A chhûng thu-ah lût rawh

A chhûnga thuawmte-ah lût rawh

I Lo Hre Tawh Em?

I Lo Hre Tawh Em?

Israel mite chu Aigupta ramah sal tângin an awm tih Bible sawi bâkah eng finfiahna dangte nge awm?

Midian mite’n Aigupta rama Josefa an hruai hnu chuan thlahtu Jakoba leh a chhûngte chu Kanaan ram aṭangin Aigupta ramah an insawn tih Bible chuan a sawi a. Anni chuan Aigupta ram Nile lui mawng lam, Gosen ram an tihah chuan awmhmun an khuar ta a ni. (Gen. 47:1, 6) Israel mite chu “an lo pung a, an lo tam ta êm êm mai a.” Aigupta mite chuan Israel mite chu an hlauh tâk avângin salah an siam ta a ni.—Ex. 1:7-14.

Tûn laia sawisêltu ṭhenkhat chuan he Bible thu hi thawnthu mai a ni tia sawiin an nuihsawh a. Mahse, Sema thlahte * chu hmân lai Aigupta ramah sal angin an lo awm tawh ṭhîn tih finfiahna a awm a ni.

Entîr nân, thil hlui chanchin zir mite chuan Egypt (Aigupta) hmâr lamah hmân lai khuate an lai chhuak a. Dr. John Bimson-a chuan Egypt hmâr lam bialah Sema thlahte khua 20 aia tam a awm tih finfiahna a awm thu a sawi a. Chu bâkah, Aigupta chanchin zir mi James K. Hoffmeier-a chuan: “B.C. 1800 aṭanga 1540 hun chhûng vêl chuan Aigupta ram chu Asia khawthlang lama awm Semitic ṭawng hmangte tân pêm luh nâna hmun duhawm tak a ni a. Chûng hun lai vêla thiltih dânte chu ‘Thlahtute Hun’ laia thiltih dânte nên a inmil avângin, Genesis bu-a târ lan hunte leh dinhmunte nên a inmil bawk,” tiin a sawi.

Egypt chhim lam aṭang pawhin finfiahna dang a awm a. Middle Kingdom (B.C.E. c. 2000–c.1600) hun lai vêla phairuanga siam lehkhaah Aigupta chhim lama awm in pakhata chhiahhlawhte hming a chuang a. Chûng hming zînga 40 aia tam chu Sema thlahte an ni. Chûng bâwihte, a nih loh leh chhiahhlawhte chu chaw chhûmtu te, puan tahtu te, leh hnathawktute an ni a. Hoffmeier-a chuan: “Thebaid-a [Egypt chhim lama] awm in pakhatah Sema thlah mi sawmli aia tamin hna an thawh avângin, Aigupta ram pumah Sema thlahte chu, a bîk takin, Lui mawng lamah chuan an ṭhahnem hle niin a lang,” tiin a sawi.

Thil hlui chanchin zir mi David Rohl-a chuan chu chhinchhiahnaa bâwih hming ṭhenkhat chu “Bible-a târ lan hmingte nên a inang hle,” tiin a ziak a. Entîr nân, hming ṭhenkhat chu Isakara te, Asera te, leh Siphraii te hming nên a inang a ni. (Ex. 1:3, 4, 15) Rohl-a chuan: “Hei hi Aigupta ramah Israel mite chu sal tângin an awm tawh ngei tih finfiahna chiang tak a ni,” tiin thu tâwp a siam a ni.

Dr. Bimson-a chuan: “Aigupta rama sal anga an awm hnuah, chuta ta chu an kal chhuak tia Bible sawi hi finfiahna chiang ber a ni,” tiin a sawi.

^ par. 4 Sema thlahte chu Nova fapa pathum zînga pakhat Sema aṭanga lo chhuakte an ni a. Sema thlahte zîngah chuan Elam-ho te, Assuria-ho te, hmân lai Kaldai-ho te, Hebrai mite, Suria mite, leh Arab hnam hrang hrangte an tel niin a lang.