SARI chu chhuat laiah dingin a hawi vêl a. Mit mu dum nêna meng nung sar mai Middle East hmeichhe pakhat hi han mitthla teh. A hmêlah hian lungngai hmêl a lang em? A lang a nih chuan, a chhan chu hriatthiam harsa a ni lo vang. He inah hian thil tam tak a thleng a. A pasal duh tak Abrahama nên hun hlimawm tak tak an hmang dûn tawh bawk. * An nupa chuan chênna hmun nuam takah an siam a ni.

An awmna Ur khua chu kut themthiam leh sumdâwng mite tamna khawpui hausa tak a ni a. Chuvângin, in chhûng bungrua an ngah hle ngei ang. Mahse, Sari tân chuan a in chu a thil neihte dahkhâwmna mai a ni lo. A pasal nêna kum tam tak chhûng hun nuam leh hrehawm an paltlangna hmun a ni a. An hmangaih tak an Pathian Jehova hnênah vawi tam tak an ṭawngṭaina hmun pawh a ni bawk. Sari tân chuan he lai hmun ngainat chhan tûr tam tak a awm a ni.

Mahse, Sari chuan chûng zawng zawngte kalsan chu a inhuam a. Kum 60 mi vêl ni tawh mah se, kîr leh beiseina nei miah lovin, a hmun hriat ngai lohvah dinhmun hlauhawmnaa khat leh harsa tak chu a hmachhawn dâwn a ni. Chutiang taka a nun thlâk danglam tûrin engin nge ani chu chêttîr? A rinna aṭangin tûn laiah eng nge kan zir theih?

Sari chu Ur khuaa seilian a nih hmêl a. Tûnah chuan, chu khawpui chu a ram tawh a ni. Mahse, Sari dam lai chuan sumdâwng lawngte chuan Euphrates Luipui leh tui kawngte chu zawhin, khawvêl hmun tin aṭanga thil ṭha tak takte rawn phurin an lût chhuak reng ṭhîn a. Mite chu Ur khawpui kawng zîm leh kual takahte chuan an inhnawh chêp a, lawng chawlhna hmunahte chuan lawngte chu an intauh che dawt dawt a, bungrua lah bazârahte a khat tlat bawk. Sari chu, chu khawpui lûn takah a seilianin, mi tam takte hming pawh a hre ngei tûrah han ngaihruat teh. Hmêl ṭha tak a nih vâng leh chhûngkaw hung tak zînga mi a nih bawk avângin amah hretu pawh an tam hle ngei ang.

Bible-ah chuan Sari chuan rinna nghet tak a neih avângin hriat a hlawh a—mahse, Ur khawpuia in sâng ding hluah mai, mi tam takte biak thla pathian rinna erawh a ni lo. Sari rin leh biak chu Pathian dik Jehova a ni zâwk a. Chu rinna a neih dân chu Bible-in a sawi lo. A pa chuan a lo berah pawh hun engemaw chhûng chu milem a bia a. Eng pawh ni se, amah aia kum sâwma upa zâwk Abrahama nên an innei a ni. * (Genesis 17:17) A hnuah, Abrahama chu “ringtu zawng zawng pa” a lo ni a. (Rom 4:11) An nupa chuan, inzah tawnna, inbiak pawhna ṭha, leh hun khirh tak pawh pal tlang dun duhna neiin, chhûngkaw nghet leh ṭha an din a. Mahse, eng dang zawng aiin, an inneihnaah chuan Pathian an hmangaihna a langsâr ber a ni.

Sari chuan a pasal chu a hmangaih hle a, an nupa chuan Ur khawpuia chêng an laichînte kârah chhûngkaw din an tum a. Mahse, a hnu rei  vak lovah lunghnualna tûr an hmachhawn ta. Bible chuan Sari chu “a ching a; fa rêng a nei lo va,” tih min hrilh a ni. (Genesis 11:30) An hnam dân leh chutih lai hun atân chuan Sari dinhmun chu hrehawm tak a ni. Mahse, Sari chu a Pathian leh a pasal lakah a rinawm reng a. Pa nei tawh lo an vahpa Lota chu an tân fa ang a lo ni a. Thil engkim a inthlâk thleng hma chu chutiang chuan an khawsa chho zêl a.

Abrahama chu phûr êm êmin Sari hnênah a lo kal a. Tûn maia thilthleng chu awih harsa a ti hle a. An biak Pathian chu vântirhkoh hmangin a hnênah rawn inlâr zo chiah a lo ni a! Sari chuan a pasal chu mitmeng mawi taka enin, hmanhmawh taka: “Eng nge a hrilh che? Min han hrilh teh!” tia a zawh dân tûr chu han mitthla teh. Abrahama chuan ṭhu tê têin, a han inngaihtuah lêt phawt pawh a ni thei a; tichuan Jehova sawi: “I khaw lam leh i chiteho zîng ata chhuak la, ram ka la entîr tûr che lamah kal rawh,” tih chu a hrilh ta a. (Tirhkohte 7:2, 3) Atîra an phûrna a reh deuh hnu chuan, Jehova pêk an mawhphurhna chu an ngaihtuah ta a. An nun ngelnghet tak leh nuam tak chu kalsanin hmun nghet nei lova an zin kual reng a ngai dâwn ta! Engtin nge Sari’n a chhân lêt ang le? Abrahama chuan Sari chhân lêt dân hriat tumin ngun takin a en ngei ang. An nuna chutiang inthlâk danglamna nasa tak neih chu a inhuam ang em?

Sari duh thlan tûr neih chu dangdai tak niin kan hre mai thei. Heti hian kan ngaihtuah mai thei: ‘Pathianin kei leh ka kawppui chu chutiang thil ti tûrin min phût ve ngai si lo!’ tiin. Mahse, chutiang duh thlanna chu kan tâwk ve vek a ni lâwm ni? Hausak âtchilhna khawvêlah kan awm a, chu chuan kan nunah nawm chen te, thil neih te, leh him taka awm te ngai pawimawh ber tûrin min nawr thei a. Bible erawh chuan duh thlan tûr dang—thlarau lam thilte dah hmasa tûr leh mahni lâwmzâwng aia Pathian lâwmna dah hmasa tûrin min fuih a. (Matthaia 6:33) Sari thiltih kan ngaihtuah hian, ‘Ka nunah eng duh thlanna nge ka siam ang?’ tiin kan inzâwt thei a ni.

Sari’n bungruate a la khâwm a, lâk tûr leh hnutchhiah tûrte ngaihtuahin a buai hle a. Sabengtung leh sanghâwngsei hnuh ṭhin tawlailîr phurh atâna lian lutukte leh hmun nghet nei lote tâna ṭangkai lo tûrte chu a la thei lo va. An thil neih tam tak chu hralh emaw, mi dangte pêk emaw a ngai ngei ang. Khawpui nun nuam tak—buh te, sa te, theirah te, thawmhnaw te, leh mamawh thil dangte awlsam taka a lei theihna dâwr leh bazârte pawh a kalsan dâwn a ni.

Chu aia thil harsa zâwk chu, a chênna in chhuahsan hi a ni thei ang. A in chu thil hlui lai chhuaktute’n Ur khawpuia an hmuh in tam takte ang a nih chuan, Sari chuan a in nuam tak pawh a chân ngei ang. Ur khawpuia in ṭhenkhat chuan pindan sâwm pahnih aia tam a nei a, tui chhunchhuah ṭha takte leh tui herh hawn theihte pawh a nei bawk. In  pângngai pawhin a chungkhuh leh bang ṭha tak a nei a, a kawngkhârte chu ṭha taka kalh theih a ni. Puan in chu chutiang inte ang chuan rûkrute lakah a him ang em? A nih loh leh, chutih hun laia hmuh ṭhin sakeibaknei te, keitê te, savawm te, leh chinghniate lakah a him ang em?

Chuan, chhûngkaw lamah eng nge ni? Tute nge a kalsan dâwn? Pathianin: “I khaw lam leh i chiteho zîng ata chhuak la,” tia a hrilh chu a tân thil harsa ber a ni ngei ang. Mi nêlawm leh mi khawngaih thei tak a nih avângin a unaute, a vahte, a pi leh pute chu a ngaina hle ngei ang a; mahse, anni chu a hmu leh ngai dâwn lo pawh a ni thei. Chuti chung pawhin, Sari chuan huaisen takin hma a la a, a kal chhuah nî tûr atân nî tin a inbuatsaih a ni.

Harsatnate awm mah se, Sari chu an kal chhuah nî atân a insingsa felin, a inpeih diam a. Chhûngkaw puipa ber Tera chu kum za hnih mi vêl ni mah se, Abrahama leh Sari te rualin a kal ve dâwn a. (Genesis 11:31) Sari chuan an pa upa tawh tak ngaihsakin thil tam tak a tihsak ngei ang. Jehova thu âwiha ‘Kaldaiho ram ata an kal chhuah’ hunah chuan Lota pawh an rualin a kal chhuak ve dâwn a ni.—Tirhkohte 7:4.

An tawlailîr chuan Euphrates Lui dung zawhin hmâr thlang lama awm mêl 600 (km 960) vêla hla Haran khua chu an pan hmasa a. Haranah chuan an chhûngin rei vak lo an awm a. Chutah chuan Tera chu a dam lo va, an zin chhunzawm thei ta lo niin a lang. Kum 205 mi nia a thih thlengin chutah chuan an awm ta reng a. An zin chhuah leh hmain ṭum khat chu Jehova’n Abrahama hnênah chumi ram aṭanga kal chhuak a, a hmuhtîr tûr ram chu pan tûrin a rawn hrilh leh a. Mahse, chumi ṭumah chuan, thutiam phûrawm tak: ‘Chi ropui takah ka siam ang che,’ tih chu a pêk belh a. (Genesis 12:2-4) Haran khua an chhuahsan chuan Abrahama chu kum 75 mi niin, Sari chu kum 65 mi a ni a; mahse, fa an la nei lo. Engtin nge Abrahama aṭangin hnam chu a lo pian theih ang? Nupui dang a nei dâwn em ni? Chûng hun lai chuan nupui pakhat aia tam an nei ṭhîn a, chuvângin Sari chuan chumi chungchâng chu a ngaihtuah ngei ang.

Engpawh ni se, Haran khua chu chhuahsanin, an kal chhunzawm zêl a. Mahse, tûnah chuan an rualin tute nge kal ve tih chhinchhiah ang che. Bible chuan Abrahama chhûngte chu an sum deh chhuah zawng zawngte leh “Haran khuaa an mi neih tâkte” hruaiin an chhuak tih min hrilh a. (Genesis 12:5) Chûng chu tute nge ni? An chhiahhlawhte an nih a rinawm. Mahse, Abrahama leh Sari chuan a ngaithla duhte hnênah an rinna thu an hrilh a. Chuvângin, hmân lai Juda mite thuziak ṭhenkhat chuan he Bible chânga sawi lan mite hi Abrahama leh Sari-te biak Pathian Jehova be vetu saphunte an nih thu a sawi. Chutiang a nih chuan, Sari rinna nghet tak chuan a biak Pathian leh a beiseina chungchâng a sawi hunah mi dangte hmin thei tûrin a ṭanpui a ni tih a chiang hle a ni. Rinna leh beiseina a tlêmna huna kan awm avângin, hemi chungchâng ngun taka ngaihtuah chu a ṭangkai a ni. Bible aṭanga thil ṭhate i hriat hunah, mi dangte i hrilh thei ang em?

B.C.E. 1943, Nisan 14 vêla Euphrates Lui an kân hnu chuan, Jehova ram tiam lam panin chhim lamah an kal ta a. (Exodus 12:40, 41) Sari’n ram mawizia te, thil chi hrang hrang a tamzia te, leh boruak ṭhatziate en a, a han hawikual vêl lai chu han mitthla teh. Jehova chu Sekem kiang, More sasaw kiangah chuan Abrahama hnênah a inlâr leh a: “He ram hi i thlahte hnênah ka la pe ang,” tiin a sawi a. “Thlah,” tih ṭawngkam hian Abrahama tân awmze thûk tak a nei ngei ang le! Eden huana engtik nîah emaw chuan thlahin Setana a tiboral dâwn tih Jehova sawi lâwkna chu a ngaihtuahtîr ngei ang. Jehova chuan Abrahama hnênah a thlah aṭanga lo chhuak hnamin khawvêla chi tinte thawvenna a thlen ang tiin a lo hrilh tawh si a.—Genesis 3:15; 12:2, 3, 6, 7.

Mahse, an chhûngkua chuan khawvêl buaina lakah an fihlîm lo. Kanaan rama ṭâm a tlâk avângin, Abrahama’n a chhûngkua chu chhim lam, Aigupta lamah a hruai ta a. Mahse, chumi hmunah chuan thil hlauhawm a thleng thei tih a hria a. Chuvângin Sari hnênah chuan: “Ngai teh, hmeichhe hmêl ṭha tak i ni tih ka hria: tichuan hetiang hi a ni ang, Aigupta-hovin an hmuh hunah che chuan, ‘Hei hi a nupui a nih hi,’ an ti ang a: tin, kei chu mi that mai ang, nang erawh chu an zuah ang che. I zâra ṭha taka ka awm theih nân leh nangmah avânga ka nun theih nân, ‘A farnu ka ni,’ khawngaih takin ti zêl ang che,” tiin a hrilh a. (Genesis  12:10-13) Engvângin nge Abraham’n chutiang thil danglam tak chu ti tûra a ngen?

Mi thiam ṭhenkhat sawi angin, Abrahama chuan dâwt a sawi lo va, mi dawihzep lah a ni hek lo. Sari chu pa hmun nu hrang aṭanga piang a farnu a ni tak tak a. Abrahama’n fîmkhurna chhan tûr ṭha tak a nei a ni. Amah aṭanga thlah danglam bîk tak leh hnam lo chhuak tûr chungchânga Pathian thiltum aia pawimawh zâwk engmah a awm lo tih an hriat avângin, Abrahama sa himna chu a pawimawh ber a ni. Chu bâkah, Aigupta rama thuneitute chuan mi nupui chhuhsakin, an pasalte an that ṭhîn tih thil hlui laih chhuahte chuan a finfiah a. Chuvângin, Abrahama chuan remhre takin thil a ti a, Sari pawhin inngaitlâwm takin a thlâwp a ni.

Rei vak lovah chuan, Abrahama hlauhthâwn ang ngeiin thil chu a lo thleng ta. Pharaoa mi liante chuan a kum phu lova Sari hmêl ṭhatzia chu an hmu a. A chanchin chu Pharaoa an hrilh a, Sari chu a hnêna hruai tûrin thu a pe ta! Abrahama rilru hah tûrzia leh Sari hlauh tûrzia chu ngaihtuah phâk a ni lo. Mahse, Sari chu hmêlma ang ni lovin, khual zahawm tak anga cheibâwlna a dawng niin a lang. Pharaoa chuan a hausaknate hmanga thlêmin, nupuia a neih theih nân a “nuṭapa” biak a tum pawh a ni thei ang.—Genesis 12:14-16.

Sari’n lal in tukverh emaw, bathlâr emaw aṭanga Aigupta ram a han thlîr vêl lai chu han ngaihtuah teh. Ei tûr tuihnai tak takte nêna in ropui taka a awm leh chuan engtin nge a ngaih ang? Ur khawpuia a hriat hausakna ai pawha nasa zâwk mai thei nuamsa taka awm theihna chuan a thlêm thlu thei em? Abrahama kalsan a, Pharaoa nupui nih duh ta se, Setana lâwm dân tûr chu han ngaihtuah teh! Mahse, Sari chuan chutiang chuan engmah a ti lo. A pasal, an inneihna, leh a Pathian chungah chuan a rinawm tlat a ni. Tûn lai nungchang bawlhlawhna khawvêla innei zawng zawngte hian chutiang rinawmna chu nei ta se, a va ṭha dâwn êm! I hmangaihte leh i ṭhiante i dâwrnaah Sari rinawmna chu i entawn thei ang em?

Jehova’n Pharaoa leh a chhûngte chungah hri lêntîrin he hmeichhe duhawm tak hi a vênghim a. Pharaoa’n Sari chu Abrahama nupui a ni tih engtin emaw taka a hriat chhuah chuan a pasal hnênah a kaltîr leh a, an chhûngkuain Aigupta chhuahsan tûrin thu a pe a. (Genesis 12:17-20) A nupui duh tak a neih leh chuan Abrahama chu a va hlim tak êm! Hmangaih takin a hnênah chuan: “Hmeichhe hmêl ṭha tak i ni tih ka hria,” tia a sawi chu hre reng ang che. Mahse, Sari hmêl ṭhatna dang—pâwnlâng mawina mai aia thûk chu a ngaihlu zâwk a. Chu chu Jehova ngaihhlut zâwng, chhûng lama a mawina hi a ni. (1 Petera 3:1-5) Chutiang mawina chu kan zavaiin kan nei thei a. Tisa lam thilte aia thlarau lam thilte kan dah hmasak a, Pathian thu kan hriatte chu mi dangte hrilh kan tum a, thlêmna hmachhawn chung pawha nungchang lama Pathian tehnate kan vawn tlat chuan, Sari rinna kan entawn tihna a ni ang.