A chhûng thu-ah lût rawh

A chhûnga thuawmte-ah lût rawh

“Ka Ram Chu He Khawvêla Mi Hi A Ni Lo”

“Ka Ram Chu He Khawvêla Mi Hi A Ni Lo”

“Thutak hriattîr hi . . . khawvêla ka rawn kal chhan a ni.”—JOHANA 18:37.

HLA: 5, 28

1, 2. (a) Engtin nge khawvêlah inthliar hranna a pun chhoh zêl? (b) He thuziakah hian eng zawhnate nge chhân a nih ang?

EUROPE chhim lama awm unaunu chuan a tûn hma nun chungchângah: “Ka naupan lai aṭangin rorêl dik lohna hlîr ka hmu a. Chuvângin, kan ram politics kalphung chu ka duh lo va, mi tam takin thlâk danglam ngai nia an hriat chu kei pawhin ka thlâwp a ni. Dik tak chuan, kum tam tak chhûng chu mi fîrfiak pakhat nên kan inngaizâwng,” tiin a sawi a. Africa chhim lama awm unaupa chuan tharum thawh hmang a nih chhan heti hian a sawi: “Kan hnam chu hnam dang zawng aia ṭha zâwkah ka ngai a, tichuan, politics pâwl pakhatah ka tel a ni. Kan hmêlmate—politics pâwl dang thlâwptu kan hnampuite pawh—chu feia chhun hlum tûra zirtîr kan ni,” tiin. Central Europe-a chêng unaunu chuan: “Mi pâwngpaw huatna ka nei a, ka hnampui ni lo leh ka sakhawpui ni lo tawh phawt chu ka haw vek a ni,” tiin a sawi.

2 Tûn laiah, chûng mi pathumte neih ang rilru put hmang neite chu an pung tawlh tawlh a. Politics pâwl tam tak chuan zalênna an hmuh theih nân tharum thawhna an hmang ṭhîn a. Mite tân chuan politics avânga inbeihna chu thil pângngai tak a ni. Chu bâkah, ram tam takah chuan mite’n ram dang mite dik lo taka an cheibâwlna chu a zual tulh tulh a. Bible sawi lâwk angin, ni hnuhnûnga mite chu “huaikawmbâwlte” an ni. (2 Timothea 3:1, 3) Khawvêla inthliar hranna a pun laiin, engtin nge Kristiante chu an inpumkhat tlat theih? Isua entawn tûr siam aṭangin thil tam tak kan zir thei a. Isua hun laia mite chuan politics lamah ngaih dân nghet tak an neih avângin an inthliar hrang a. He thuziakah hian hêng zawhna pathumte hi chhân a ni ang: Engvângin nge Isua’n politics pâwl engpawha tel chu a duh loh? Pathian mite chuan politics thilah ṭan lam an nei tûr a ni lo tih engtin nge Isua’n a târ lan? Tharum kan thawh ngai tûr a ni lo tih engtin nge Isua’n min zirtîr? tihte hi.

ZALENNA DUHTUTE CHU ISUA’N A THLAWP EM?

3, 4. (a) Isua hun laia Juda mi tam takin eng nge an beisei? (b) An rilru put hmang chuan Isua zirtîrte chu engtin nge a nghawng?

3 Isua thu ngaithlatu Juda mi tam tak chuan Rom laka zalên an duh tak zet a. Politics pâwl pakhat, Juda sakhaw âtchilh mi fîr tak takte chuan zalên duhna rilru nei lehzual tûrin an tih theih apiang an ti a ni. Chu sakhaw âtchilh pâwla mi tam tak chuan Isua hun laia awm, Galili rama mi Juda hnung chu an zui a. Ani chu mi tam tak bumtu messia dêr a ni. Juda chanchin ziaktu Josephus-a chuan Juda’n Juda mite chu Rom mite do tûrin a fuih a, Rom laka chhiah chawitute chu “mi dawi zepte” tiin a ko tih a sawi. A tâwpah, Rom mite chuan Juda chu an that a. (Tirhkohte 5:37) Sakhaw âtchilh pâwla mi ṭhenkhat chuan an thiltumte tihhlawhtlin nân tharum an thawh hial a ni.

4 Juda mi a tam zâwk chuan lo kal tûr Messia chu an nghâkhlel hle a. Messia chuan anni chu Rom lakah a chhuah zalênin, Israel chu hnam ropui takah a din leh an beisei a ni. (Luka 2:38; 3:15) Mi tam takin Messia’n Israel ramah lalram a din leh an ring a. Chutiang a nih chuan, khawvêl hmun hrang hranga Judate chu Israel ramah an rawn kîr leh thei ang. Baptistu Johana pawhin ṭum khat chu Isua hnênah: “Lo kal tûra chu i ni nge, mi dang kan la ngai ang?” tiin a zâwt a. (Matthaia 11:2-3) Ani chuan Judate chhuah zalêntu tûr mi dang an lo kal dâwn leh dâwn loh a ngaihtuah a ni mai thei. A hnuah, Emmau khaw lam pana kal zirtîr pahnihte chuan tholeh Isua chu an tâwk a. Isua chu Israelte zalêntîrtu tûr a nih an beisei thu an sawi a. (Luka 24:21 chhiar rawh.) Chumi hnu lawkah, tirhkohte chuan Isua chu: “Lalpa, tûnah em ni Israelte hnênah ram i pêk leh dâwn?” tiin an zâwt a ni.—Tirhkohte 1:6.

5. (a) Engvângin nge Galili rama mite chuan Isua chu lala siam an duh? (b) Engtin nge Isua’n an ngaihtuahna chu a siam ṭhat?

5 Juda mite chuan Messia’n an buainate a chinfelsak an beisei a. Chu chu, Galili rama mite’n Isua lala siam an duh chhan a ni thei a. Ani chu hruaitu ṭha berah an ngai a ni ngei ang. Thusawi thiam tak, dam lote tidam thei, rilṭâmte ei tûr pe theitu a ni a. Isua’n mi 5,000 vêl a hrai hnu chuan mite’n mak an ti hle a. An tihtîr duh chu a hria a ni. Bible chuan: “Amah chu lala siam tûra man luih tumin an lo kal dâwn tih Isua’n a hria a, tlângah amah chauhvin a kal hrang leh ta a,” tiin a sawi. (Johana 6:10-15) A tûkah chuan, mite’n lala siam an duhna chu a reh leh deuh niin a lang. Isua chuan an tisa lam mamawhte phuhru tûra lo kal ni lovin, Pathian Ram chanchin zirtîr tûra lo kal a nih thu a hrilh a. “Chaw dangral mai ûmin phe phe suh u, chatuana nun thlenga awm reng tûr chaw, . . . ûmin phe zâwk rawh u,” tiin a hrilh a ni.—Johana 6:25-27.

6. Engtin nge Isua’n he leia politics thuneihna chu a duh lo tih a târ lan? (a thupui chunga milem pakhatna en rawh.)

6 A thih hma lawk khân, Isua chuan a hnungzuitu ṭhenkhatin ani chu Jerusalemah lal nia rorêl ṭan tûrah an ngai tih a hria a. Chutiang chu a ni dâwn lo tih an hriatthiam theih nân rangkachak tangka tehkhin thu a hrilh a ni. Chu tehkhin thu chu hun rei tak chhûng kal bo tûr “mi ṭha,” Isua chungchâng a ni a. (Luka 19:11-13, 15) Rom thuneitu Pontia Pilata hnênah pawh khawvêl politics-ah ṭan lam a nei lo tih chiang takin a hrilh bawk. Tichuan, Pilata’n: “Judate lal i ni em?” tiin a zâwt a. (Johana 18:33) Ani chuan Isua’n mite chu Rom lakah a heltîr a hlauh vâng a ni mai thei. Mahse, Isua chuan: “Ka ram chu he khawvêla mi hi a ni lo,” tiin a chhâng a. (Johana 18:36) A Ram chu vânah a nih dâwn avângin politics-ah a tel duh lo a ni. He leia a hnathawh chu “thutak hriattîr hi” a ni tih a sawi.—Johana 18:37 chhiar rawh.

Khawvêl buainate nge kan ngaihsak a, Pathian Ram? (Paragraph 7-na en rawh)

7. Rilru pawha politics pâwl thlâwp loh chu engvângin nge a harsat mai theih?

7 Isua chuan a mawhphurhna chu a hre thiam a. Keini pawh kan mawhphurhnate kan hriatthiam chuan eng politics pâwl mah hi rilru pawhin kan thlâwp lo vang. Chu chu thil awlsam a ni ṭhîn lo. Bial kantu chuan a biala mite chu hnam rilru nei tak an ni tih a sawi a. An hnam an chhuang hle a, hnam dang an awpbeh chuan an nun chu chungnung zâwkah an ngai a ni. “Unaute chuan Ram chanchin ṭha hrilhnaah rilru an pêk tlat avângin Kristian inpumkhatna an vênghim thei chu thil lâwmawm tak a ni. Rorêl dik lohna leh buaina dangte chingfel tûrin Pathian an beisei tlat a ni,” tiin a sawi belh bawk.

ENGTIN NGE ISUA CHU POLITICS–AH A TUALDAWIH TLAT?

8. Isua hun laia Juda tam takin eng rorêl dik lohna nge an tawrh?

8 Mite chuan an chhehvêla rorêl dik lohna an hmuh hian politics-ah inhnamhnawih duhna an nei lehzual ṭhîn a. Isua hun laiin, chhiah chawi chu politics-a ṭan lam nei tûra mite siamtu a ni. Dik tak chuan, Rom mite’n chhiah pe tûra hming an lâk avângin Galili mi, Juda chu Rom lakah a hel a. An thil neih te, hmun ram te, leh inte ang chi chhiah chawina tûr tam tak a awm a. Chu bâkah, chhiahkhawntute chuan an eirûk nasat êm avângin buaina a tam lehzual a ni. A châng chuan nihna an duh avângin sawrkâr thuneitute hnênah sum an pe a, tichuan, an thuneihna chu sum tam tak lâk luh nân an hmang a. Jeriko khuaa chhiahkhawn hotu Zakaia chu mite lakah sum tam tak a lâk avângin a hausa hle a ni.—Luka 19:2, 8.

9, 10. (a) Isua hmêlmate chuan ani chu engtin nge politics-a inhnamhnawihtîr an tum? (b) Isua chhânna aṭangin eng nge kan zir theih? (A thupui chunga milem pahnihna en rawh.)

9 Isua hmêlmate chuan ani chu chhiah chawinaah inhnamhnawihtîr an tum a. “Chhiah chawi” chungchâng an zâwt a, chu chu Juda zawng zawngte pêk tûr duli a ni. (Matthaia 22:16-18 chhiar rawh.) Chu chhiah chawina chuan Judate chu Rom sawrkâr thununna hnuaiah an awm tih a hriat chhuahtîr avângin an haw hle a. Heroda politics ngaih dân thlâwptu “Heroda pâwla mite,” chuan Isua’n chhiah chawi a ngai lo tia a sawi chuan Rom Sawrkâr hmêlma anga an puh theih an beisei a ni. Mahse, chhiah chawi a ngai a tih chuan mite’n a hnung an zui tawh lo mai thei bawk. A nih leh, Isua’n eng nge a tih tâk?

10 Isua chu he thuah hian tualdâwih tlat tûrin a fîmkhur hle a. Ani chuan “Kaisara thilte chu Kaisara hnênah pe ula, Pathian thilte chu Pathian hnênah pe ta che u,” tiin a sawi a ni. (Matthaia 22:21) Chhiahkhawntu tam takte chu eirûk hmang an ni tih hre mah se, chu chu a ngaihsak lo va. Chu aiin, mihringte buaina chingfeltu tûr Pathian Ram chu a ngaihsak zâwk a ni. Isua’n kan tân entawn tûr a siam a. Politics pâwl khat chu dikin, pâwl dang chu dik lo angin lang mah se, eng lamah mah kan ṭang tûr a ni lo. Kristiante chuan Pathian Ram an ngaihsak tlat a, Pathian sawite chu a dik a ni. Chuvângin, rorêl dik lohna chungchângah ngaih dân nghet tak kan nei lo va, chu mi kalh zâwng pawhin engmah kan sawi lo bawk.—Matthaia 6:33.

11. Engtin nge mi dangte chu rorêl dikna hmu tûra kan ṭanpui theih?

11 Jehova Thuhretu tam tak chuan tûn hmaa an lo neih politics ngaih dân nghet tak chu hlawhtling takin an bânsan thei a. Entîr nân, Great Britain rama unaunu chuan thutak a hriat hmain university-ah mipui inrêlbâwl dân a zir avângin politics-ah ngaih dân nghet tak a nei chho va. “Keini mi dumte hian rorêl dik lohna kan tawrh nasat êm avângin dikna kan neih chu humhim ka duh a. Inhnialnaahte chuan hnehna chang ṭhîn mah ila, rilru hrehawm takin ka la awm reng tho a ni. Hnam inthliar hranna awmtîrtu chu mite thinlung aṭanga a zung chawpa paih bo dân ka hre lo. Mahse, Bible ka’n zir chuan keima thinlung ngei aṭanga ka ṭan a ngai tih ka hre ta a ni,” tiin a sawi. A ngaih dân thlâkthleng tûra ṭanpuitu chu mi ngo unaunu a ni a. “Tûnah chuan sign-language kohhran pakhatah regular pioneer niin rawng ka bâwl a, hnam zawng zawng hnêna thu hrilh ka zir a ni,” tiin a sawi belh a ni.

“I KHANDAIH KHA A DAHNAAH DAH LEH RAWH”

12. Isua’n a zirtîrte chu eng “dawidim” lakah nge fîmkhur tûra a hrilh?

12 Isua hun laia sakhaw hruaitute chuan politics pâwlte chu an thlâwp ṭhîn a. Entîr nân, Daily Life in Palestine at the Time of Christ tih lehkhabu chuan Juda mite chu politics party ang deuhvin sakhaw pâwl hrang hrangah an inṭhen a. Chuvângin, Isua’n a zirtîrte chu hetiang hian a vaukhân a ni: “Pharisaite dawidim leh Heroda dawidim lakah chuan invêng ula, fîmkhur rawh u,” tiin. (Marka 8:15) Isua’n Heroda tia a sawi hian, Heroda pâwla mite a sawina a ni thei a. Pharisaite erawh chuan Judate chu Rom Lalram laka zalên tûrin an duh a ni. Matthaia ziakah, Isua’n a zirtîrte chu Saddukaite laka fîmkhur tûrin a vaukhân bawk a ni. Saddukaite chuan Rom mite rorêlnain anni chu nihna sâng tak tak a chelhtîr avângin rorêl chhunzawm zêl se an duh a. Isua’n a zirtîrte chu hêng pâwl pathumte “dawidim” a nih loh leh, an zirtîrnate lakah fîmkhur tûrin a vaukhân a ni. (Matthaia 16:6, 12) Lala siam an tum hnu lawkah, Isua’n he vaukhânna a pe hi ngaihven awm tak a ni.

Isua chuan a zirtîrte chu tualdâwih tlat tûrin a zirtîr

13, 14. (a) Engtin nge politics leh sakhuana thiltihte chuan tharum thawhna leh rorêl dik lohna a thlentîr ṭhin? (b) Dik lo taka cheibâwl kan nih pawhin engvângin nge tharum thawh chu a dik loh hulhual? (A thupui chunga milem pathumna en rawh.)

13 Sakhaw mite’n politcs-a ṭan lam an neih hian, tharum thawhna a thleng ṭhîn a. Isua chuan a zirtîrte chu tualdâwih tlat tûrin a zirtîr a ni. Chu chu puithiam lalte leh Pharisaite’n Isua tihhlum an duh chhan pakhat a ni a. Mipuite’n an hnung zui tawh lovin, Isua thusawi an ngaihthlâk an hlauh vâng a ni. Chutiang a nih chuan sakhuanaah leh politics-a an thuneihna chu an chân ang. Anni chuan: “Hetianga kan thlahthlam chuan mi zawng zawngin amah an ring ang a, tin, Rom-a mite an lo kal ang a, kan hmun leh kan chite hi min lâksak ang,” tiin an sawi a. (Johana 11:48) Chuvângin, Puithiam Lal Kaiapha chuan Isua tihlum tûrin ruahmanna a siam ta a ni.—Johana 11:49-53; 18:14.

14 Kaiapha chuan zân a nih thlengin a nghâk a, tichuan, Isua man tûrin a sipaite a tîr ta a. Mahse, Isua’n amah thah an tum tih a hria a. Chuvângin, a tirhkohte nên zanriah an kîl hnuhnûng ber ṭumah, a zirtîrte chu khandaih pai tûrin a hrilh a ni. Khandaih pahnih chu zir tûr pawimawh tak zirtîr nân a tâwk ngei ang. (Luka 22:36-38) Zân a lo rei chuan Isua man tûrin mipui an lo kal a, rorêl dik lohna avânga Petera thinrim lutuk chuan a khandaih chu phawiin an zînga pakhat chu a sât ta a. (Johana 18:10) Mahse, Isua’n: “I khandaih kha a dahnaah dah leh rawh, khandaih ruaitute zawng zawng chu khandaih vêkah an thi dâwn si a,” tiin a hrilh a ni. (Matthaia 26:52, 53) A zirtîrte chu eng zir tûr thiltithei tak nge a zirtîr? Khawvêla mi an ni tûr a ni lo tih hi. Chu tak chu zanriah an kîl hmaa Isua ṭawngṭaina a ni. (Johana 17:16 chhiar rawh.) Pathian chauhvin rorêl dik lohna chingfel tûrin dikna a nei si a.

15, 16. (a) Engtin nge Pathian Thuin Kristiante chu buaina pumpelh tûra a ṭanpui? (b) Jehova’n tûn lai khawvêl a en hian eng danglamna nge a hmuh?

15 A chunga kan sawi tâk Europe chhim lama awm unaunu chuan chu thu dikzia chu a hria a. Ani chuan: “Tharum thawhnain rorêl dikna a thlen ngai lo tih ka hria. Tharum thawhna do lêttute chuan an nunna an chân phah ṭhîn tih ka hmu a. Mi dang tam tak chu an thinur êm êm a. Pathian chauhvin he leiah rorêlna dik a thlen thei tih Bible aṭanga ka hriat avângin ka hlim tak zet a ni. Chu thuchah chu kum 25 chhûng ka hril tawh,” tiin a sawi. Africa chhim lama awm unaupa chuan fei hmang tawh lovin Pathian Thu “thlarau ngûnhnâm” chu a hmang tawh zâwk a ni. (Ephesi 6:17) Tûnah chuan eng hnam pawh ni se, mi zawng zawng hnênah remna thuchah a hril a ni. Central Europe-a awm unaunu chu Jehova Thuhretu a nih hnuah, a lo huat ṭhin hnama unaupa nên an innei a. Chûng mi pathumte chuan Krista ang nih an duh avângin an inthlâk danglam a ni.

16 Chutianga inthlâk danglam chu a va pawimawh tak êm! Bible chuan mihringte chu awm hle hle thei lo tuifinriat fâwn fâwn ang an ni tih a sawi a. (Isaia 17:12; 57:20, 21; Thu Puan 13:1) Politics thiltihte chuan mite chu a chawk tho va, a ṭhen darh a, tharum a thawhtîr a ni. Mahse, keini chu kan inremin, kan inpumkhat a. Inṭhen darhna khawvêla a mite inpumkhatzia a hmuh chuan Pathian Jehova chu a hlim hle ngei ang.—Zephania 3:17 chhiar rawh.

17. (a) Inpumkhatna kan tih hmasâwn theih dân kawng thum chu eng nge ni? (b) A dawta thuziakah eng nge kan sawiho vang?

17 He thuziaka inpumkhatna kan tih hmasâwn theih dân kawng thum kan zirte chu: (1) Pathian Ramin rorêl dik lohna zawng zawng a siam ṭha dâwn tih kan ring tlat, (2) politics thiltihah ṭan lam kan nei ngai lo, (3) tharum thawhna chu kan hnâwl tlat tihte hi a ni. Mahse, kan inpumkhatna tiderthawng theitu chu inpâwng huatna hi a ni a. A dawta thuziakah, Kristian hmasate anga inpâwng huatna kan hneh theih dân kan zir ang.