A chhûng thu-ah lût rawh

A chhûnga thuawmte-ah lût rawh

Masorete-ho chuan Pathian Lehkha Thu chu uluk takin an ziak chhâwng

A KAWM THU | BIBLE—DAM KHAWCHHUAHNA CHANCHIN

Bible A Dam Khawchhuak—A Thuchah Tihdanglam Tumna Lakah

Bible A Dam Khawchhuak—A Thuchah Tihdanglam Tumna Lakah

DINHMUN HLAUHAWM: Bible chu ṭawih chhiatna leh dodâlna ang chi pâwn lam hlauhawm lakah tihmangin a awm lo va. Mahse, Bible thuchah chu ziak chhâwngtu leh letlingtu ṭhenkhat chuan tihdanglam an tum a. A châng chuan, an thurin chu Bible mila siamrem aiin, Bible chu an thurin mila siamrem an tum zâwk a ni. Entîrna ṭhenkhat hi han ngaihtuah teh:

  • Biakna hmun: B.C.E. kum zabi palina leh pahnihna inkârah, Samaritan Pentateuch * ziaktute chuan Exodus 20:17 thute hnuah, “Aargaareezem-ah chuan. Chutah chuan maichâm i din tûr a ni,” tih thumal hi an zep lût a. Chutianga tiin, Samari mite chuan “Aargaareezem,” a nih loh leh, Gerizim Tlânga an biak in sak chu Pathian Thu nêna inremtîr an tum a ni.

  • Trinity thurin: Bible bu a puma neih hnu kum 300 pawh a liam hmain, Trinity ringtu ziaktu pakhat chuan 1 Johana 5:7-ah chuan, “vânah, Pa, Thu, leh Thlarau Thianghlim an awm a: hêng pathumte hi pakhat a ni,” tih thu hi a belh a. Mahse, chu thu chu atîra ziakah a lang lo. Bible scholar Bruce Metzger-a chuan chûng thute chu: “Kum zabi parukna aṭanga inṭanin, Old Latin leh [Latin] Vulgate kutziak Bible-ahte chuan a lang tam tawlh tawlh a ni,” tiin a sawi.

  • Pathian hming: Judate puithuna ṭanchhanin, Bible letlingtu tam tak chuan Pathian Lehkha Thu aṭanga Pathian hming paih bo chu an rêlthlu a. Pathian hming aiah a nihna “Pathian” emaw, “Lalpa” emaw an hmang a, chu ṭawngkam chu Bible-ah chuan Siamtu sawi nân mai ni lovin, mihringte, biakna dik lo pathiante, leh Diabola te sawi nân pawha hman a ni.—Johana 10:34, 35; 1 Korinth 8:5, 6; 2 Korinth 4:4. *

BIBLE A DAM KHAWCHHUAH DAN: A hmasa berin, Bible ziak chhâwngtu ṭhenkhat chu uluk lo tak leh rinawm lo tak ni mah se, mi dang tam tak chu thiam tak leh uluk tak an ni thung a. Kum zabi parukna leh sâwmna inkâra Masoretes-ho chuan Hebrai Pathian Lehkha Thu an ziak chhâwng a, chu chu Masoretic Bible anga hriat lâr a ni a. Anni chuan tihsual a awm loh nân thu mal awm zât leh hawrawp awm zâtte chu a chhiarin an chhiar a ni. An ziah chhâwnna berah tihsual awm nia an hriat chuan, chu chu a lehkhabu phêk sîrah an chhinchhiah a. Masoretes-ho chuan Bible thuziakte chu khawih danglam an duh lo. “Tum rêng vânga thuziakte khawih danglam chu an tân chuan dân bawhchhiatna nasa ber a ni,” tiin Professor Moshe Goshen-Gottstein-a chuan a ziak a ni.

A pahnihnaah chuan, tûn laia kutziak Bible bu tam tak awmte chuan Bible lama mi thiamte chu a dik lohna lai hre tûrin a ṭanpui a ni. Entîr nân, sakhaw hruaitute chuan an Latin Bible chu Bible thuziak dik tak a ni tiin kum za tam tak chhûng an lo zirtîr a. Chutichung pawhin, anni chuan he thuziaka kan sawi tâk thu dik lote chu 1 Johana 5:7-ah an zep lût a ni. Chûng thu dik lo chu English King James Version hmingthang takah pawh a chuang ta hial a! Mahse, kutziak Bible dangte hmuh chhuah a nih chuan, chûng chuan eng nge a târ lan? Bruce Metzger-a chuan: “Chuta [1 Johana 5:7] thu chu Latin Bible tih lovah chuan, hmân lai kutziak Bible zawng zawngah (Suria, Coptic, Armenian, Ethiopia, Arabic, Slavonic) a tel lo,” tiin a ziak a. Chuvângin, King James Version siam ṭhatah leh Bible dangahte chuan ṭawngkam dik lote chu paih chhuah leh a ni.

Chester Beatty P46, C.E. kum 200 vêla phairuang lehkhaa siam kutziak Bible

Kutziak Bible hlui zâwkte chuan Bible thuchah chu vawn ṭhat a ni tih a finfiah em? Kum 1947-a Dead Sea Lehkhazial hmuh a nih khân, Bible lama mithiamte chuan a tâwp a tâwpah Hebrai Masoretic Bible thuziak chu a aia kum sângkhat chuanga upa lehkhaziala thute nên an khaikhin thei ta a. Dead Sea Lehkhazial zirtute zînga tel pa pakhat chuan, lehkhazial pakhat mai pawhin “Juda lehkha ziak chhâwngtute’n kum sâng khat aia rei chu rinawm tak leh uluk takin Bible thuziakte an ziak chhâwng zêl tih finfiahna a pe chiang hle” niin thutâwp a siam a ni.

Ireland ram, Dublin khawpuia Chester Beatty Library-a thil pho chhuahte zîngah chuan Bible ziak zawh hnu kum 100 leka—C.E. kum zabi hnihna vêla—kutziak lehkhate pawh tiamin, Kristian Grik Pathian Lehkha Thu zînga tel lehkhabu zawng zawng deuhthaw aiawhtu phairuang lehkha a tel a. The Anchor Bible Dictionary chuan: “Phairuang lehkhate chuan thuziak chungchângah chanchin kimchang tak min pêk rualin, Bible thu ziah chhâwnte a rin tlâkzia târ langtu a ni bawk,” tih a sawi.

“Hmân lai kut chhuak a enga mah hi hetiang khawpa dik a awm lo tih kan sawi thei var var ang”

A RAH CHHUAH: Bible kutziak tam tak neihna chuan a thute tihkhaw loh aiin, a ti ṭha chho zâwk mah a. Sir Frederic Kenyon-a chuan Kristian Grik Pathian Lehkha thu chungchângah: “Hmân lai lehkhabu dang eng mahin hetiang khawpa a dikzia finfiahna tûr hlui leh tam a nei lo va; tin, ṭan lam nei lo Bible lama mi thiam tumahin a thute chu a him thawkhat a ni tih an hnial lo vang,” tiin a ziak a. Hebrai Pathian Lehkha Thu chungchângah Bible lama mi thiam William Henry Green-a chuan: “Hmân lai kut chhuak a enga mah hi hetiang khawpa dik a awm lo tih kan sawi thei var var ang,” tiin a sawi a ni. (wp16.04-E)

^ par. 4 Samaritan Pentateuch tih chu Bible-a bu hmasa lam pangate hi a ni.

^ par. 6 Hriat belh nân, kan website jw.org/lus aṭang pawha hmuh theih Bible Zirtîrna Dik Tak Chu Eng Nge Ni? tih lehkhabu thu belhna, phêk 195-197 en ang che.