Tirhkoh Paula chuan Setana ngaih dân theh lârte chu a hlauhawm hle tih a hria a. Mahse, Kristian zawng zawngin a hlauhawmna chu an hre vek lo. Entîr nân, Korinth khuaa mi ṭhenkhat chu thutaka an ngheh êm avângin Setana hneh theih ngai loh tûrah an inngai niin a lang. (1 Korinth 10:12) Chuvângin, Paula chuan: “Rûl chuan a ngamthlêmnain Evi a bum ang khân Krista lama takna leh tihthianghlimna ata chu eng emaw tiin in rilru chu an tikhawlo dah ang e, tih ka hlauthâwng a ni,” tiin a vaukhân a ni.—2 Korinth 11:3.

Paula thusawite chuan a lutuka mahni inrintâwkna neih a hlauhawm dân a târ lang a. Setana ngaih dân theh lârna do hneh tûr chuan chumi hlauhawm dânte i hriat a, chumi laka i invênhim a ngai a ni.

He thuziakah hian, ngaih dân theh lârna chu mite bum nân emaw, an ngaihtuahna leh thiltih thunun nân emawa thu dik lo sawina atâna hman a ni a. Propaganda and Persuasion tih lehkhabu chuan ngaih dân theh lârna tih chu “rinawm lo, mi tina thei, leh dik lo taka thil tih” a ni tih a sawi a. Mite chuan chu ṭawngkam chu “dâwt thu, herh kawi, inbumna, thudik sîk sawi, [leh] rilru thunun,” tih ang chia hmangin an sawifiah a ni.

Kan hriat loh hlâna kan ngaihtuahna zawi zawia a thunun theih avângin, ngaih dân theh lârna chu a hlauhawm hle a. Chu chu hmuh theih loh, a rim pawh hriat theih loh boruak tûr hlauhawm tak nên kan khaikhin thei ang. Mihring mize zir mi, Vance Packard-a chuan ngaih dân  theh lârna chuan “kan hriat phâk aia nasain” kan thiltih dânah nghawng a nei tih a sawi a. Mi thiam dang pakhat chuan ngaih dân theh lârnain mite chu hlauhawm tak leh âtthlâk takin thil a tihtîr thei a, a hnam puma insuatna te, indona te, leh hnam leh sakhuana avânga tihduhdahnate a hring ṭhîn tih a sawi bawk.—Easily Led—A History of Propaganda.

Mite chuan an ngaih dân theh lârna nên min bum thei a nih chuan Setana chuan a va thei nasa lehzual dâwn êm! Setana chuan mihringte chu siam an nih aṭang tawhin an miziate a zir a. Tûnah “khawvêl pumhlûm” hi a thunun avângin a dâwtthute theh darh nân khawvêl hmun tin hi a hmang thei a ni. (1 Johana 5:19; Johana 8:44) Setana chuan a ngaih dân theh lârna hmangin mi tam takte “rilru a tidel” a, tûnah ‘khawvêl zawng zawng hi a bum’ a ni. (2 Korinth 4:4; Thu Puan 12:9) Engtin nge a ngaih dân theh lârna chu i do theih?

Isua chuan ngaih dân theh lârna do dân awlsam tak a awm tih min zirtîr a ni: “Thutak in hria ang a, thutak chuan bâwih a bân ang che u,” tiin. (Johana 8:31, 32) Indonaah, sipai chuan amah bum nâna hmêlmain dâwtthu a theh darh dâwn avângin thu rin tlâk tak a dawn theihna hmun chu a hriat a ngai a. Chuti chu khawi aṭangin nge thu rin tlâk tak chu i dawn theih ang? Chu chu Jehova’n a Thu, Bible-ah min pe a. Chutah chuan Setana ngaih dân theh lârnate do tûra i mamawh zawng zawng chu i hmu thei a ni.—2 Timothea 3:16, 17.

Mahse, Setana’n chu chu a hria a. Chuvângin, Bible kan chhiarna leh kan zirna ata kan rilru la pêng tûr leh min tilunghnual tûrin a thunun khawvêl chu a hmang a ni. ‘Diabola ngamthlêmna’ suala bumin awm suh! (Ephesi 6:11) A tlangpui thua thutak hriatthiam mai chu a tâwk lo va. Thutak hriatna thûk tak nei tûrin theih tâwp kan chhuah a ngai a ni. (Ephesi 3:14-19) Noam Chomsky-a chuan, “Tumah hian i thluakah thutak an rawn dah dâwn lo. Chu chu nangmah ngeiin i zawn chhuah a ngai a ni,” tiin a sawi. Chuvângin, ‘nî tin Pathian Lehkhaah zawngin’ “mahni ngeiin hmu chhuak rawh.”—Tirhkohte 17:11.

Setana chuan chiang taka thil i ngaihtuah leh thutak i hriatte i hriatthiam chu a duh lo. Engvângin nge? A chhan chu, mite hian “a chhe zâwnga thil an ngaihtuah avânga an lunghnual” hian, ngaih dân theh lârnain an chungah “nasa  taka a nghawng theih” vâng a ni. (Media and Society in the Twentieth Century) I thu hriat eng pawh chu ngaihtuah chiang mang lovin ring nghâl mai suh. (Thufingte 14:15) Pathian chuan “remhriatna” leh “ngaihruat thiamna” a pe che a, chûng chu i rinna tihngheh nân hmang ang che.—Thufingte 2:10-15; Rom 12:1, 2 NW.

Ngaih dân theh lârnain a nghawng sipaite chu an hlauvin, indonaa tel an duh lo va. Anmahni inkârah indona a thlentîr hial theih bâkah, sipai dang lak ata inlâk hranna pawh a awmtîr thei a ni. German sipai hotu pakhat sawi dân chuan Khawvêl Indopui I-naa German tlâwm chhante zînga pakhat chu ngaih dân theh lârna vâng a ni a. Mite chu ngaih dân theh lârnain an rilru a thunun nasat êm avângin dawi mut ang mai an nih thu a sawi. Setana chuan tûn laia Kristiante inpumkhatna tichhe tûrin chutiang tih dân bawk chu a hmang a. Entîr nân, unaute inkârah inrem lohna awmtîr a tum a. A nih loh leh, Jehova inawpna pâwlin thil fel lo leh thil dik lo a ti nia ngaihtîrin chu pâwl ata chhuahtîr a tum a ni.

Bumin awm suh! Bible thurâwn pêk chu zui la, unaute nên inpumkhat tlat rawh. Entîr nân, Bible chuan “inngaidam tawn” zêl tûr leh inrem lohna eng pawh chingfel nghâl tûrin min fuih a. (Kolossa 3:13, 14; Matthaia 5:23, 24) Kohhran aṭanga mahni inkulh hrang lo tûrin min vaukhân bawk. (Thufingte 18:1) Setana ngaih dân theh lârna do tûrin inbuatsaih rawh. Heti hian i inzâwt thei a ni: ‘Ka unaute’n min tihthinrim hnuhnûn ber ṭum khân, ka chhân lêt dân chuan Pathian nge a tihlâwm a, Setana?’ tiin.—Galatia 5:16-26; Ephesi 2:2, 3.

An hotu chunga rinawm lo sipai pakhat chuan ṭha takin râl a do lo vang. Chuvângin, hmêlmate chuan sipaite inrintâwkna leh an hotute chunga an rinna tichhe tûrin ngaih dân theh lârna an hmang a. Hotute’n thil an tihsual chuan, chu chu hmêlmate’n ṭanchhanin heti hian sawi an tum ngei ang: “Anni chu in rinchhan thei lo! Anni chu intihchhiattîr suh u!” tiin. Setana pawhin chutiang bawk chuan a ti a. Jehova’n a mite kaihruai tûra a hmante chunga i rinna chu tihchhiat a tum a ni.

Engtin nge i invên theih? Jehova inawpna pâwl chhûngah awm tlat tum rawh. Pathian mite kaihruaitute chu ṭha famkim lo ni mah se, an chungah rinawm tlatin, thlâwp zêl ang che. (1 Thessalonika 5:12, 13) Kalpêngte leh tihdertute chuan  inawpna pâwl chu an bei mai thei a. (Tita 1:10) An thusawi chu dik angin lang mah se, ‘i rilru tinghîng thuai’ suh. (2 Thessalonika 2:2) Paula’n Timothea hnêna a thurâwn pêk: ‘I thil zirahte chuan awm reng rawh,’ tih leh “tu hnêna zir nge i nih” hre reng rawh tih hi zâwm ang che. (2 Timothea 3:14, 15) Jehova’n thutak min zirtîr tûra kum za dâwn lai a lo hman tawh bâwih rinawm min rintîr theitu finfiahnate chu ngaihtuah ang che.—Matthaia 24:45-47; Hebrai 13:7, 17.

Setana chuan tlang taka thunun che a tum bawk a. A châng chuan hlauhna neihtîr che a tum a ni. Hlauhna chu “ngaih dân theh lârna hlui ber zînga pakhat a ni a.” (Easily Led—A History of Propaganda) Entîr nân, British professor Philip M. Taylor-a chuan Assuria mite’n an hmêlmate hneh thei tûrin ngaih dân theh lârna leh hlauhtîrna chu an hmang kawp tih a sawi a. Setana chuan Jehova rawngbâwl i bânsan theih nân mihring hlauhna, tihduhdah hlauhna, leh thih hlauhna ang chi hlauhnate chu a hmang dâwn a ni.—Isaia 8:12; Jeremia 42:11; Hebrai 2:15.

Setana’n i chunga chutianga a tih chu phal suh! Isua chuan: “Taksa tihlum a, chu mi hnua engmah dang ti leh thei tawh lote chu hlau suh ang che u,” tiin a sawi a. (Luka 12:4) Jehova chuan ngaihsak tûr chea a thutiam chu a vawngin, ‘thiltihtheihna nasa tak’ pe chein, Setana beihna i donaah a ṭanpui ang che tih chu ring nghet tlat rawh.—2 Korinth 4:7-9; 1 Petera 3:14.

Chak loh hun leh hlauh hun neih châng chu a awm ngei mai. Mahse, Jehova’n Josua hnêna: “Chak tak leh huai takin awm rawh; hlau suh la, zâm hek suh: LALPA i Pathian chu i kalna apiangan i hnênah a awm zêl dâwn alâwm,” tia a fuihna thu hi hre reng ang che. (Josua 1:9) I mangan chuan, i hlauhthâwnna chungchâng chu Jehova hnênah hrilh vat rawh. “Pathian thlamuanna, rilru rêng rênga hriat sên loh khân, in thinlung leh in ngaihtuahnate chu Krista Isuaah chuan a vênsak ang che,” tih hi i chiang thei a. Tichuan, Setana ngaih dân theh lârna zawng zawngte do tûrin chakna i nei ang.—Philippi 4:6, 7, 13.

Assuria thuchah kengtu, Rabsakea’n Pathian mite tih hlauh nân ngaih dân theh lârna a hman kha i la hria em? Ani chuan Jehova pawh tiamin tuman Assuria kut ata an vênghim thei dâwn lo tih rintîr a tum a. Jehova’n Jerusalem tichhe tûra Assuria mite a hrilh tiin a sawi. Mahse, Jehova’n eng nge a sawi? “I thu hriat, Assuria lal miten mi sawichhiatnate kha hlau suh,” tiin a sawi a. (2 Lalte 18:22-25; 19:6) Ani chuan vântirhkoh pakhat a tîr a, zan khat thil thu lekah Assuria mi 185,000 a tihlum a ni!—2 Lalte 19:35.

Tuemawin bum a ni tih a inhriat lohna film i en tawh ṭhîn em? ‘Ring suh! An bum che a nia!’ tia au chhuah i duh em? Vântirhkohte’n: “Setana chu inbumtîr suh!” tia an hrilh che angin mitthla ang che.

Chuvângin, Setana ngaih dân theh lârna chu ngaithla suh. (Thufingte 26:24, 25) Jehova ngaithla la, i thiltih zawng zawngah amah rinchhan rawh. (Thufingte 3:5-7) Ani chuan a hmangaih che a, heti hian a fuih che a ni: “Ka fapa, fing la ka thinlung tilâwm rawh,” tiin. (Thufingte 27:11) Hei hi i tih chuan, i rilru beihna chu i do hneh ang!