêng rêng lo. Heti hian a sawi zâwk a ni: “Pathian ṭihna avângin chutiang chuan ka ti ve lo,” tiin. (Nehemia 5:15) Pathian ṭihna dik tak, thinlung zawng zawnga kan Pa vâna mi tihlâwm loh hlauhna chu thil pawimawh tak a ni. Chutiang Pathian ṭihna chuan thu tlûkna siam kan ngaih hunah Pathian Thu aṭanga kaihhruaina zawng tûrin min chêttîr dâwn a ni.

10, 11. Zu in chungchângah eng Bible thu bulte nge kan hman theih a, engtin nge chûng thu bulte nunpuinaah chuan Pathian kaihhruaina kan dawn theih?

¹⁰ Entîr nân, zû chungchâng hi lo ngaihtuah ta ila. Intihhlimnaa zû kan in leh in loh tûr chungchângah kan vai hian thu tlûkna kan siam a ngai ṭhîn a. A hmasain, mahni kan inzirtîr a ngai a. He mi chungchângah hian eng Bible thu bulte nge ka hman theih? Bible chuan a âwm tâwka zu in chu a khap lo va. Uain min pêk avângin Jehova a fak zâwk a ni. (Sâm 104:14, 15) Mahse, Bible chuan nasa taka zu in leh zu hmun hlimnate chu a dem a. (Luka 21:34; Rom 13:13)  Chu bâkah, zu ruihna chu nungchang bawlhhlawhna ang chi sual pawi tak zîngah a telh bawk a ni. *—1 Korinth 6:9, 10.

¹¹ Kristian chhia leh ṭha hriatna chu chutiang thu bulte hmanga zirtîr leh tah hriam hi a ni a. Chuvângin, intihhlimnaa zu in chungchânga thu tlûkna siam a ngaih hunah hêng zawhnate hi kan inzâwt thei a ni: ‘Eng ang intihhlimna nge huaihawt a nih? Thunun theih lohva awmin, zu hmun hlimnaah a chang thei ang em? Eng nge ka rilru âwn lam ni rêng rêng? Zû ka châkin, a tel lova awm thei lovin, ka rilru leh ka awm dân thunun nân ka in ṭhîn em? In tam lutuk lo tûrin ka inthunun thei em?’ tiin. Bible thu bulte leh a chawhchhuah zawhnate kan ngaihtuah hunah Jehova kaihhruaina kan dîl tûr a ni. (Sâm 139:23, 24 chhiar rawh.) Chutiang kawng chuan, Jehova chu a thlarau thianghlim hmanga min kaihruai tûrin kan sâwm tihna a ni a. Kan chhia leh ṭha hriatna chu Pathian thu bulte nêna inmil tûrin kan sawizawi tihna a ni bawk. Mahse, thu tlûkna kan siamnaah ngun taka kan ngaihtuah ngai thil dang pawh a awm a ni.

12, 13. Kristian chhia leh ṭha hriatna a inan loh theih chhan ṭhenkhat chu engte nge ni a, chu chu engtin nge kan tih ang?

¹² A châng chuan Kristian chhia leh ṭha hriatna a inan loh theihzia chu mak i ti hle thei ang. Mi pakhat chuan thil chîn ṭhan emaw, hnam dân emaw chu hnâwl tûr nia a ngaih laiin, mi dang erawh chuan chu chu a duhin, hnâwl a ṭûlna a hre lo thei thung. Entîr nân, intihhlimnaa zu in chungchângah, mi pakhat chuan tlai lama chawlh hahdam paha ṭhian tlêm azâwng nêna inho chu nuam a ti thei a; mahse, chu chuan mi dang rilru a tibuai thei thung a ni. Engvângin nge chutiang taka ngaih dân a inan loh theih a, chu chuan engtin nge kan thu tlûkna siam a nghawng ang?

 ¹³ Mite chu chhan chi hrang hrang avângin an inang lo va. An lo seilenna dinhmun pawh a inang lo hle. Entîr nân, mi ṭhenkhat chuan tûn hmain nasa taka beih ngai chak lohna an nei a, do hlawhtlin loh châng an nei tih an hre reng pawh a ni thei. (1 Lalte 8:38, 39) Zû chungchânga harsatna lo nei tawhte chhia leh ṭha hriatna chuan fîmkhur hle tûrin a chêttîr pawh a ni thei a. Chutiang mi a lo lên huna zû i pêk chuan, a chhia leh ṭha hriatna avângin a in duh lo mai thei a. Chu chu lungnih loh nân i hmang ang em? In tûrin i pe lui ang em? Pe lui lo vang. Zû a in duh loh chhan i hria emaw, hre lo emaw pawh ni se—hetiang hunah a in duh loh chhan a sawi duh lo pawh a ni thei a—unaute hmangaihna chuan pe lui lo tûrin a chêttîr ang che.

14, 15. Kum zabi khatnaa Kristiante zîngah khân, eng chungchângah nge an chhia leh ṭha hriatna a inan loh va, Paula’n eng nge a rawt?

¹⁴ Tirhkoh Paula chuan kum zabi khatnaa Kristiante zîngah pawh an chhia leh ṭha hriatna a inang lo hle tih a hria a. Chutih hun laia Kristian ṭhenkhat chu milem biaknaa hlan tawh sa ei chungchângah an buai a ni. (1 Korinth 10:25) Mahse, bazâra zawrh chutiang sa eina chuan Paula chhia leh ṭha hriatna chu a tibuai ve lo. Milemte chu engah mah a ngai lo va; Jehova min pêk ei tûrte chu milemte ta a ni thei lo, Jehova ta a ni tho tho a ni. Mahse, Paula chuan hemi chungchângah hian mi dangte’n a ngaih dân an ṭâwmpui lo tih a hre thiam a. Mi ṭhenkhat chu Kristian an nih hmain milem biaknaah an lo inhmang nasa hle pawh a ni thei. An tân chuan milem biak nâna hman tawh hnu zawng zawng chu thil tenawm tak a ni. Eng anga chinfel tûr nge ni ta ang?

¹⁵ Paula chuan heti hian a sawi a ni: “Chutichuan keini mi chakte hian mahni lâwmna zawng lovin, mi chak lote chak lohnate chu kan tuarpui zâwk tûr a ni. Krista pawh chuan mahni lâwmna a zawng si lo,” tiin. (Rom 15:1, 3) Ani chuan Krista angin, kan mamawhte aiin unaute mamawh chu kan ngai pawimawh zâwk tûr a ni a ti a. A sawi zawmnaah, Krista’n a nuna a lei berâm pakhat tê pawh tihtlûk ai chuan  kumkhuaa sa rêng a ei tawh loh tûr thu a sawi a ni.—1 Korinth 8:13; 10:23, 24, 31-33 chhiar rawh.

16. Engvângin nge chhia leh ṭha hriatna zîm zâwk neite chuan an ngaih dân ṭâwmpui lote chu an sawisêl loh vang?

¹⁶ Kawng leh lamah, chhia leh ṭha hriatna zîm zâwk neitute chuan mi zawng zawngin an thlîr dân ang nei vek tûra nawrin, an sawisêl tûr a ni lo. (Rom 14:10 chhiar rawh.) Chhia leh ṭha hriatna chu mi dangte sawisêl nân ni lovin, mahni inenfiah nâna hman zâwk tûr a ni. Isua thusawi: “Sawisêl suh u, sawisêla in awm loh nân,” tih hi hre reng ang che. (Matthaia 7:1) Kohhran chhûnga mi zawng zawngte chuan chhia leh ṭha hriatnaa inghat thilah buaina kan chawk chhuak tûr a ni lo. Chu ai chuan, hmangaihna leh inpumkhatna neih dân kawng te, intichhe tawn lo va, intihsâwt tawnna tûr thilte chu kan ûm zâwk a ni.—Rom 14:19.

17. Tûn laia mi tam takte chhia leh ṭha hriatna chu engtin nge a awm?

¹⁷ Tirhkoh Petera chuan: “Chhia leh ṭha hriatna thiang tak nei ula,” tiin a ziak a. (1 Petera 3:16) Pathian Jehova hmaa chhia leh ṭha hriatna thiang tak neih chu malsâwmna ropui tak a ni. Chu chu tûn laia mi tam takte neih chhia leh ṭha hriatna ang a ni ve lo. Paula chuan, “chhia leh ṭha hriatna del, thîr linga deh châr ang” nei mite chungchâng a sawi a. (1 Timothea 4:1-2, C.L. Re-edited) Thîr linga deh chârna ser chuan thil a hre thei tawh lo. Mi tam takte chuan chhia leh ṭha hriatna chawlawl an nei a—a ser nasat a, thil a hriat theih tawh loh avângin vaukhânna leh sawisêlna thu a pe chhuak tawh lo va, thil sual tih avânga zahthlâk tihna emaw, inthiam lohna emaw an nei tawh lo. Tûn laia mi  tam takte chu mahni inthiam lohna an neih loh avângin an thawveng hle niin an lang.

18, 19. (a) Inthiam lohna leh zahthlâk tihna chuan eng hlâwkna nge a neih theih? (b) Kan inlamlêt tawh hnuah pawh tûn hmaa thil sual kan tihte avângin kan chhia leh ṭha hriatna chuan thiam loh min chantîr reng ta se, eng nge kan tih theih?

¹⁸ Dik tak chuan, inthiam lohna neih chu chhia leh ṭha hriatnain thil dik lo kan ti tih min hriattîrna a ni. Inthiam lohna avânga thil sual titu a inlamlêt hian, sual pawi ber pawh ngaihdam a ni thei. Entîr nân, Lal Davida chuan thil sual lian tak a ti; mahse, ngaihdam a nih chhan chu a inchhîr tak zet vâng a ni deuh ber. A sual kawng zawh a huatna leh chu hun aṭanga Jehova dânte zawm a tum tlatna chuan Jehova chu ‘a ṭha a, ngaihdam a peih’ tih mahni thiltawn aṭangin a hre thei a ni. (Sâm 51:1-19; 86:5) Mahse, kan inlamlêt a, ngaihdam kan nih tawh hnuah pawh, inthiam lohna leh zahthlâk tihna nasa tak la nei reng ta ila engtin nge ni ang?

¹⁹ Chhia leh ṭha hriatna chuan thil sual titu chu a lutuka thiam loh chantîrin, a ṭûl lo thlenga inthiam lohna neihtîr châng a nei thei. Chutiang hunah chuan, mihringte ngaih dân aiin Jehova chu a sâng zâwk tia kan thinlung chu kan thlêm daih a ngai mai thei. Mi dangte kan fuih ṭhin angin, Pathian hmangaihna leh ngaihdamna ring a, kan pawm a ngai ang. (1 Johana 3:19, 20 chhiar rawh.) Kawng lehlamah chuan, chhia leh ṭha hriatna thiang chuan khawvêla hmuh harsa tak chhûngrila thlamuanna te, ngaih ṭhatna te, leh hlimna thûk takte min neihtîr a. Sual pawi tak lo ti tawh ṭhîn mi tam tak chuan hêng thil ropui takte neiin, Pathian Jehova rawngbâwlnaah chhia leh ṭha hriatna thiang tak an nei thei tawh a ni.—1 Korinth 6:11.

20, 21. (a) He lehkhabu hian engtin nge a ṭanpui ang che? (b) Kristian kan nih angin, eng zalênna nge kan neih a; mahse, chu chu engtin nge kan hman ang?

²⁰ He lehkhabu hi chutiang hlimna thûk tak nei a, Setana khawvêl tâwpna hun chhûnga chhia leh ṭha hriatna thiang tak vawng reng tûra ṭanpuitu atâna buatsaih a ni. Kan nî tin nuna ngaihtuah ngai leh nunpui tûr Bible dân leh thu  bulte chu he lehkhabu hian kimchang takin a hrilhfiah vek thei lo tih chu a dik a. Chu bâkah, chhia leh ṭha hriatna chungchângah dân chiang tak dawn chu inbeisei suh. He lehkhabuin a tum chu i nî tin nuna Pathian Thu nunpui dân tûr zirna hmanga i chhia leh ṭha hriatna sawizawi leh tah hriam hi a ni. Mosia dân ang lo takin, “Krista dân” chuan a zâwmtute chu dân thuziakte aia an chhia leh ṭha hriatna leh thu bulte mila nuntîr a tum zâwk a ni. (Galatia 6:2) Chutiang chuan, Jehova’n Kristiante chu zalênna ropui tak a pe a. Mahse, a Thu chuan chu zalênna chu ‘sual khuh nâna’ hmang ngai lo tûrin min hriat nawntîr a. (1 Petera 2:16) Chutiang zalênna chuan Jehova kan hmangaihna lan chhuahtîr theihna hun remchâng ṭha tak min pe zâwk a ni.

²¹ Bible thu bulte a ṭha thei ang bera nunpui theih dân ngun taka ngaihtuah a, i thu tlûkna siamte i bawhzui chuan, Jehova i hriat hmasak ber aṭanga inṭan thil pawimawh tak chu i chhunzawm zêl a ni ang. I “hriat theihnate” chu i “hman fo” avângin sawizawiin a awm ang. (Hebrai 5:14) Bible zirtîr i chhia leh ṭha hriatna chu i nî tin nunah i hlâwkpui ang. Zin mite hruaitu compass angin, i chhia leh ṭha hriatna chuan i Pa vâna mi tilâwmtu thu tlûknate siam tûrin a ṭanpui ang che a. Chu chu Pathian hmangaihnaa i invawn ṭhat reng theih dân kawng dik tak a ni.