A chhûng thu-ah lût rawh

A chhûnga thuawmte-ah lût rawh

Hrilh Lâwkna Dik Ngawi Renga Hriattîrtu

Hrilh Lâwkna Dik Ngawi Renga Hriattîrtu

ITALY RAM, ROM KHAWPUI LAILIAH, KHAWVEL HMUN HRANG HRANGA MITE HIPTU HNEHNA HRIATRENGNA CHU A DING LUAH MAI A. CHU CHU ROM MITE NGAIHSAN LALTE ZINGA PAKHAT, TITUS-A CHAWIMAWINA A NI.

Chu Titus-a hriatrengnaah chuan thilthleng chanchin pawimawh tak târ langtu lem ker lian tak pahnih a awm a. Mahse, mite hriat vak loh chu, chu Hriatrengna leh Bible inkûngkaihna hi a ni: Titus-a Hriatrengna hian ngawi rengin Bible hrilh lâwkna dikzia a finfiah, tih hi.

KHAWPUI DEM HLAWH

C.E. kum zabi khatna tîr lamah, Rom Lalram chuan Britain leh Gaul (tûna France) aṭanga Aigupta thlengin a huap a, tûn hma zawng aia râlmuangin, a hausa hle a ni. Mahse, Rom mite tibuai rengtu hmun fâl pakhat a awm—Judai ram bial tihmawh tak chu.

The Encyclopedia of Ancient Rome chuan: “Rom thuneihna hnuaia ram bialahte chuan Judai ram bial ang tluka nasa taka inhuat tawnna hmun a awm meuh lo va. Judate chuan an hnam dân engah mah ngai lotu Rom miliante chu an hua a, Rom mite lahin Judate luhlulna chu an ngai thei hlawl lo,” tiin a sawi. Juda mi tam tak chuan politics lama hruaitu pakhatin an huat êm êm Rom mite chu hnawt chhuakin, Israel ram ropuina a thlentîr leh an beisei a. Mahse, C.E. 33-ah Isua Krista chuan Jerusalemin chhiatna râpthlâk tak a tâwk dâwn tih a puang a ni.

Isua chuan: “I râlten i vêlin lei kulh an siam ang a, an hual ang chia, i vêlin chhuah theih lohvin an awm chhan ang chia, i chhûnga i fanaute, nangmah nên leiah an paih vak ang che, i chhûnga lung intiang rêng rêng an zuah lo vang; . . . chutiang nîte chu i chungah a lo la thleng ang,” tiin a sawi a ni.—Luka 19:43, 44.

Isua thusawi chuan a zirtirte chu a tihrilhhai ngei ang. Ni hnih a liam hnuah, anni chuan Jerusalem biak in chu an hmuhin, an zînga pakhatin: “Zirtîrtu, en teh, a lung leh a inte hi a ropui teh a nia!” tiin a sawi a. Dik tak chuan, biak in lung ṭhenkhat chu meter 11 (36 ft) aia sei, meter 5 (16 ft) aia hlai, leh meter 3 (10 ft) aia sângte nia sawi an awm! Mahse, Isua chuan: “Hêng in thil hmuh hi tihchim lohva lung intiang rêng rêng hetah a awm lo vang; chutiang nî chu a la thleng ang,” tiin a chhâng a ni.—Marka 13:1; Luka 21:6.

Chu bâkah: “Sipaihoten Jerusalem khua an hual in hmuh hunah, a boral dâwn tih hria ang che u. Chutih hunah chuan Judai rama awmte chu tlângahte tlân bo rawh se; a chhûnga awmte chuan chhuahsan rawh se; rama awmte chu a chhûngah lût suh se,” tiin a sawi belh bawk. (Luka 21:20, 21) Isua sawi chu a thleng dik em?

KHAWPUI A BORAL

Kum sawmthum leh pathum a liam hnuah pawh Juda mite chu Rom mite awpbehna hnuaiah an la awm reng a. Mahse, C.E. 66-ah, Judai rama awm Rom milian, Gessius Florus-a’n biak in sum a lâksak chuan Juda mite chuan an tuar thei ta ngang lo va. A hnu lawkah, Juda helhote chu Jerusalemah pung khâwmin, Rom sipai râl vêngtute chu an that a, Rom laka zalênna an puang ta a ni.

A hnu thla thum vêlah, Cestius Gallus-a kaihhruai Rom sipai 30,000 aia tamte chuan helhote tichimit tûrin Jerusalem an rawn pan a. Rom sipaite chu rang takin khawpuiah an rawn lût a, biak in zâwn kulh bang pâwn ta zâwk an tichhe ṭan ta a. Tichuan, chhan engmah awm lovin, an hnungtawlh leh ta a ni. Juda helhote chu an hlim hle a, Rom sipaite chu an ûmzui nghâl a. Chu sipai pâwl hnihte awm loh chhûngin, Kristiante chuan Isua vaukhânna chu ngai pawimawhin Jerusalem an chhuahsan a, Jordan Lui râl tlângahte an tlân bo a ni.—Matthaia 24:15, 16.

A kum lehah, General Vespasian-a leh a fapa Titus-a hovin Rom sipaite chu Judai ram bei tûrin an lo kal leh a. Mahse, C.E. 68-a Lal Nero-a thih hnu rei vak lovah, Vespasian-a chu lalna la tûrin Rom-ah a kîr leh a, Judai ram beih tûr chu a fapa Titus-a leh sipai 60,000 kutah a dah a ni.

C.E. 70 June thlaah, Titus-a chuan a sipaite chu Jerusalem hualvêla kilometer 7-a sei (mêl 4.5) thing zum hmanga kulh siamnaa hman atân Judai rama thingkungte kit tûrin thu a pe a. September thlaah, Rom sipaite chuan khawpui chu rawkin, biak in chawpin an hal a, Isua sawi lâwk ang ngeiin, lung intiangte chu an tichim vek a ni. (Luka 19:43, 44) A tlêm thei ang bera chhût dân pakhatin a târ lan dânin, “Jerusalem leh ram chhûng zawngah hian mi nuai hnih leh a chanve aṭanga nuai nga inkâr vêl an boral a ni.”

LALBER HNEHNA ROPUI

C.E. 71-a Italy rama a kîr leh chuan Rom khua leh tuite’n Titus-a chu ropui takin an lo lâwm a. An ram khawpui bera neih hnehna lawmna ropui bera tel tûrin, a khaw pumin an pungkhâwm a ni.

Mipuite chuan Rom kawngpui tluanna en atâna târ chhuah an ram hausakna namên lo chu mak an ti hle a. Mite chuan an râllâk lawng te, Jerusalem biak in aṭanga an thil lâkte leh indonaa an thil lâkte pho chhuak a, khawpui an fanpui chu an en kham thei lo.

C.E. 79-ah Titus-a chu a pa Vespasian-a ai awhin a lal a. Mahse, a hnu kum hnih lekah, beisei loh takin a thi a. Tichuan a unaupa Domitian-a’n lalna a chang a, Titus-a chawimawi nân Hnehna Hriatrengna ropui tak chu a din ta nghâl a ni.

TUN LAIA HNEHNA HRIATRENGNA

Tûn lai Rom khawpuia awm Titus-a Hnehna Hriatrengna

Tûn lai hian kum tina Rom khawpui tlawhtu mi a nuai têlte chuan Titus-a Hnehna Hriatrengna chu an ngaisâng hle a. Ṭhenkhat chuan mi themthiamte kut chhuak mawi tak niin an ngai a, mi dangte chuan Rom lal chawimawina nia an ngaih laiin, mi dang lehte erawh chuan Jerusalem leh a biak in chhiatna hriatrengna niin an ngai bawk.

Mahse, ngun taka Bible chîktute tân chuan Titus-a Hnehna Hriatrengna chuan pawimawhna ropui zâwk a nei niin an ngai ve thung. An tân chuan Bible hrilh lâwknate a rin tlâkzia leh a dikzia bâkah, Pathian thâwk khum a nihzia ngawi renga nemnghettu a ni.—2 Petera 1:19-21.