A chhûng thu-ah lût rawh

A chhûnga thuawmte-ah lût rawh

I Lo Hre Tawh Em?

I Lo Hre Tawh Em?

Kum Zabi Khatnaa Inkhâwmna In: He siam ṭhat leh inah hian Galili Tuipui hmarchhak mêl ruk (km 10) vêla awm, Gamla khawpuia hmuh, kum zabi khatnaa inkhâwmna in hmêlhmang ṭhenkhat telh a ni. Hei hian hmân lai inkhâwmna in hmêlhmang mitthla thei tûrin min ṭanpui

Inkhâwmna in lo awm ṭan dân chu eng nge ni?

“INKHAWMNA IN” tih thu mal hi “inkhâwm,” a nih loh leh “inhmu khâwm” tih awmze nei Girk thu mal aṭanga lâk chhuak a ni a. Chu hming chu inawm tak a ni, a chhan chu hmân lai aṭang tawhin Juda mite chuan inkhâwmna inte chu kaihhruaina leh biakna atâna inhmuh khâwmna hmuna an lo hman ṭhin vâng a ni. Hebrai Pathian Lehkha Thu-ah inkhâwmna inte chu fiah taka sawi lanna awm lo mah se, chûng inhmuh khâwmna inte chu C.E. kum zabi khatnaah pawh a lo awm daih tawh tih Kristian Pathian Lehkha Thu aṭangin chiang taka hriat theih a ni.

Mi thiam tam tak chuan inkhâwmna inte chu Juda mite Babulona sala an tân chhûnga inṭan niin an ngai a. Encyclopaedia Judaica lehkhabu chuan: “Biak in chân ta, ram danga sal tânga awmte chuan an rilru hah avânga thlamuan ngai nia inhriain, a tlângpui thuin, Sabbath nîahte inhmu khâwmin Bible an chhiar ṭhîn a ni,” tiin a sawi. Sal ata chhuah zalên an nih chuan, Juda mite chu ṭawngṭai tûr leh Bible chhiar tûrin an inhmu khâwm zawm zêl a, tichuan, an awmna hmun apiangah inkhâwmna inte an din ta a ni.

C.E. kum zabi khatnaah chuan, inkhâwmna inte chu Juda sakhaw hruaitute leh Mediterranean kiang vêla mite, Middle East rama mite, leh Israel ram ngeia khawtlâng mite nun atân hmun pawimawh a lo ni ta a. “[Inkhâwmna in] chu zirtîrna atân te, chawlhnia chaw eina atân te, rorêlna thiltihna atân te, vântlâng sum semna atân te, leh politics leh vântlâng inhmuh khâwmna atân te hman a ni a, a bîk takin, Sakhuana thiltihte atâna hman a ni ber,” tiin Hebrew University of Jerusalem-a Professor Lee Levine-a chuan a sawi. Chuvângin, inkhâwmna ina Isua a kal fo pawh hi a mak lo ve. (Marka 1:21; 6:2; Luka 4:16) Ani chuan chuta mite chu a zirtîr a, kaihhruaina a pe a, a fuih ṭhîn a ni. Kristian kohhran din a nih hnuah, tirhkoh Paula pawhin inkhâwmna inahte thu tam tak a sawi ṭhîn a. Thlarau lam thil ngaihventute chuan inkhâwmna inte chu an ngaina nghâl mai a, chuvângin, Paula pawh khawpui pakhata a luh chuan, a hmasain inkhâwmna inah kalin, thu a va hril hmasa ṭhîn a ni.—Tirhkohte 17:1, 2; 18:4.