1, 2. Philippi khuaah Paula leh Sila’n eng thil nge an tawh? (A thupui chunga milem en rawh.)

THIL awm dân chu han mittthla teh. Zan lai tak a ni a. Missionary Paula leh Sila te chu Philippi khuaa tân in pindan thim takah an awm a. Kê kawl an bun avângin an che sawn thei lo va, nasa taka vuak an tawrh avângin an hnungzângte chu a na hle bawk. (Tirhkohte 16:23, 24) Chumi ni chaw hma lam chuan, mipui thinur takin dâwr hmunah vawi leh khatah an hnûk lût a. Chutah chuan, an zâwt fiah nghal a. An thawmhnawte hlihsakin, tiangin na takin an vua a ni. (Tirhkohte 16:16-22) Dik lo taka thiltih a va ni tak êm! Paula chu Rom mi a ni a, ṭha taka zawh fiah a phû a ni. *—Footnote en rawh.

² Tân ina a awm lai khân, Paula chuan chu mi nîa  thilthlengte leh Philippi khuaa mite chungchâng chu a ngaihtuah mai thei a. Paula tlawh khawpui tam tak ang lo takin Philippi khua chuan inkhâwmna in pawh an nei lo va. Chuvângin, Juda mite chuan khawpui kulh kawngkhâr pâwn lamaa lui kamah Pathian an biak a ngai a ni. (Tirhkohte 16:13, 14) Inkhâwmna in nei tûr chuan Juda mi, sâwm tal an awm a ngaih avângin chu khawpuiah chutiang zât pawh an awm lo tihna a ni em? Philippi khuaa chêngte chuan Rom mi nih chu an chhuang hle a. (Tirhkohte 16:21) Chuvângin, Juda mi Paula leh Sila chu Rom mi ni lo tûrah an ngai pawh a ni thei. Chu chu kan hre chiang chiah lo va; mahse, dik lo taka tân ina khung an ni tih erawh kan hria a ni.

3. Paula chu tân ina khung a nih khân, engvângin nge a ngaihna a hriat loh mai theih; mahse, eng rilru put hmang nge a neih?

³ Paula’n Philippi khuaa a awm laia, a chûnga thilthlengte chu a ngaihtuah mai thei a. Chu mi hma thla rei lo têah, Asia Minor-a awm Aegean Tuipui lehlamah a awm a ni. Chuta a awm lai chuan, thlarau thianghlimin hmun ṭhenkhata thu hril lo tûrin a hrilh nawn fo va. Chu chu thlarau thianghlimin hmun danga a kal tîr ang a ni. (Tirhkohte 16:6, 7) Mahse, khawi hmunah nge a kal ang? Troas khuaa a awm laiin, Paula chuan inlârna a hmu a, chutah chuan: “Makedonia ramah lo kai la,” tia hrilh a ni. Jehova duhzâwng chu a chiang hle! Paula chu Makedonia ramah a kal nghâl a. (Tirhkohte 16:8-10 chhiar rawh.) Mahse, a hnuah eng thil nge thleng? Makedonia ram a thlen hnu lawk chuan tân ina khung a ni a! Engvângin nge Jehova’n Paula chunga chutiang thil thlen chu a phal? Engtianga rei nge a tân ang? Paula chuan chûng thilte a ngaihtuah a nih pawhin, a rinna a nghet tlat a, a hlim reng a ni. Sila nên chuan ‘Pathian hnênah ṭawngṭaiin hla an sa a.’ (Tirhkohte 16:25) Tichuan, Pathian thlamuanna chuan an thinlung leh rilru chu a tihdamsak ta a ni.

4, 5. (a) Engtin nge kan dinhmun chu Paula dinhmun nên a inan theih? (b) Engtin nge Paula dinhmun chu beisei loh taka a inthlâk danglam?

⁴ Paula anga inngaih châng i nei tawh ṭhîn em? I nunah thu tlûkna siam tûra Pathian ṭanpuina i dîl hian, thlarau thianghlim kaihhruaia awm nia inhriat châng i nei mai thei a. Mahse, a hnuah harsatna tam tak tâwkin, i nunah inthlâk danglamna nasa tak i siam a ngai a ni. (Thuhriltu 9:11) Tûnah, chûnga dinhmun chu i ngaihtuahin, Jehova’n thil ṭhenkhat thlentîr a phal chhan chu mak i ti mai thei. Engin nge chhel taka tuar zawm zêl tûr leh Jehova rinchhan zawm zêl tûra ṭanpui thei che? Chu chhânna chu a hnua Paula leh Sila te chunga thilthleng aṭangin kan hmu thei a ni.

⁵ Paula leh Sila’n hla an sak lai chuan, beisei lo takin thil tam tak a thleng a. A hmasa berin, lîr nasa takin a nghîng a. Tân in kawngkhârte chu a inhawng ta nghâl a. Tichuan, tân ina tâng zawng zawngte kawl bun chu a lo inphelh ta vek a ni. A dawtah, tâng in vêngtu chu intihhlum a tum chuan Paula’n a khap a, tichuan an chhûngkua chu baptisma an chang ta vek a ni. A tûk zîng hma takah thuneitute’n Paula leh Sila chu tân in aṭanga chhuah tûr leh thlamuang  taka khawpui chhuahsan tûra va hrilh tûrin sipaite an tîr a. Thuneitute’n Paula leh Sila chu Rom mi an ni tih an hriat hnu chuan, thil sual lian tak an ti tih an inhriat avângin anmahni ngeiin hruai chhuak tûrin an va pan a. Paula leh Sila te chuan khua an chhuahsan hmain batisma chang thar Ludi chu chibai an tum a. Tichuan, chu hun remchâng chu Philippi khuaa unau dangte tihchak nân an hmang a ni. (Tirhkohte 16:26-40) An dinhmun chu a va inthlâk rang tak êm!

6. Tûnah eng nge kan sawiho vang a, eng nge kan ennawn ang?

⁶ Chûng thilthlengte aṭangin eng nge kan zir theih? Jehova chuan kan beisei loh ang taka thil a tih theih avângin harsatna kan tawh hunah kan mangang tûr a ni lo. Thil thlengte chuan nasa takin Paula rilru a khawih a. Chu chu a hnua Philippi khuaa unaute hnêna manganna leh Pathian thlamuanna chungchâng a lehkha thawn aṭangin kan hre thei a ni. He thuziakah hian Philippi 4:6, 7-a Paula thusawite chu kan sawiho vang. (Chhiar rawh.) Tichuan, beisei lo ang taka Jehova’n thil a tih chungchâng Bible thu ṭhenkhat kan ennawn bawk ang. A tâwp berah, Jehova rinchhan pumhlûmna neia harsatnate tuar chhuak tûrin ‘Pathian thlamuannain’ min ṭanpui theih dân kan sawiho bawk ang.

7. Paula chuan Philippi khuaa unaute hnêna a lehkha thawnah eng nge a zirtîr a, eng nge kan zir theih?

⁷ Philippi khuaa unaute’n Paula lehkha thawn an chhiar chuan eng nge an ngaihtuah? An zînga a tam zâwk chuan Paula leh Sila chunga thilthleng leh beisei loh taka Jehova’n a ṭanpui dân chu an hre ngei ang. A lehkha thawnah chuan Paula’n eng nge a zirtîr? A zirtîr chu: Mangang suh u. Ṭawngṭai ula, tichuan “Pathian thlamuanna, rilrul rêng rênga hriatsên loh” chu in dawng ang tih hi a ni. Chu thu chuan eng awmzia nge a neih? Bible lehlin ṭhenkhat chuan “kan ngaihtuah phâk bâk,” a nih loh leh “mihring zawng zawngte ruahmanna aia ṭha zâwk” tiin an sawi a. Chuvângin, “Pathian thlamuanna” tia a sawi hi kan ngaihtuah phâk bâk aia nasa zâwk daih a ni. Kan harsatnate chinfel dân kan hriat loh chângte hian Pathian Jehova chuan a hria a. Kan beisei loh dân kawngin thil a ti thei a ni.—2 Petera 2:9 chhiar rawh.

8, 9. (a) Paula chu Philippi khuaah dik lo taka rorêlsak niin hrehawm tuar mah se, chûng thilthlengte avâng chuan eng thil ṭha nge thleng? (b) Engvângin nge Philippi khuaa unaute chuan Paula thusawite chu an rinngheh tlat theih?

⁸ Philippi khuaa unaute chuan kum sâwm liamtaa an tâna Jehova thiltihte an ngaihtuah chuan Paula lehkha thawn chuan a tichak ngei ang. Jehova chuan Paula leh Sila’n dik lo taka rorêlna an tawrh chu phal mah se, chumi hmaa thilthlengte chuan ‘chanchin ṭha thiam chantîrna  leh tihnghehna’ a thlen a ni. (Philippi 1:7) Philippi khuaa thuneitute chuan Kristian kohhran thar chu an tiduhdah ngam lo vang. Paula leh Silate’n an chhuahsan hnua Philippi khuaa zirtîr Luka a la awm reng theih chhan chu Paula’n Rom mi a nih thu a sawi vâng a ni thei a. Chuvângin, Luka chuan Philippi khuaa Kristian kohhran thar chu a ṭanpui chhun zawm zêl thei a ni.

⁹ Philippi khuaa unaute’n Paula lehkhathawn an chhiar chuan, a thusawite chu a ngaih dân mai a ni lo tih an hria a. Paula chuan hun harsa tak a tawng a ni. Chûng unaute hnêna lehkha a ziah lai pawh chuan, Rom khuaa a inah tântîr a ni a. Mahse, “Pathian thlamuanna” a nei tih a lantîr reng a ni.—Philippi 1:12-14; 4:7, 11, 22.

10, 11. Harsatna avânga kan lungngaih hunah eng nge kan tih ngai a, eng nge kan beisei theih?

¹⁰ “Engah mah mangang” lo va, “Pathian thlamuanna” nei tûrin engin nge min ṭanpui thei? Philippi khuaa mite hnêna Paula thusawi chuan harsatna avânga kan lungngaih hunah a chingfelna chu ṭawngṭaina a ni tih a târ lang a. Chuvângin, kan mangan hunah, kan lungngaihnate chu ṭawngṭaiin kan thlen tûr a ni. (1 Petera 5:6, 7 chhiar rawh.) Jehova hnêna i ṭawngṭai hian, a ngaihsak che tih ring nghet tlat la. Malsâwmna i dawnte avângin lâwmthu hrilh ṭhîn ang che. Jehova chuan “kan dîl leh kan ngaihtuah zawng zawng aia nasa zâwk” a tithei tih theihnghilh ngai suh.—Ephesi 3:20.

¹¹ Paula leh Sila ang bawkin, Jehova min ṭanpui dânte chu mak kan ti mai thei a. Mahse, chu chu mak danglam lutuk erawh a ni lo, a chhan chu kan mamawh ang zêlin min ṭanpui reng ṭhin a ni. (1 Korinth 10:13) Chu chu engmah ti lo va ṭhu mai maiin, Jehova’n dinhmun a siamṭhat hun, a nih loh leh kan buainate a chinfel hun kan nghâk mai tûr tihna a ni lo. Kan ṭawngṭainate milin thil kan tih a ngai a. (Rom 12:11) Kan thiltihte chuan mi dik tak kan ni tih a târ lan bâkah, Jehova malsâwmna dawng tûrin thil kan ti tih a târ lang bawk. Jehova chuan kan dîl leh kan beisei aia nasa zâwk thil a tithei tih kan theihnghilh ngai tûr a ni lo. Kan beisei loh anga thil min tihsak avânga mak kan tih châng pawh a awm a. Chuvângin, Jehova’n kan beisei loh thil a ti thei tih kan rinna tinghettu tûr entîrna ṭhenkhat i lo ngaihtuah ang u.

12. (a) Sennakeriba’n a vau khân Lal Hezekia chuan eng nge a tih? (b) Jehova’n buaina a chinfel dân aṭangin eng nge kan zir theih?

¹² Bible-ah chuan kan beisei loh dân kawnga Jehova thiltih entîrna tam tak kan hmu a. Entîr nân, Hezekia chu Juda lal a nih khân, Assuria lal Senakeriba chuan Jerusalem tih loh chu Judai ram leh khawpui kulh nei zawng zawng a rûn a. (2 Lalte 18:1-3, 13) Tichuan, Jerusalem bei tûrin a kal a ni. Lal Hezekia’n eng thil nge a tih? A hmasa berah, ṭanpuina dîlin Jehova hnênah a ṭawngṭai a, Jehova zâwlnei Isaia hnênah thurâwn a dîl a ni. (2 Lalte 19:5, 15-20) A dawtah, Sennakeriba thil phût chhiah chu pein rem hriatna a târ lang a. (2 Lalte 18:14, 15) A tâwpah, hmêlmate an  luh mai theih loh nân khawpui chu a buatsaih a ni. (2 Chronicles 32:2-4) A hnuah eng thil nge thleng? Zan khat leka Sennakeriba sipai mi 1,85,000 lai tihlum tûrin Jehova’n vântirhkoh pakhat a tîr a ni. Hezekia chuan chutiangin thil a thleng ang tih a beisei lo!—2 Lalte 19:35.

13. (a) Josefa chunga thilthlengte aṭangin eng nge kan zir theih? (b) Sari chungah beisei loh thil eng nge thleng?

¹³ Tleirâwl Josefa chunga thilthlengte hi han ngaihtuah teh. Aigupta rama a tân lai khân Aigupta rama thiltithei ber pahnihna a ni ang tih emaw, Jehova’n ṭâm laka a chhûngte chhanhimtuah a hmang ang tih emaw chu a ngaihtuah ngai lo vang. (Genesis 40:15; 41:39-43; 50:20) Jehova thiltih chu Josefa beisei aiin a nasa zâwk daih tih rinhlelh rual a ni lo. Josefa pi Sari chungchâng pawh hi han ngaihtuah teh. Kum upa tak Sari chuan a bâwihnu hnên aṭangin fa a nei mai ni lovin, amah ngei chu Jehova’n fapa a hrintîr ang tih a beisei em? Isaaka lo pianna chu Sari beisei phâk bâk thil a ni.—Genesis 21:1-3, 6, 7.

14. Jehova chungah eng rinna nge kan neih theih?

¹⁴ Khawvêl thar lo thlen hmâ chu  Jehova’n kan buainate mak taka min lâk bosak kan beisei lo va. Chu bâkah, Jehova chu kan nuna thil mak tak ti tûrin kan phût hek lo. Mahse, Jehova’n hmân laia a mi rinawmte chu mak takin a ṭanpui tih kan hria a. Ani chu a danglam lo a ni. (Isaia 43:10-13 chhiar rawh.) Chu chuan amah rinna min neihtîr a. A duhzâwng ti tûrin kan mamawh chakna min pe ang tih kan chiang thei a ni. (2 Korinth 4:7-9) Hezekia te, Josefa te, leh Sari te entawn tûr siam aṭangin eng nge kan zir theih? A chunga kan rinawm tlat chuan dinhmun harsa berah pawh Jehova’n min ṭanpui thei a ni.

15. Harsatna kan neih hunah pawh engin nge “Pathian thlamuanna” nei tûra min ṭanpui, chu chu engtin nge a nih theih?

¹⁵ Harsatna kan neih hunah pawh engtin nge “Pathian thlamuanna” kan neih theih? Jehova nêna kan inlaichînna kan tihngheh reng a ngai a. Chutiang inlaichînna chu Isua Krista tlanna inthawina avâng chauhva neih theih a ni. Tlanna chu Jehova thil mak tihte zînga pakhat a ni a. Tlanna avângin kan sualte min ngaidam thei a, chhia leh ṭha hriatna thiang kan nei theih bâkah, amah kan hnaih thei bawk a ni.—Johana 14:6; Jakoba 4:8; 1 Petera 3:21.

16. “Pathian thlamuanna” kan dawn hunah eng nge thleng ang? Entîrna pe rawh.

¹⁶ “Rilru rêng rênga hriat sên loh Pathian thlamuanna” kan dawn hunah eng thil nge thleng ang? Chu chuan kan thinlung leh rilru min “vênsak” ang tih Bible-in a sawi a. (Philippi 4:7) Atîra ziak “vênsak” tih thu mal hi sipai lam chungchâng sawina a ni a, khawpui vênghim tûra mawhphurhna nei sipai pâwlho a kâwk a ni. Philippi khuaa chêngte chu chutiang pâwl pakhat hmanga vênhim an ni a. An khawpui chu vênhim a ni tih an hriat avângin zânah tui takin an muhîl thei a ni. Chutiang bawkin, “Pathian thlamuanna” kan neih chuan thlaphâng lovin, kan thinlung leh rilru a hahdam thei ang. Jehova chuan min ngaihsakin, kan hlawhtlin a duh tih kan hria a. (1 Petera 5:10) Chu chuan manganna leh lunghnualna lakah min vênghim a ni.

17. Hrehawm nasa tak chhûnga Jehova rinchhan tûrin engin nge min ṭanpui ang?

¹⁷ Mihring zawng zawng tawrh tûr hrehawm nasa tak chu a hnai tawh hle a. (Matthaia 24:21, 22) Kan chungah eng thil chiah nge thleng dâwn tih kan hre lo va. Mahse, chumi chungchânga kan mangan lutuk a ngai lo. Jehova tih tûr chu hre vek lo mah ila, kan Pathian chu kan hria a. Hmân laia a chhiahhlawh rinawmte chunga a thiltihte pawh kan hria a ni. Kan hmuh tawh angin eng thil pawh thleng se, Jehova chuan a thiltumte chu a hlen ngei ngei ang. Ani chuan kan beisei loh dân kawngin thil a thlentîr thei bawk! Chuvângin, Jehova’n thil engemaw min tihsak apiangin, “rilru rêng rênga hriat sên loh Pathian thlamuanna” chu kawng dangin kan dawng a ni.