1, 2. (a) Engvângin nge nu leh pate tân Jehova rinna nei tûra an fate zirtîr chu a awlsam loh, nu leh pate tih theih awmchhun chu eng nge ni? (b) Eng thil palite nge kan sawiho vang?

FRANCE rama nupa tuak khat chuan: “Jehova chu kan ring a; mahse, chu chu kan fate’n an ring ve ang tihna a ni lo. Rinna chu i pianken a ni lo va. Kan fate chuan rinna chu zawi zawiin an nei chho,” tiin an sawi. Australia rama unaupa chuan: “I fa thinlunga rinna nei tûra ṭanpui chu i tawn tûr azawnga thil harsa ber a ni mai thei,” tiin a ziak a. Ani chuan: “I fa tilungawitu zawhna chhâng niin i inhre mai thei a. A hnuah chu zawhna ngai bawk chu a rawn zâwt leh che a! I fa thil hriat duh chu vawiinah chhânna lungawithlâk tak pe mah la, chu chu a tûk atân chuan a tâwk lo mai thei,” tiin a sawi belh a ni. Naupangte an rawn ṭhan chhoh hian, an thu hriatsate chu a aia chipchiar lehzuala hrilhfiah an ngai leh ṭhîn tih nu leh pate chuan an hria a. Chu bâkah, Jehova hmangaih tûrin an fate chu kawng chi hrang hranga an zirtîr a ngai tih an hmu chhuak bawk a ni.

² Nu emaw, pa emaw i nih chuan, i fate chu Jehova hmangaih tûr leh an rawn upat hunah pawh a rawngbâwl zawm zêl tûrin i zirtîr theih dâwn leh dâwn loh ngaihtuah châng i nei em? Dik tak chuan, chu chu a tu amah hian mahni ngawtin kan ti thei lo. (Jeremia 10:23)  Chuvângin, min ṭanpui tûrin Jehova kan rinchhan a ngai a ni. Ani chuan nu leh pate chu kaihhruaina tam tak a pe a. Engtin nge i fate i ṭanpui theih? (1) Anni chu hre chiang rawh. (2) I thinlunga awm Jehova thute chu zirtîr rawh. (3) Entîrnate hmang rawh. (4) Thlarau thianghlim dîlin ṭawngṭawi la, i fate chungah dawhthei ang che.

3. Engtin nge nu leh pate’n Isua’n a zirtîrte a zirtîr dân chu an entawn theih?

³ Isua chuan a zirtîrte rinna chu a zâwt ṭhîn a. (Matthaia 16:13-15) A entawn tûr siam angin i ti ve thei a ni. I fate nêna in inkawmho hunah, leh thil in tihho hunah an hmuh dânte zâwt la, an ngaih dânte sawi chhuahtîr ang che. Rinhlelhna engemaw an nei em? Australia rama kum 15 mi unaupa chuan: “Ka pa’n ka rinna chungchâng min sawipui ṭhîn a, thil chhût thiam tûrin min ṭanpui bawk. ‘Bible-in eng nge a sawi?’ ‘Bible sawi chu i ring em?’ ‘Engvângin nge chu chu i rin?’ tihte min zâwt ṭhîn a. Ama sawi emaw, ka nu sawi emaw chu sawi chhâwng mai lovin, keima irâwm chhuak ngeia chhâng tûrin min duh a ni. Ka rawn upat deuh chuan, chhânna sei tâwk tak ka pêk a ngai a ni,” tiin a sawi.

4. Engvângin nge dawhtheihna neih leh i fate zawhna chhânsak chu a pawimawh? Entîrna pe rawh.

⁴ I fate’n Bible zirtîrna chu an pawm nghâl mai lo a nih pawhin dawhtheihna nei rawh. An zawhnate chhânna hmu tûrin ṭanpui rawh. Pa pakhat chuan: “I fate zawhna chu ngai pawimawh rawh. Thil pawimawh lo anga ngaiin hnâwl mai suh la, i awm tinuam lotu thute an rawn zawh che avângin chu chu pumpelh suh ang che,” tiin a sawi. Dik tak chuan, thil an hriat thiam duh vânga i fate’n zawhna an zâwt che chu thil ṭha tak a ni. Isua pawhin a naupan laiin zawhnate a zâwt. (Luka 2:46 chhiar rawh.) Denmark rama naupang pakhat chuan: “Eng ber hi nge biakna dik ni ang tia ka sawi chhuah chuan, ka nu leh pate chu ka tân hlauthâwng ru hle mah se, rilru dam takin an awm a. Ka zawhna zawng zawng chu Bible hmangin min chhâng a ni,” tiin a sawi.

5. Naupangte chuan Jehova rinna nei angin lang mah se, nu leh pate chuan eng nge an tih ang?

⁵ I fate chu hre chiang rawh. Thu hrilhnaah leh, inkhâwma an tel avâng maiin Jehova rinna nei tûrah ngai suh. Jehova chungchâng chu eng ang chiahin nge an ngaih a, Bible chungchânga an ngaih dân chu eng nge ni? Jehova chunga rinawm reng tûra an tân harsatna engemaw a awm a nih chuan chu chu hriat tum ang che. Thil in tihho hunah nî tin Jehova chungchâng sawi ṭhîn rawh. I fate nêna in awm tlân hunah leh nangmah chauhva i awm hunah an tân ṭawngṭaisak ang che.

6. Nu leh pate’n Jehova chungchâng leh Bible an zir zawm zêl chuan, chu chuan an fate zirtîr tûrin engtin nge a ṭanpui ang?

⁶ Isua chuan Jehova a hmangaih a, Bible a hriat chian êm avângin mite’n a thu ngaihthlâk nuam an ti a. Anni chuan Isua’n a hmangaih niin an inhre bawk. Chuvângin, a thusawi chu ngun takin an ngaithla a ni. (Luka 24:32; Johana 7:46) Chutiang bawkin, i fate’n Jehova i hmangaih tih an hmuh chuan, chu chuan anni chu Jehova hmangaih ve tûrin a ṭanpui a. (Deuteronomy 6:5-8; Luka 6:45 chhiar rawh.) Chuvângin, Bible chu ngun takin zir zawm zêl la, kan thu leh hla chhuahte chu chhiar ziah la. Jehova thil siamte chu hriat belh tum ang che. (Matthaia 6:26, 28) Jehova chungchâng i hriat tam poh leh i fate chu a chanchin i zirtîr tam lehzual thei ang.—Luka 6:40.

7, 8. Jehova chungchâng engemaw i hmu chhuak a nih chuan, eng nge i tih theih? Engtin nge nu leh pa ṭhenkhat chuan chutianga an tih?

⁷ Jehova chungchâng engemaw i zir chuan, chu chu i fate hrilh rawh. Inkhâwm atân in inbuatsaih hunah leh chhûngkuaa Pathian biakna in neih hunah chauh ni lovin, i fate nêna in awm  tlân apiangin hrilh ang che. United States-a nu pakhat leh pa pakhat chuan chutiang chiah chuan an ti a ni. Thil siam mawi takte an hmuh hunah emaw, thil tui tak an ei hunah emaw an fate chu Jehova chungchâng an hrilh a. Anni chuan: “Jehova min pêk thil engkimah hian a hmangaihna leh a ngaihtuah lâwkna a lanzia kan fate kan hriatnawntîr ṭhîn a ni,” tiin an sawi. South Africa rama nupa tuak khat chuan an fanu pahnihte nêna huana hna an thawhho hian thil siam chungchâng sawipui nuam an ti a. Entîr nân, thlai chi pakhat aṭanga a kûng a rawn nih theih dân makziate hi an sawi mai thei a. Nu leh pate chuan: “Kan fate chu nun zah thiam tûr leh chumi mak ropui dân hre thiam tûrin kan ṭanpui thîn,” tiin an sawi a ni.

⁸ Australia rama pa pakhat chuan a fapa kum sâwm mi vêl chu museum-ah a hruai a. Chu hun chu a fapain a rinna tinghet a, Jehova chu Siamtu a ni tih finfiahna a hmuhna tûra ṭanpui nân hman a tum a ni. Ani chuan: “Hmân laia tuifinriata awm ṭhîn ammonoids leh trilobites tia koh thil nungte an pho chhuah chu kan hmu a. Chûng a chi mang tawh thil nungte chu tûn laia kan hmuhte aiin a nêp bîk lo; a mawina, a mak ropuina, leh a famkim dânte chuan kan rilru a khawih hle. Chuvângin, nunna hi mâwlmang tak aṭanga mak ropui taka a chang chhâwng a nih chuan, engvângin nge hêng hmân lai thil nungte hi mak ropui taka a lo awm sa daih tawh le? Chu ka thil hriat chhuah chuan ka rilru a khawih hle a, ka fapa hnênah ka hrilh ve ta a ni,” tiin a sawi.

9. Engvângin nge tehkhintute hman chu a ṭhat? Nu pakhat chuan eng tehkhinthute nge a hman?

⁹ Isua chuan entîrnate a hmang ṭhîn a. Zir tûr pawimawh takte chu thawnthu hrilhna leh entîrnate hmangin a zirtîr ṭhîn a ni. (Matthaia 13:34, 35) Entîrnate i hman hian i fate chu an ngaihtuahna i hmantîr tihna a ni. Chu chuan anni chu i zirtîr tum tak chu ngaihtuah a, chiang taka hre thiam tûr, leh hre reng tûrin a ṭanpui ang. Zirna chu nuam an ti bawk ang. Entîr nân, Japan rama nu pakhat chuan a fapa pahnihte chu Jehova’n min ngaihsakzia leilung tuamtu boruak a siam aṭang hian a lang tih a hriattîr duh a. A fapa pakhat chu kum riat mi a ni a, pakhat zâwk chu kum sâwm mi a ni. An kum azira an hriat thiam theih tûr zâwngin entîrna a hmang a. A fapate chu bâwng hnutê, chini leh coffee a pe a. Tichuan, ama in tûr coffee a siamtîr a. “Fîmkhur takin an siam a ni,” tiin a sawi. “Chuti taka an fîmkhur chhan ka zawh chuan, ka duh dân ang chiaha siam an duh thu an sawi a. Chutiang bawkin, Pathianin khawvêl tuamtu boruakah hian kan tâna tâwk tûr chiahin boruak chi hrang hrang chu fîmkhur takin a dah pawlh tih ka hrilhfiah,” tiin a sawi. Naupangte chuan an thil zir dân chu ṭha an ti hle a, an theih nghilh leh tawh ngai lo!

10, 11. (a) I fate’n Siamtu a awm ngei a ni tih hre tûrin eng tehkhinthu nge i hman theih? (A thupui chunga milem en rawh.) (b) Eng tehkhinthute nge i hman?

¹⁰ I fate hnêna Siamtu a awm ngei tih hriattîr tûrin eng tehkhinthu nge i hman theih? I fa nên chuan cake siam dân kaihhruaina hmangin cake  in siam thei a. A kaihhruaina ang chiaha siam a pawimawih chhan hrilhfiah la. Tichuan, i fa chu apple pakhat, a nih loh leh thei dang ṭhenkhat pein tihian zawt ang che: “He apple hian kaihhruaina a nei tih i hria em?” tiin. Chu mi hnuah, apple chu phel hnihah phel la, a mu chu pe rawh. A mu hi kaihhruaina ang a ni tih hrilhfiah leh la. Chutah chuan, apple pakhat rawn ni tûra kaihhruainate a tel a ni. Mahse, chu chu cake siam dân kaihhruainate aiin a chipchiar lehzual a ni. “Tuemaw chuan cake siam dân chu a ziak a. A nih leh, apple rawn ni tûra kaihhruaina chu tuin nge ziak ta ang?” tiin i zawt thei. Naupangte an rawn upat deuh chuan, apple kûng khatin tam tak a rah chhuah dân kaihhruainate chu a mu chhûnga awm DNA-a hmuh theih a nih thu i hrilhfiah thei bawk. The Origin of Life—Five Questions Worth Asking tih kan brochure phêk 10 aṭanga 20-naa milem ṭhenkhat leh entîrnate chu entîr bawk rawh.

¹¹ Nu leh pa tam tak chuan, Awake!-a “Siam A Ni Em?” tih thuziak inzawmte chu an fate nên an chhiarho va. An fate an la naupang hle a nih chuan, nu leh pate chuan an hriat thiam tûr zâwngin an hrilhfiah thei a ni. Entîr nân, Denmark rama nupa tuak khat chuan thlawhna chu sava nên an khaikhin a. Anni chuan: “Thlawhnate hi sava ang chiah an ni. Mahse, thlawhnate chuan tuiin thlawhna nautê an keu thei em? Savate chuan ṭumna tûr bîk an neih a ngai em? Engtin nge thlawhna ri leh sava hrâm ri chu i khaikhin ang? Chuvângin, thlawhna siamtu leh sava siamtuah tu nge fing zâwk ang?” tiin an zâwt a. I fate i chhûtpui hunah, zawhnate zâwt la, an ‘remhriatna’ hmang tûr leh Jehova an rinna tinghet tûrin ṭanpui ang che.—Thufingte 2:10-12.

12. Bible sawi apiang chu a dik a ni tih i fate zirtîr nân tehkhinthute chu engtin nge i hman theih?

¹² Bible sawi apiang chu a dik a ni tih i fate zirtîr nân tehkhinthute i hmang thei a. Entîr nân, Joba 26:7 chu i chhiar thei a. (Chhiar rawh.) He Bible chânga thu hi Jehova hnên aṭanga lo kal a ni tih i fate chu hrilh nghâl mai suh. Chu aiin, an ngaihtuahna hmang tûrin ṭanpui rawh. Joba hun laia mite chuan khawvêl hi boruaka khaikân a nih an ring lo tih i sawi thei a. Ball, a nih loh leh lung ang chi thil chu engemaw chunga a innghah a ngai tih an hria a ni. Chûng hun lai chuan, enhlatnate leh boruak lawngte a awm loh avângin khawvêl chu boruakah a inkhaikâng tih tumahin an la finfiah thei lo. Kan zir theih chu, Bible hi kum sâng tam tak ata tawh ziak ni mah se, Jehova hnên aṭanga lo kal a nih avângin Bible sawi chu englai pawhin a dik a ni tih hi a ni.—Nehemia 9:6.

13, 14. Nu leh pate chuan Bible thu zâwm tûrin an fate engtin nge an zirtîr theih?

¹³ Bible sawite an zawm chuan an hlim hle ang tih i fate zirtîr chu a pawimawh bawk. (Sâm 1:1-3 chhiar rawh.) Entîr nân, i fate chu thliarkâra chêng tûr angin inmitthlâtîr rawh. Chuta an chênpui tûr mite an thlan a ngai a ni. Tichuan, heti hian i zâwt thei: “Tu nên pawh inlaichînna ṭha nei duh ta la, eng ang mi nge chênpui atân i thlan ang?” tiin. A tâwpnaah, Jehova’n eng ang mite nge khawvêl thara chêng tûra a duh tih hre tûrin Galatia 5:19-23 chu i chhiar thei a ni.

¹⁴ Hêng kawng hian, i fate chu zir tûr pawimawh tak pahnih i zirtîr thei a. A hmasain, Jehova chuan tûnah pawh, nun hlimawm tak nei tûr leh mi dangte nêna inremna nei tûrin min zirtîr a ni. A pahnihnaah chuan, khawvêl thara kan nun dân tûr min zirtîr a ni. (Isaia 54:13; Johana 17:3) Bible-in kan unaute a ṭanpui dân i fate i hrilh thei bawk. Entîr nân, Vênnainsâng-a “Bible-in Nun A Thlâk Danglam” tih thuziak inzawm ang chi kan thu leh hla chhuaha nun kawng chanchin chu hmang rawh. A nih loh leh, Jehova tilâwm tûrin Bible-in nasa takin a nun thlâk danglamtîr theih dân nangmah leh i fate  hrilh tûrin in kohhrana tuemaw chu i zâwt thei bawk a ni.—Hebrai 4:12.

15. I fate zirtîr tûrin engin nge ṭanpui ang che?

¹⁵ I fate i zirtîr hunah i zirtîr duh tak chu ngaihven awm tak leh phûrawm tak ni tûrin i ngaihruat thiamna hmang rawh. Jehova chanchin zir chu nuam ti tûr leh amah hnaih lehzual tûra i ṭanpui theih dân kawng chi hrang hrang ngaihtuah rawh. An rawn upat chhoh hunah pawh hetiang hian ti zawm zêl rawh. Pa pakhat chuan: “Thu hriat tawhsate sawi hunah tih dân tharte hman chu hreh ngai suh,” tiin a sawi.

16. Fate zirtîr hunah, engvângin nge dawhtheihna neih chu thil pawimawh tak a nih? Engtin nge nu le pa ṭhenkhat chuan dawhtheihna an lantîr?

¹⁶ Jehova thlarau ṭanpuinain i fate’n rinna chak tak an nei thei a. (Galatia 5:22, 23) Mahse, an rinna chak chho tûr chuan hun a duh ngei ang a. Chuvângin, i fate chungah dawhtheihna nei la, zirtîr zawm zêl ang che. Janpan rama fapa leh fanu nei pa pakhat chuan: “Ka nupui nên chuan kan fate chu kan ngaihsak tak meuh a ni,” tiin a sawi. “An naupan têt aṭangin Kristian inkhâwmte kan neih nî tih lovah chuan nî tin minute 15 ka zirpui ṭhîn a. Minute sâwm leh panga chu kan tân leh an tân rei lutuk a ni lo,” tiin a sawi. Bial kantu pakhat chuan: “Ka tleirâwl laiin, ka sawi chhuah kher loh zawhna tam tak, a nih loh leh rinhlelhna tam tak ka nei a. Hun a rawn liam zêl chuan, chûng zînga a tam zâwk chu inkhâwmah te, chhûngkuaa Pathian biaknaah te, leh mi mal inzirna aṭang tein ka hre thiam ta a ni. Chuvângin, zirtîr zawm zêl chu nu leh pate tâna thil pawimawh tak a ni,” tiin a sawi.

17. Engvângin nge nu leh pate chuan an rinna an tihngeh a pawimawh? Bermuda thliarkâra nupa tuak khat chuan an fanute chu engtin nge Jehova rinna nei tûra an ṭanpui?

¹⁷ Jehova chungah rinna nghet tak i nei tih i fate’n an hmuh chuan thil tam tak an zir thei a. I thiltihte chu an hmu dâwn a ni. Chuvângin, i rinna chu tinghet reng rawh. Jehova chu i tân a takzia i fante’n hmu rawh se. Entîr nân, Bermuda thliarkâra awm nupa tuak khat chuan thil engemaw an lungkham avângin, an fanute nên Jehova kaihhruaina dîlin an ṭawngṭai a. An fate chu mahnia ṭawngṭai tûrin an fuih bawk. “Kan fanu upa zâwk chu, ‘Jehova rinchhan tlat la, Lalram rawngbâwlnaah buai reng la, lungkham lutuk suh,’ tiin kan hrilh bawk a. Malsâwmna kan dawn a hmuh chuan, Jehova’n min ṭanpui a ni tih a hre ta a. Chu chuan Pathian leh Bible a rinnaah nghawng ṭha tak a neih a ni,” tiin an sawi.

18. Nu leh pate chuan eng nge an hriat reng ngai?

¹⁸ Nu leh pate u, in fate chu rinna nei tûrin in nawrlui thei lo tih hre reng ang che u. Chi i tuh a, tuiin i châwm a; mahse, a ṭhantîrtu chu Jehova chauh a ni. (1 Korinth 3:6) Chuvângin, Pathian chungchâng chu i fa ngaihhlut takte hnênah theih tâwp chhuahin zirtîr la, tichuan rinna an neih theih nân a thlarau thianghlim dîl ang che. I thawhrimna zawng zawngah Jehova’n mal a sâwm ang che tih i chiang thei a ni.—Ephesi 6:4. (ws16.09-E)