Lebanon ram, Amioûn khuaah May 19, 1940-ah ka piang a. A hnu kum rei vak lovah, kan chhûngkua chu Tripoli khuaah kan insawn a, chutah chuan Pathian Jehova hriaa hmangaihtu, chhûngkaw hlim thei tak kârah ka seilian a ni. Unau panga, hmeichhe pathum leh mipa pahnih zînga naupang ber ka ni. Ka nu leh pate tân chuan eizawnna hi thil pawimawh ber a ni lo. Chu aiin, Bible zir te, Kristian inkhâwm te, leh Pathian hre tûra mi dangte ṭanpuite chu kan chhûngkaw tâna thil pawimawh ber a ni.

Kan kohhranah chuan hriak thih Kristian eng emaw zât an awm a. Chûng zînga pakhat chu lehkhabu zirna tia kan koh inkhâwm kaihruaitu Unau Michel Aboud-a a ni. Ani chuan New York-a thutak a hriat hnuah kum 1921 aṭangin Lebanon-ah rawng a bâwl ṭan a ni. Gilead School zir chhuak ṭhalai Unaunu Anne-i leh Gwen Beavor-i te a zah thiamzia leh a ṭanpui nasatzia chu a bîk takin ka la hre reng. Anni chu kan ṭhian ṭhate an lo ni a. Kum tam tak hnuah, United States-a Unaunu Anne-i ka hmuh leh chuan ka lâwm hle. Chumi hnu rei vak lovah, Unaunu Gwen-i nên pawh kan inhmu leh a, ani chu tûn hmaa England ram, London Bethel-a rawngbâwl tawh Unau Wilfred Gooch-a nên an lo innei tawh a ni.

Ka tleirâwl lai chuan, Lebanon ramah Thuhretu tlêm tê chauh an la awm a. Mahse, Bible aṭanga kan thu hriatte chu phûr takin mite hnênah kan hrilh ṭhîn a ni. Sakhaw hruaitute dodâlna kârah chutiang chuan kan ti ṭhîn a. Thilthleng ṭhenkhat chu ka rilruah a la châm reng.

Ni khat chu, ka u Sana-i nên chhûngkaw tam tak chênna apartment-ah thu kan hril a. In neitute nêna kan inbiak laiin, sakhaw rawngbâwl puithiam pakhat hi a lo lang hlawl mai a. Tuemawin an ko a ni ngei ang. Chu puithiam chuan ka u chu a rawn ân khum ta chiam mai a. Ka u chu leihlâwnah a nam thla a, a inhliam hial a ni. Tuemawin police an ko va, an lo thlen chuan Sana-i chu ṭanpuina dawng tûrin ruahmanna an siam a ni. Chu puithiam chu police station-ah an hruai a, silai a lo pâi ru reng tih an hmu chhuak a. Police lal ber chuan: “Tu nge maw i nih rêng rêng? Sakhaw hruaitu nge i nih a, mi sual hruaitu zâwk?” tiin a zâwt a ni.

Ka la hriat reng thilthleng dang leh chu, kan kohhranin khaw danga thu hril tûra bus kan hawh ṭum kha a ni a. Hun nuam tak kan hmang a; mahse, tualchhûng puithiam pakhatin kan thiltih a hriat chuan, mipui a lo ko khâwm a. Anni chuan min rawn tibuai a, lunga min vawmin, ka pa chu a lûah an vawm fuh a. A hmai thisena a khat chu ka mitthlaah a la châm reng. Ka nu nên chuan bus awmna lam an pan vat a, mi dangte pawhin hlauthâwng takin kan zui nghâl a. Mahse, ka nuin ka pa hmai a hrûk fai paha: “Pathian Jehova, khawngaihin anni hi ngaidam ang che. An thiltih hi an hre si lo,” tia a sawi lai chu ka theihnghilh ngai tawh lo vang.

Ṭum dang lehah chuan, kan khuaa kan chhûngte kan va tlawh a. Ka pute inah chuan sakhaw hruaitu hmingthang tak, bishop pakhat hi kan va tawng a. Chu bishop chuan ka nu leh pate chu Jehova Thuhretute an ni tih a hria a. Kum ruk mi chauh ni mah ila min ko hrangin, “Engati nge baptisma i la chan loh?” min ti a. Kei chuan, naupang mai ka la ni a, baptisma chang tûr chuan Bible zir belh leh ka rinna tihngheh a la ngaih thu sawiin ka chhâng a. Ka chhânnaah a lungnih loh avângin, ka pu hnênah amah zah lo angin min sawi a ni.

Mahse, chutiang thiltawn ṭha lote chu kan tawng tam vak lo. A tlângpui thuin, Lebanon mite chu nêlawm tak leh khualchhâwn thiam tak an ni a. Chuvângin, Bible sawihopui theihna ṭha takte kan nei a, Bible zirpui engemaw zât kan nei thei a ni.

School ka kal laiin, Venezuela rama ṭhalai unaupa pakhat chu Lebanon ramah a rawn zin a. Ani chu kan kohhranah rawn inkhâwm ṭhînin, ka u Wafa-i nên an inhmêlhriat ṭan a, a hnuah inneiin, Venezuela ramah an chêng a ni. Ka u Wafa-i chuan Venezuela-a kan chhûngkuaa insawn tûrin ka pa hnênah lehkha a rawn thawn fo va. Chutianga a tih chhan chu min ngaih êm vâng a ni a. A tâwpah chuan, insawn tûrin min hmin thei ta a!

Kum 1953-ah Venezuela kan thleng a, Caracas  khawpui, president chênna lal in kiangah kan awm a. Tleirâwl tih takah, a motor ṭha tak nêna president lêng chhuak vêl hmuh chu nuam ka ti ṭhîn hle a. Mahse, ka nu leh pate chuan ram dang ṭawng te, an hnam dân te, an ei leh in te, leh sik leh sate mila insiamrem chu an harsat hle a. Dik tak chuan, chu ramah “an inbêngbel ṭan vêl” tihah thil râpthlâk tak a thleng a ni.

Ka pa chu a dam lo ṭan a. Mi hrisêl ṭha tak a nih avângin mak kan ti khawp mai. A dam loh lai pawh kan hre ngai mang lo. Mahse, cancer natna chi khat a lo nei reng mai a; tichuan, an zai ta a. Lungchhiatthlâk takin, chawlhkâr khat hnua min boralsan a ni.

Ka pa boral avânga kan lungchhiat dân chu sawifiah hleih theih pawh a ni lo. Kei chu kum 13 mi mai ka la ni a. Min ṭhâwng nasa êm a, kan khawvêl hi a tâwp a ni ber mai. Ka nu chuan hun eng emawti chhûng phei chu ka pa’n min boralsan tih a âwih thei lo. Mahse, indawmkun thei reng kan ni lo tih kan hria a, Pathian Jehova ṭanpuinain kan tuar chhuak thei a ni. Kum 16 ka tlin chuan Caracas-ah high school ka zir zo va, ka chhûngte ṭanpui chu ka duh tak zet a ni.

Chutih hun lai chuan, ka u Sana-i chu Gilead School zir chhuaka Venezuela rama rawn kîr leh Unaupa Rubén Araujo-a nên an innei a. Chumi hnuah, New York-ah an insawn a. Ka chhûngte’n University kal chhunzawm tûra min tih chuan, chênna tûr ka neih avângin New York-ah ka kal zawm thei a ni. An hnêna ka awm lai chuan ka ute nupa chuan thlarau lama hmasâwn tûrin min ṭanpui nasa hle a. Chu bâkah, Brooklyn-a kan Spanish kohhranah chuan thlarau lama puitling unau tam tak an awm a. Chûng zînga ka hriat pahnih chu Unau Milton Henschel-a leh Frederick Franz-a te an ni a; Brooklyn Bethel-a rawngbâwl an ni.

New York-a university a kum khatna ka zawh dâwn hnaihah chuan, nun ka hman dân chungchâng ka ngaihtuah ṭan a. Vênnainsâng-a thiltum ṭha tak tak nei kan unaute chanchin târ lanna thuziakte chu chhiarin, ngun takin ka ngaihtuah a. Kan kohhrana awm pioneer-te leh Bethel-a rawngbâwlte hlimzia ka hmuh hian anmahni ang nih ve chu ka duh a. Mahse, baptisma ka la chang si lo. Hun tam tak a liam hmain, Pathian Jehova hnêna inpumpêk a pawimawhzia ka hre chhuak a. March 30, 1957-ah baptisma ka chang ta a ni.

Chu thu tlûkna pawimawh tak ka siam tâkah chuan, thil dang—hunbi kima rawngbâwlnaa tel chu ka ngaihtuah a. Chu chuan ka rilru a luah khat telh telh a; mahse, chutianga hma lâk chu a awlsam dâwn lo tih ka hria. Engtin nge Pathian rawngbâwlna leh university kal chu ka tih kawp theih ang? Ka zirna bânsan a, Venezuela-a kîr leh a, pioneer thawh chu ka thu tlûkna siam a ni tih ka nu leh ka unaute ka han hrilh chuan, New York leh Venezuela inkârah lehkhathawnte chu a thlawh hian a thlâwk a ni deuh ber mai.

Kum 1957, June thlaah Caracas-ah ka kîr leh a. Mahse, ka chhûngte dinhmun chu a ṭha lo tih ka hria a. Chhûngkaw tâna ei zawngtu tûr an mamawh  a ni. Engtin nge ka ṭanpui theih ang? Bank-a hna thawk tûra sâwm ka ni a; mahse, pioneer thawh ka duh bawk si. Dik tak chuan, chu chu ka kîr leh chhan pawh a ni rêng a ni. A pahniha thawh kawp ka tum ta a. Kum eng emaw zât chhûng chu bank-ah hunbi kima hnathawk pahin pioneer ka thawk bawk a ni. Chutiang khawpin ka la buai ngai lo va, ka hlim ngai hek lo!

Ka hlimna belhchhah tûrin Pathian Jehova hmangaihna thûk tak neitu German unaunu hmêl ṭha tak Sylvia-i nên intawngin, kan innei a. Ani chu a nu leh pate nêna Venezuela-a rawn insawn a ni a. A tâwpah chuan fapa Michel-a (Mike-a) leh fanu Samira-i kan nei a. Chutih rual chuan, ka nu enkawl tûrin mawhphurhna ka la a. Tichuan, kan hnênah a rawn chêng a. Ka chhûngte ka châwm a ngaih avângin ka pioneer thawh chu chawlhsan ngai mah se, pioneer rilru chu ka chhawm nung zêl a. Chawlh ka lâk apiangin kan nu nên auxiliary pioneer kan thawk ṭhîn a ni.

He thuziak tîr lama târ lan tâk thiltawn ka neih lai khân naupangte chu school an la kal a. Dik taka sawi chuan ka nun chu a nuam êm êm a, bank-a ka hnathawhpuite pawhin min zah hle. Mahse, mite’n Pathian Jehova rawngbâwltu nia min hriat chu ka duh ber a ni a. Chumi nîa ka ngaihtuahna chu ka rilruah a châm reng a ni. Chuvângin, ka nupui nên chuan kan sum dinhmun chu kan sawi dûn a. Bank-a ka hnathawh ka bânsan chuan inthlahna sum tam tham tak ka dawng thei dâwn a. Leiba kan neih loh avângin, samkhai taka kan nun chuan kan sum neihsa ringin hun eng emawti chhûng chu kan khawsa thei dâwn a ni.

Chutianga thu tlûkna siam chu awlsam lo mah se, ka nupui duh tak leh ka nu chuan min thlâwp tlat a. Chuvângin, hunbi kima rawngbâwlnaah ka tel leh thei dâwn ta. Ka va hlim tak êm! Ka kawng zawh tumah buaina thlentu a awm dâwn lo niin ka hria. Mahse, kan beisei loh tak chanchin kan hre leh ta.

Ni khat chu ka nupui Sylvia-i’n nau a pai tih doctor-in min hrilh a. Mak kan ti hle! Chu chu thu lâwmawm tak a nih rualin, pioneer thawk leh tûra ka thu tlûkna siam chu ka ngaihtuah a. Ka thu tlûkna siam chu engtin nge a rawn nghawng ang? Kan rilru leh ngaihtuahnate chu siamrem thuaiin, kan fa lo piang tûr chu hmuh kan châk hle a ni. A nih chuan, ngun taka ka lo ngaihtuah ka thiltumte chu engtin nge ni ta ang?

Kan thiltumte kan sawi dun hnu chuan, a tîra kan tum anga hma la tûrin thu tlûkna kan  siam a. Kan fapa Gabriel-a chu kum 1985, April thlaah a piang a. Tichuan, bank-a ka hna chu bânsanin, kum 1985, June thla-ah regular pioneer ka thawk ṭan leh ta ni. A hnuah, Branch Committee member nia rawngbâwl theihna chanvo hlu ka dawng a. Mahse, branch chu Caracas-a a awm loh avângin, chawlhkâr khatah ni hnih emaw, ni thum emaw chu mêl 50 (80 km) vêla hlaa awm branch-ah hna thawk tûrin ka kal ṭhîn a ni.

Branch office chu La Victoria-a a awm avângin, Bethel hnaiha kan awm theih nân La Victoria-a insawn kan rêlthlu ta a. Chu chu thu tlûkna lian tak a ni. Ka chhûngte chunga ka lâwmzia chu sawi uar luat a awm thei lo vang. An rilru put hmang chuan nasa takin min ṭanpui a. Ka u Baha-i chu ka nu enkawl tûrin inhuam takin a inpe a. Kan fapa Mike-a chuan nupui a nei tawh a; mahse, kan fanu Samira-i leh kan fapa Gabriel-a chu kan bulah an la awm a. Chuvângin, La Victoria-a kan insawn avângin Caracas-a an ṭhian ṭhate chu an kalsan a ngai a. Chu bâkah, ka nupui duh tak Sylvia-i pawhin khawpui lûn taka awm aiin, khaw têa awm dân thiam tûra a insiamrem a ngai bawk a. Kan chhûngkuain in tê zâwka awm thiam kan zir ṭheuh a ni. Ni e, Caracas aṭanga La Victoria-a insawnna chuan thil tam tak a keng tel a ni.

Amaherawhchu, dinhmunte chu a inthlâk danglam leh a. Kan fapa Gabriel-a’n nupui a nei a, kan fanu Samira-i pawh mahniin a awm hrang ve ta a. Tichuan, ka nupui Sylvia-i nên kum 2007 khân Bethel-a rawngbâwl tûra sâwm kan ni a, vawiin nî thlengin chutah chuan rawng kan la bâwl a ni. Kan fapa upa ber Mike-a chuan kohhran upa nia rawng a bâwl bâkah, a nupui Monica-i nên pioneer an thawk a. Gabriel-a pawh kohhran upa niin, a nupui Ambra-i nên Italy-ah rawng an bâwl a. Kan fanu Samira-i chuan pioneer a thawh bâkah, pâwn lam aṭangin Bethel rawngbâwlna a ṭanpui ṭhîn bawk.

Ni e, ka nunah hian thu tlûkna lian tak tak ka siam a. Mahse, ka inchhîr lo. Siam nawn leh dâwn pawh ni ila, thu tlûkna ngai tho ka siam ang. Pathian Jehova rawngbâwlnaah thlarau lam chanvo hlu tak takte ka neih avângin ka lâwm tak zet a. Kum tam tak liam ta chhûngin, Pathian Jehova nêna inṭhianna nghet tak neih reng a pawimawhzia ka hmu a ni. Kan siam ngai thu tlûkna chu a lian emaw, a tê emaw pawh ni se, Pathian chuan “rilru rêng rênga hriat sên loh” thlamuanna min pe thei a ni. (Phil. 4:6, 7) Ka nupui Sylvia-i nên hian Bethel-a rawngbâwl chu nuam kan ti hle a, Pathian Jehova chuan amah hre reng chunga thu tlûkna kan siamte chu mal a sâwm a ni.