SCHOOL ka kal chhûng chuan thil a inthlâk danglam lutuk lo. Ka school kal ṭan kuma ka kalpuite chu kum tâwpah pawh an danglam hran lo. In khuaa mi a tam zâwkte hming chu i hre ngei ang a, anni pawhin an hria ang che.

Liberty khaw chhehvêl chu lo hlîr a ni a, vaimim an chîng tlângpui ṭhîn. Ka pian chuan ka pa chu lo lam hna thawk mi a ni a. Ka’n tleirâwl chhoh chuan tractor khalh ka zîr a, lo lam hna ka thawk ve a ni.

Pa tleirâwl tak ka nei ngai lo. Ka pian chuan ka pa chu kum 56 a ni a, ka nu chu kum 35 a ni. Mahse, ka pa chu a la chakin a la hrisêl hle a. A taimain a fate zawng zawng pawh taima tûrin min zirtîr a ni. Sum a nei tam ngai lo va; mahse, awmna tûr, silh leh fênte, leh ei tûr kham khawp min pe a. Hun min hmanpui ṭhîn bawk. Kum 93 mi niin a boral a. Ka nu chu kum 86 mi niin a boral. An pahnihin Jehova rawngbâwl an ni lo. Mahse, ka u chu kum 1972 aṭangin kohhran upa rinawm tak a ni.

Ka nu chu sakhaw mi tak a ni a. Chawlhni a piangin Baptist biak inah min hruai ṭhîn. Kum 12 mi ka nihin Trinity thurin chu ka hre ṭan a. Ka nu hnênah: “Engtin nge Isua chu Fapa leh Pa a nih kawp theih?” tiin ka zâwt a. “Bawi a, chu chu  hriatthiam theih a ni lo. Kan hriatthiam phâk bâk thil a ni,” tia min chhâng chu ka la hre reng. Chu chu ka tân hriatthiam har tak a ni. Mahse, kum 14 mi vêl ka nih chuan khawchhûng lui pakhatah baptisma ka chang a. Tuiah vawi thum min hnim pil a, Pa tân vawi khat, Fapa tân vawi khat, thlarau thianghlim tân vawi khat!

High school ka kal laiin, boxer ṭhian pakhat ka nei a, boxing ti ve tûrin min sâwm a. Tichuan, ka zir ve ta a, Golden Gloves boxing pâwla member pakhat ka ni ta a ni. Ka thiam vak loh avângin, vawi tam vâk lo ka khelh hnu chuan ka bânsan leh ta mai a. A hnuah, U.S. Sipaiah ka lût a, German rama thawn ka ni. Chuta ka thawh laiin, ka chunga thuneitute chuan hruaitu ṭha tak ni thei tûra min ngaih avângin sipai academy-ah min kaltîr a. Sipai nih chu eizawnna atâna hmang tûrin min duh a ni. Amaherawhchu, sipaia ṭan reng ka duh loh avângin, kum hnih ka ṭan hnu kum 1956-ah ka chhuahsan leh ta a. Mahse, rei vak lovah sipai pâwl danglam tak ka zawm leh ta a ni.

Thutak ka hriat hma chuan, mi pa dik tak nihphung chungchângah ngaih dân dik lo ka nei a. Ka film ente leh ka chhehvêla mite thununin ka awm a ni. Bible chungchâng sawi ṭhîn mipate chu pa tak tak lo niin ka ngai a. Mahse, ka nun thlâkthlengtu thil ṭhenkhat ka hre ta a ni. Ni khat chu, khaw chhûnga ka car sen mawi tak ka khalh laiin, tleirâwl hmeichhe pahnih chuan an kut vaiin min ko va. Anni chu ka u pasala naute an ni. An pahnih chuan Jehova Thuhretute an ni a. Tûn hma chuan an hnên aṭangin Vênnainsâng leh Awake! magazine-te ka dawng ṭhîn a; mahse, Vênnainsâng chu hriatthiam harsa ka ti deuh va. Tûn ṭumah erawh chuan, an ina neih Bible zirna leh sawihona inkhâwm, Kohhran Lehkhabu Zirnaa tel tûrin min sâwm a. Ka lo ngaihtuah dâwn nia tiin ka chhâng a. Nui chung hian, “I tiam chiah maw?” tiin min zâwt a. “Tiam e” ka ti a.

Chutia ka sawi chu ka inchhîr leh a; mahse, ka thutiam hlen a ngai niin ka hria. Chumi zân chuan inkhâwm tûrin ka kal ta a. Ka rilru khawih bertu chu naupangte an ni. Bible an hriatzia chu ka rin phâk bâk a ni! Ka nu nên Chawlhni tin biak inah kan kal chung pawhin, Bible chungchâng ka hre tlêm hle a. Hriat belh ka duh avângin Bible zir chu ka remti ta a ni. Ka hriat hmasak ber zînga pakhat chu Pathian Engkimtitheia hming chu Jehova a ni tih hi. Tûn hma kumte chuan, ka nu hnênah Jehova Thuhretute chungchâng ka zawh hian, “Ah, hmân lai mi pakhat, Jehova an tih hi an bia a,” tiin a sawi mai a. Mahse, tûnah chuan ka hre chiang ta niin ka hria!

Thutak ka hmu tih ka hriat avângin hma ka sâwn chak hle a. Ka inkhâwm hmasak ber aṭanga a thla kuana, kum 1957, March thlaah baptisma ka chang ta a ni. Ka rilru put hmangte chu a inthlâk ta a. Mipa dik tak chungchânga Bible zirtîrna ka hriat avângin ka lâwm hle a ni. Isua chu ṭha famkim a ni a. Tu dang zawng aiin chakna leh thiltihtheihna a nei zâwk a ni. Mahse, insualnaahte a tel ngai lo. Chu ai chuan, hrilh lâwk ang ngeiin, “a inngaitlâwm a.” (Isaia 53:2, 7) A hnungzuitu dik tak chu “mi zawng zawng chungah zaidamin” a awm tûr a ni tih ka hre bawk.—2 Timothea 2:24.

A kum leh kum 1985-ah pioneer ka thawk ṭan a. Mahse, a hnu lawkah, rei lote chhûng ka  chawlh a ngai a ni. Engvângin nge? Lehkhabu zirnaa lo tel ve tûra min sâwmtu hmeichhe pahnih zînga a pakhat zâwk Gloria-i chu neih ka tum vâng a ni! Chu ka thu tlûkna avâng chuan ka inchhîr ngai lo vang. Gloria-i chu tûn hmain ka tân lunghlu a ni a, tûnah pawh a la ni rêng a ni. Ka tân chuan lunghlu ṭha ber ai pawhin a hlu zâwk a, ani ka nei chu ka hlim tak zet! A chanchin tlêm a zawng i sawitîr ang u:

“Unau 16 kan ni a. Ka nu chu Thuhretu rinawm tak a ni. Kum 14 mi ka nihin min boralsan a. Chumi hnuah, ka pa chuan Bible a zir ṭan a. Nu kan neih tawh loh avângin, ka pa leh school headmaster chuan ruahmanna an siam a. Chutih lai chuan, ka u hmeichhia chu high school a kal mêk a, ka Pa chuan ka u nên ni inthlâka school kan kal theih leh theih loh min zâwt a. Chutiang kawng chuan, pakhat zâwkin inah naupangte kan lo enkawl thei a ni. Ka Pa hna thawk lo haw hunah tlai chaw ei tûrin kan lo inpaihsa diam ṭhîn bawk. School headmaster chuan ka u school a zawh thleng chutianga kan tih chu a remti a. Thuhretu chhûngkaw pahnihin Bible min zirpui a, kan unau zînga 11 chu Jehova Thuhretute kan ni a. Zakzum ṭhîn hle mah ila, thlawhhma rawngbâwl hi nuam ka ti. Ka pasal Sam-a’n chûng kum chhûng zawng chuan min ṭanpui a ni.”

Kum 1959, February thlaah Gloria-i nên kan innei a. Pioneer thawh chu nuam kan ti a. Chumi kum July thlaah, Bethel-a rawngbâwl tûrin form kan theh lût a. World headquarter-a rawngbâwl chu kan châk hle a ni. Unaupa Simon Kraker-a’n min kâwm a. Chutih hun lai chuan, nupaa Bethel-a luh theih a nih loh thu min hrilh a. Bethel-a rawngbâwl chu kan la châk reng a; mahse, kum tam tak hnuah chauh kan awm thei a ni.

Thuchhuahtu mamawh zualna bial pakhata min dah tûrin world headquarter-ah lehkha kan ziak a. Duh thlan tûr min pêk chu: Arkansas bial, Pine Bluff khua a ni. Chûng hun lai chuan, Pine Bluff khuaah kohhran pahnih a awm a. Pakhatah chuan mi ngo thuchhuahtute chauh an awm a, a dang pakhatah chuan mi dum thuchhuahtute chauh an awm a ni. Thuchhuahtu 14 chauh awmna, mi dum kohhrana awm tûra tîrh kan ni.

Jehova Thuhretute zîngah thuchhuahtu mi dum leh mi ngo an inṭhen hran chhan chu mak i ti mai thei. A chhan chu, chutih hun lai chuan duh thlan theihna kan neih loh vâng a ni. Hnam inchawh pawlha awm chu dânin a khap bâkah, tharum thawhna avângin buainate a chhuak ṭhîn bawk a ni. Hmun tam takah, unaute chuan hnam chi hnih inpawlha an inkhâwm chuan an Kingdom Hall tihchhiatsak an hlau va. Chutiang thilte chu a thleng rêng bawk a. Mi dum Thuhretute’n mi ngo vênga thu hrila an chhuak a nih chuan man an tâwkin, vuak pawh an tuar hial thei a ni. Chuvângin, thu hrilh rawngbâwlna thawh zawh a nih theih nân dânte chu kan zâwm a, thilte chu a ṭha zâwnga a inthlâk danglam kan beisei a ni.

Kan rawngbâwlna chu a awlsam reng lo. Mi dumte awmna biala thu kan hrilh hian, mi ngo ina luh palh chângte kan nei a. Thu tlûkna siam vat ngai ta chu: Bible thu tawitêin kan sawi dâwn nge, ngaihdam dîlin kan chhuak leh nghâl mai dâwn? Chu chu chûng hun laia thil awm dân a ni.

Pioneer kan nih angin, mahnia sum inzawn chawp a ngai a. Kan hnathawh tam zâwkah chuan ni khatah dollar thum kan hlawh a. Gloria-i chuan inchhûng tihthianghlimna hna a thawk a. A hnathawhna hmun pakhatah ka ṭanpui theih avângin kan thawk zo hma thei hle a. Kan hnathawhnate chhûngkua chuan chhûn chaw min pe a. Chu chu chaw ṭhing vâwt tak a ni. Gloria-i chuan chawlhkâr tin hian chhûngkaw khat tân puan a nawhsak ṭhîn a. Kei chu huanah hna ka thawk a, tukverhte ka nâwt fai a, hna dangte pawh ka thawk bawk. Mi ngo chhûngkaw khat ina tukverhte kan nâwt fai a. Gloria-i’n a chhûng lam aṭangin a tifai a, keiin a pâwn lam aṭangin. Ni lênga kan thawh avângin chhûn chaw min pe ṭhîn a. Gloria-i chu in chhûngah a ei a; mahse, an chhûngkua nêna ei tlân phal a ni lo. Kei chu motor dahna bulah ka ei a, pawi ka ti chuang lo. Ka ei tui tho. Chhûngkaw ṭha tak an ni a; mahse, an chhehvêla mite thununin an awm a ni. Petrol pump-a kan chawlh ṭum chu ka la hre reng. Kan motor-a petrol kan thun khah hnu chuan, chuta thawk mi ngo hnênah,  Gloria-i’n inthiarna a hman theih leh theih loh ka zâwt a. Rum taka min enin, “A inkalh,” a ti a.

Kawng leh lamah chuan, unaute nên hun nuam tak kan hmangho ṭhîn a, kan rawngbâwlna pawh kan ngaina hle! Pine Bluff khua kan thlen tirh chuan, chutih hun laia kohhran rawngbâwltu unaupa nên kan chêngho va. A nupui chu thutakah a la awm lo va, Gloria-i’n Bible a zirpui ṭan a. Chuan, keiin an fanute nupa ka zirpui ve bawk a. An nufa chuan Jehova rawngbâwl an duh avângin baptisma an chang ta a ni.

Mi ngo kohhranah chuan ṭhian ṭha tak takte kan nei a. An inah chaw ei tûrte’n min sâwm a; mahse, tuman min hmuh loh nân khaw thim hnuah chauh kan kal ṭhîn. Chutih hun lai chuan, hnam inthliarna leh tharum thawhna thlâwptu pâwl Ku Klux Klan (KKK) chu an che nasa hle a. Halloween kût zânah, KKK pâwla mite tih ṭhin angin, inchhuang taka kawrfual vâr ha a, lukhum vâr khum mi pakhat bathlara ṭhu ka hmuh chu ka la hre reng. Thiltawn ṭha lo takte chuan unaute chu ngilneihna lantîr lo tûrin a dâl chuang lo. Nipui laia neih ṭhin inkhâwmpui kal nân sum kan mamawh a, tichuan, unaupa pakhatin 1950-a kan Ford motor chu a lei avângin sum kan nei ta a. Thla khat a liam hnu lâwkah, nisa hnuaa intin kal a, Bible zirpui tam tak kan kaihhruai hnu chuan kan hah hle a. In kan thlen chuan mak tih deuh mai kan nei. Kan in hmaah kan motor chu a lo inhûng reng mai! Motor dârthlalangah chuan, “Hei hi ka thilpêk che ni rawh se, i motor hi i hmang leh thei e. I unaupa,” tih lehkha tawitê a lo inziak a ni.

Ngilneihna thiltih dang pakhatin ka thinlung a khawih hle a. Kum 1962-ah, New York, South Lansing hmuna neih Lalram Rawngbâwlna School-a kal tûrin sâwmna ka dawng a. Chu chu kohhran overseer te, bial kantu te, leh distric overseer tâna neih thla khat awh zirtîrna a ni. Chutih hun lai chuan, hna ka nei lovin, sum pawh kan nei tlêm hle a. Mahse, Pine Bluff khuaa telephone company-ah hna dîlin ka interview a. Chuta ka thawh chuan chu company atâna mi dum hnathawk hmasa ber ka ni ang. A tâwpah, chuta hna thawk tûra min duh thu min hrilh a. Eng nge ka tih tâk ang? New York kalna tûr sum pawh ka nei si lo. Hna ka thawk dâwn nge, school kal tûra sâwmna chu ka hnâwl zâwk dâwn tih ngun takin ka ngaihtuah a. Bethel-a ka thawn tûr lehkha ka ziah laiin, ka theihnghilh ngai loh tûr thil pakhat a thleng a ni.

A pasal thutaka awm lo, kan kohhrana unaunu pakhatin zîng hma takah lo kalin pawisaa khat envelope min rawn pe a. A fate nên zîng hma tak taka thovin, la huanah hnim an va thlo ṭhîn a. New York-a ka kal theihna tûr sum min pêk an duh avânga thawk an ni. Unaunu chuan, “School chu va kal la, theih tâwp chhuahin va zir ang che, tichuan rawn haw leh la, min zirtîr dâwn nia!” tiin min hrilh a. Tichuan, telephone company chu chawlhkâr nga hnua hna ka thawh ṭan theih leh theih loh ka zâwt a. “A theih loh!” an ti tawp  mai a ni. Mahse, a pawi lo. Thu tlûkna ka siam tawh a. Chu hna ka thawk ta lo chu ka lâwm hle!

Pine Bluff khuaa kan hun hman dân chungchâng Gloria-i’n han sawi teh se: “Rawngbâwlna bial chu ka ngaina hle a! Bible zirpui 15 aṭanga 20 thleng ka nei a. Zîng lamah intin kan kal a, tichuan tlai lamah Bible zirpuiahte kan kal leh a, a châng phei chuan zân dâr 11-te kan thleng ṭhîn. Rawngbâwl chu nuam ka ti khawp mai! Ka hlim reng mai a ni. Dik taka sawi chuan, bial kan hna thawk tûra tûna ka rawngbâwlna kalsân chu ka hreh deuh hlêk a; mahse, Jehova chuan ruahmanna dang a nei a ni.” Chutiang chuan a ni reng a.

Pine Bluff khuaa pioneer kan thawh laiin, special pioneer form kan theh lût a. Pioneer nih kan inbeisei tak zet a ni. Engvângin nge? Kan district overseer chuan Texas-a kohhran pakhat ṭanpui tûr leh chuta special pioneer nia rawngbâwl tûrin min duh tih kan hriat vâng a ni. Chu chu keini pawhin kan duh. Chutiang a nih chu beiseiin chhânna lehkha kan nghâk reng a; mahse, a thleng thei lo. A tâwpah, lehkha chu a lo thleng ta a. Bial kan hna thawk tûra tih kan ni ta! Chu chu kum 1965, January thla a ni. Tûna United States Branch Committee-a coordinator ni mêk Unau Leon Weaver-a pawh bial kantu ni tûra ruat a ni ve bawk.

Bial kantu ka ni tûr chu ka zâm deuh va. Kum khat, a nih loh leh chumi hma deuh chuan district overseer, James A. Thompson, Jr-a’n ka tlin leh tlin loh min en dik a. Bial kantu ṭha takte mamawh thiamna te chu sawiin, ka hmasâwn ngaihna laite chu ngilnei takin min hrilh a. Bial kan hna ka thawh ṭan hnu lâwkah, chu fuihna ka lo mamawhzia chu ka hre ta a ni. Bial kantu nia min nemngheh hnu chuan, Unau Thompson-a chu district overseer ka thawhpui hmasa ber a ni. Unaupa rinawm tak hnên aṭangin thil tam tak ka zir.

Chûng hun lai chuan, bial kantu chuan training tlêmte chauh an dawng a. Bial kantuin chawlhkâr khat chhûng kohhran pakhat a kan dân chu ka en phawt a. Tichuan, chawlhkâr khat chhûng kohhran dang ka kannaah min en dik ve leh a ni. Thurâwnte leh kaihhruainate min pe a. Chu mi hnu chuan, mahniin kan thawk ta a ni. Gloria-i hnênah, “Amahin a thawk thei tak tak tawh ang maw?” tia a sawi chu ka la hre reng. Mahse, a hnuah thil pawimawh tak ka hre ta a. Nangmah ṭanpui theitu unau ṭha tak takte an awm reng a; mahse, an ṭanpuina i pawm chauhvin a ni ang. Chutih hun laia bial kantu J.R.Brown-a, leh Bethel-a rawngbâwl Fred Rusk-a te ang thiltawn nghah tak unaute hnên aṭanga ka dawn ṭanpuinate chu ka la ngaihlu reng a ni.

Chûng hun lai chuan hnam inthliarna chu  hmun tinah a awm a. Ṭum khat chu, KKK pâwlin ka va tlawhna khua Tennessee-ah kawng an zawh a. Rawgbâwla kan chhuah laia châwl lawk tûra chaw dâwra kan luh lai chu ka la hre reng. Inthiar tûra ka kal chuan, hnam rilru nei, thinrim hmêl tak, tattoo nei mi pakhat hian min zui zêl a. Chuan, kan pahnih aia hrawl zâwk mi ngo unaupa chu a rawn kal a. “Unau Herd, i ṭha maw?” tiin min rawn zâwt a. Min rawn zuitupa chu inthiar lovin, a chhuak ta nghâl a ni. Kum tam tak chhûngin, hnam inthliar chhan ber chu mihringte vun rawng vâng ni lovin, kan rochun sual vâng zâwk a ni tih ka hmu a. Vun rawng chu engpawh ni se, unau chu unau an ni, a ṭûl chuan, i tân pawh a thi ang tih ka hria a ni.

Kum 12 chhûng bial kan hna thawkin, kum 21 chhûng district hna kan thawk a. Chûng kum chhûngte chuan thiltawn mi tichak thei takte kan nei a, malsâwmna hlîrin a khat a ni. Malsâwmna dang pawhin min la nghâk bawk. Kum 1997, August thla khân, kum tam tak chhûng kan lo beisei chu a lo thleng ta a. United States Bethel-a rawngbâwl tûra sâwm kan ni. Form kan theh luh aṭanga a kum 38-na a ni. A thla lehah chuan Bethel-ah rawng kan bâwl ṭan a. Bethel-a mawhphurhna nei unaute chuan hun rei lote chhûng chauh min hman duh ka ring a; mahse, chutiang chu a ni lo.

Service Department-ah ka thawk hmasa ber a. Thil tam tak ka zir a ni! Chuta thawk unaute chuan ram chhûnga upate leh bial kantute hnên aṭanga lo kal zawhna khirh tak takte an dawng ṭhîn a. Min zirtîrtu unaute dawhtheina leh ṭanpuinate avângin ka lâwm tak meuh a ni. Chutah chuan thawk leh tûr pawh ni ila, chûng unaute hnên aṭangin zir tûr tam tak ka la nei tho vang.

Gloria-i nên chuan Bethel nun chu nuam kan ti hle a. Zîng hmâ takah kan tho ṭhîn a, chu chuan Bethel-ah min ṭanpui tak zet a ni. Kum khat vêl a liam hnuah, Jehova Thuhretute Governing Body Service Committee ṭanpuitu niin rawng ka bâwl ṭan a. Tichuan kum 1999-ah, Governing Body member pakhat ka ni ta a ni. He chanvoah hian thil tam tak ka zir a. Kan thil zir pawimawh ber chu Kristian kohhran lû chu mihring ni lovin, Isua Krista a ni tih hi.

Ka nun ka’n thlîr lêt hian, zâwlnei Amosa anga inngaih châng ka nei a. Jehova chuan mi retheite chauh ei ṭhîn, theipui lotu berâm vêngtu inngaitlâwm tak chu a hria a. Chuvângin, Pathian chuan zâwlnei ni tûrin Amosa chu a ruat a, a mawhphurhnaah nasa takin mal a sâwm a ni. (Amosa 7:14, 15) Chutiang bawkin, Jehova chuan Indiana biala, Liberty khuaa mi rethei leiletpa fapa chu a hria a. Chu bâkah, Jehova chuan sawi chhuah sên loh khawpa malsâwmnain min tihausa a ni! (Thufingte 10:22) Ka nun chu retheihnain inṭan mah se, a tâwpna erawh ka ngaihtuah phâk loh hausakna a ni!