1. Tirhkoh Paula chuan Kolossa khuaa Kristiante hnênah eng nge a ziah? (A thupui chunga milem en rawh.)

TIRHKOH Paula chuan C.E. 60-61 vêla Rom khuaa tân ina a tân laiin Kolossa khuaa Kristiante hnênah lehkha a ziak a. Jehova thil thlîr dân anga thlîr thiamna, a nih loh leh ‘thlarau lam hriat famkimna’ an neih a ngaih chhan a hrilhfiah a ni. (Kolossa 1:9) Ani chuan: “Tuman ṭawngkam thiamin an bum loh nân che u, chûng chu ka ti a ni. Fîmkhur rawh u, chutilochuan tupawhin Krista thu ang ni lovin, mihring thu rochhiah leh khawvêl A Aw B ang zâwkin an thu fing leh bumna mai maiin râl lâkin an la dah ang che u,” tiin a sawi a. (Kolossa 2:4, 8) Tichuan, ngaih dân lâr tak ṭhenkhat a dik loh chhan leh chu chu mi tam takin an duh chhan a hrilhfiah a ni. Entîr nân, chûng ngaih dân ṭhenkhatte chuan mite chu mi dang aia fing zâwk leh ṭha zâwka inngaihna a neihtîr thei a. Chuvângin, Paula chuan a unaute chu khawvêl ngaihtuah dânte pumpelh tûr leh, chîn dân ṭha lote hnâwl tûrin an hnênah lehkha a ziak a ni.—Kolossa 2:16, 17, 23.

2. Engvângin nge khawvêl ngaihtuah dân chungchânga entîrnate chu kan sawiho vang?

 ² Khawvêl ngaihtuah dân anga thil ngaihtuahtute chuan Jehova thu bulte chu an ngaihthah a, kan fîmkhur loh chuan, an ngaih dânin Pathian finna kan rinchhanna chu zawi zawiin a tichak lo thei a ni. Khawvêl ngaihtuah dânte chu TV-ah te, Internet-ah te, hna thawhnaah te, leh school-ahte kan hmu ṭhîn a. Chûng thununna ṭha lote pumpelh tûrin eng nge kan tih theih? He thuziakah hian khawvêl ngaihtuah dân chungchânga entîrna panga kan sawiho vang a, chûng ngaih dânte kan hnâwl theih dân kan hmu bawk ang.

3. Eng ngaih dân nge mi tam takin an duh? Engvângin nge?

³ “Pathian ring lo pawhin mi ṭha ka ni thei.” He ngaih dân hi tûn lai ram tam takah a lâr hle a. He ngaih dân sawitute hian Pathian awm leh awm loh chungchâng ngun takin an ngaihtuah lo pawh a ni thei a, an duh apiang titûra zalênna an neih chu an lungâwi tâwk a ni thei bawk. (Sâm 10:4 chhiar rawh.) Mi dangte chuan, “Pathian ring lo pawhin thu bul ṭhate ka nei thei,” tiin inchhuang takin an sawi a ni.

4. Siamtu a awm tih ring lotu chu engtin nge kan ṭanpui theih?

⁴ Siamtu a awm lo tih rin chu a dik thei ang em? Mi ṭhenkhatin science lamah a chhânna hmuh an tum hian buaina an tâwk a. Mahse, thu dik chu hmuh harsa a ni lo. In chu a satu awm lovin amahin a ding thei em ni? Thei lo ngei ang! A satu a awm a ngai a ni. Chu bâkah, thil nungte chu in eng ang ai pawhin a mak ropui zâwk a. Cell nung tê taktê pawhin a anpui a tichhuak thei a, chutiang chu eng in mahin a ti thei ngai lo. Chumi awmzia chu cell-te hian chanchin khawlkhâwm theihna an neiin chûngte chu cell thar hnênah an pe chhâwng a, an anpui cell dangte an ti chhuak thei tihna a ni. Chutiang thil tihtheihna nei cell nungte siamtu chu tu nge ni? Bible chuan: “Chhûng tin hian puipa tu emaw tal an nei ṭheuh si a; engkim puipa erawh chu Pathian a ni,” tiin a sawi.—Hebrai 3:4.

5. Pathian ring lo pawhin thil ṭhate kan hre thei tih ngaih dân chungchângah eng nge kan sawi theih?

⁵ Pathian ring lo pawhin thil ṭhate kan hre thei tih ngaih dân chungchângah eng nge kan sawi theih? Bible chuan Pathian ring lotute pawhin thu bul ṭhate an nei thei tih a sawi ngei mai. (Rom 2:14, 15) Entîr nân, tuemaw chuan a nu leh pa chu a zahin a hmangaih thei a. Mahse, Jehova tehnate a zawm loh chuan thu tlûkna ṭha lo tak a siam thei a ni. (Isaia 33:22) Tûn laia mi fing tam tak chuan khawvêl buaina khirh tak takte chingfel tûrin Pathian ṭanpuina kan mamawh tih an ring a. (Jeremia 10:23 chhiar rawh.) Chuvângin, Pathian ring lo leh a tehnate zui lovin thil ṭha kan hre thei tiin kan ngaihtuah ngai tûr a ni lo.—Sâm 146:3.

6. Sakhaw chungchânga mi tam tak ngaih dân chu eng nge ni?

⁶ “Sakhaw vawn nei lo pawhin i hlim thei.” Mi tam tak chuan sakhua chu thil niawm leh hlutna nei lo angin an ngai a. Chu bâkah, Sakhaw tam tak chuan meidîl chungchâng an zirtîr a, mite pawisa an thawh luihtîr a, politician-te pawh an thlâwp bawk a ni. Sakhaw vawn nei lo pawhin kan hlim thei tho tia sawitu an pung tawlh tawlh hi a mak lo ve! “Pathian chu ka ring a; mahse, sakhaw vawn neih chu ka duh lo,” tiin an sawi mai thei a ni.

7. Engtin nge sakhaw dik chuan hlimna a neihtîr theih che?

 ⁷ Sakhaw vawn nei lovin kan hlim tak tak thei ang em? Mi chu sakhaw dik lova tel lovin a hlim thei a ni. “Pathian hlim” Jehova ṭhianna nei lotu chuan hlimna tak tak a nei thei lo vang. (1 Timothea 1:11 New World Translation.) Jehova thiltih engkim hian mite chu kawng engemawin a ṭanpui a. A chhiahhlawhte kan nih angin, keini pawh mi dangte ṭanpui dân kawng kan zawnna aṭangin kan hlim a ni. (Tirhkohte 20:35) Entîr nân, biakna dikin chhûngkua a tihhlim theih dân hi han ngaihtuah teh. Kan kawppuite zah leh an laka rinawm te, thuâwih tûra fate enkawl te, leh chhûngkaw zinga mite chu tih tak zeta hmangaih dânte kan zir a. Biakna dik chuan Jehova mite chu kohhran inlungrual tûr leh unaute chunga hmangaihna lantîr tûrin a ṭanpui a ni.— Isaia 65:13, 14 chhiar rawh.

8. Engtin nge Matthaia 5:3 chuan hlimna neihtîr theitu chu hre thiam tûra min ṭanpui?

⁸ A nih leh, mi chu Pathian rawngbâwl lovin a hlim thei tak tak ang em? Mite tihlimtu chu eng nge ni? Mi ṭhenkhat chuan an hnathawh te, infiam te, a nih loh leh an tuizâwngte tih chu nuam an ti a. Mi dangte chuan an chhûngkhatte leh an ṭhiante ngaihsak chu nuam an ti bawk. Chûng thilte chuan hlimna engemaw chen min thlen thei mah se, nunah hian chu aia tam a awm a ni. Mihringte chu ransate laka kan danglam avângin min Siamtu kan hre theiin amah kan be thei a. Chutiang tia hlim thei tûra siam kan ni. (Matthaia 5:3 chhiar rawh.) Entîr nân, Jehova be tûra unaute nêna kan inhmuhkhâwm hian kan hlimin kan phûr a. (Sâm 133:1) Khawvêl pum huap unaute zinga tel theihna te, thianghlim taka nun theihna te, leh nakin hun atâna beiseina ropui takte kan neih avâng pawhin kan hlim a ni.

9. (a) Mipat hmeichhiatna chungchânga ngaih dân hluar tak chu eng nge ni? (b) Engvângin nge Pathian Thuin innei lova mipat hmeichhiatna hman chu thil sual a ni a tih?

⁹ “Innei si lova mipat hmeichhiatna hman chu a sual em?” Mite chuan: “Engvângin nge i khirh êm êm? Nuam takin nun chên mai rawh,” tiin an sawi mai thei. Mahse, Pathian Thu chuan inngaih bânsan tûrin min fuih a ni. * (Footnote en rawh.) (1 Thessalonika 4:3-8 chhiar rawh.) Jehova chu min siamtu a nih avângin dânte min siamsak tûrin dikna a nei a. Ani chuan mipa leh hmeichhia chu an inneih hnuah chauh mipat hmeichhiatna hmang tûrin a ti a. Min hmangaih avângin dânte min pe a. Chûng dânte kan zawm chuan kan tân a ṭha dâwn tih a hria a ni. Pathian dânte zâwmtu chhûngkua chu inhmangaih tawnna leh inzah tawnna an nei lehzual ang a, him niin an inhre bawk ang. Mahse, Pathian chuan a dânte hria a, zâwm duh lotute chu a hrem ang.—Hebrai 13:4.

10. Engtin nge Kristiante chuan inngaihna chu an do theih?

¹⁰ Bible chuan inngaih bânsan dân min zirtîr a. Kan thil ente chu kan fîmkhur tûr a ni. Isuan chuan: “Tupawh ngaih châka hmeichhe melh apiang chu, a thinlungah a uirê tawh reng a ni tih ka hrilh a che u. Tin, i mit ding lamin a tihtlûk che chuan, kher chhuak  la, paih daih rawh,” tiin a sawi a. (Matthaia 5:28, 29) Chuvângin, saruak lem leh thuziakte, leh tisa châkna chawktho thei rimawite chu kan pumpelh tûr a ni. Paula chuan: ‘In taksa pêng leia awm inngaihna chu tihlum rawh u,’ tiin a ziak a. (Kolossa 3:5) Kan thil ngaihtuahte leh thusawite pawh kan fîmkhur a ngai bawk.—Ephesi 5:3-5.

11. Engvângin nge hna ṭha chu kan duh mai theih?

¹¹ “Hna ṭha tak chuan a tihlim ang che.” Mite chuan hmingthanna, thuneihna, leh hausakna neihtîr thei hnaah hun leh thate sêng tûrin min fuih mai thei a. Hna ṭha chu hlimna thurûk nia an ngaih avângin keini pawh chutiang ngaih dân chu kan nei ṭan thei a ni.

12. Hna ṭha chuan a tihlim che ang em?

¹² Thuneihna leh hmingthanna neihtîr thei hna chuan mi a tihlim thei tih chu a dik em? Dik lo ve. He hi han ngaihtuah teh. Setana chuan thuneihna leh hmingthanna neih a duh a. A thil duhte chu a hmu ngei mai. Mahse, ani chu hlim a hnêkin a thinûr zâwk a ni. (Matthaia 4:8, 9; Thu Pauan 12:12) Chumi nêna inkalh takin, Pathian leh a thutiam nakin hun ropui tak chungchâng mite kan hriattîr avânga kan hlim dân hi han ngaihtuah teh. Khawvêla eng hna mah hian chutiang hlimna chu a pe thei lo che a ni. Chu bâkah, hna ṭha hmu tûrin mite chu an inelin, inthîknate an nei ṭhîn a. Mahse, a tâwpah chuan hlawhtling nia inhriatna an nei chuang lo. Bible chuan anni chu “thil lothlâwn mai” ûmtute an ni tiin a sawi.—Thuhriltu 4:4.

13. (a) Engtin nge kan hna chu kan thlîr ang? (b) Engin nge Paula chu hlimna dik tak neihtîr?

¹³ Ni e, eizawnna atâna kan duh zâwng hna neih chu a sual lo va. Mahse, kan hna chu kan nuna thil pawimawh ber a ni tûr a ni lo. Isua chuan: “Tuman hotu pahnih rawng an bâwl kawp thei lo; pakhat huain pakhat an duh ang, a nih loh leh, pakhat ṭanin pakhat an hmusit ang. Pathian leh sum rawng in bâwl kawp thei lo ve,” tiin a sawi. (Matthaia 6:24) Jehova rawngbâwlna leh mi dangte hnêna Bible zirtîrna chuan hlimna dik tak min pe a ni. Chutiang chu tirhkoh Paula’n a lo tawng tawh a. A tleirâwl lai chuan eizawnnaa hlawhtlinna hmuh tumin a lo bei ngai tawh a. Mahse, a hnuah Pathian thuin a thu hrilh ngaithlatute nun a thlâk danglam tih a hmuh chuan hlimna dik tak a nei zâwk a ni. (1 Thessalonika 2:13, 19, 20 chhiar rawh.) Jehova rawngbâwlna leh a chanchin  mi dangte zirtîrna avânga hlimna min neihtîrtu tlûka hlimna min pe thei khawvêlah hna a awm lo!

14. Mihringte’n mahniin buaina an chingfel thei tih ngaih dân hi engvângin nge an duh?

¹⁴ “Mihringte hian mahniin buainate an chingfel thei.” Mi tam takin he ngaih dân hi an pawm a ni. Engvânga pawm nge an nih? Chu ngaih dân chu a dik a nih chuan, Pathian kaihhruaina kan mamawh lova, kan duh apiang kan tithei tihna a ni ang. Indona te, dân bawhchhiatna te, natna te, leh retheihnate ang chi buainate chu a kiam telh telh tia mite’n an sawi chu i hre mai thei a. Report pakhat chuan: “Mihringte an ṭhat chhoh chhan chu mihringte hian khawvêl hi hmun ṭha zâwk nihtîr an tum vâng a ni,” tiin a sawi. Chu chu a dik em? A tâwpah khawvêl buainate hi an chingfel thei ang em? Thil awm dânte chu i lo bih chiang ang u.

15. Engvângin nge khawvêl buainate chu a nasa chho zêl tia kan sawi theih?

¹⁵ Mihringte chuan indona avânga buaina chu an chingfel tawh em? Indopui I leh II-na chhûngin mi maktaduai 60 aia tam an thi a. Kum 2015 chhûng chauhvin, indona leh tihduhdahna avângin mi maktaduai 12.4 te chu in leh lo chhuahsan tûra tihluih an ni. Chu chuan mi maktaduai 65 te chu awmna tûr nei lovin a siam a. Dân bawhchhiatna chungchâng hi eng nge ni ve? Hmun ṭhenkhatah chuan dân bawhchhiatna engemaw chen chu  a kiam ngei mai. Mahse, chutih rualin internet aṭanga thil sual tihna te, in chhûngkhura tharum thawhna te, firfiaka thiltih te, leh ei rûknate chu a pung chho zêl a ni. Natna chungchâng hi eng nge ni ve? Mihringte hian natna ṭhenkhat chu an tidam thei tih chu a dik ngei mai. Mahse, kum 2013 chhûngin kum 60 hnuai lam mi maktaduai 9 aia tamte chu lung natna, zeng natna, cancer natna, thâwk lama harsatna, leh zun thlum natnate avângin an thi a. A nih leh, retheihna chungchâng hi le? The World Bank chhût dân chuan rethei lutukte chu Africa ramah chauh pawh kum 1990 aṭanga 2012 chhûngin maktaduai 280 aṭanga 330 thlengin an pung a ni.

16. (a) Engvângin nge Pathian Ram chauhvin khawvêl buainate a chinfel theih? (b) Isaia leh fakna hla phuahtu chuan Lalramin a tih tûrte chungchâng eng nge an sawi?

¹⁶ Hêng thilthlengte hi mak kan ti lo a ni. Tûn laia sumdâwnna leh politics pâwlte chu mahni hmasial takte thununna hnuaiah an awm a. Chûng mite chuan indona te, dân bawhchhiatna te, natna te, leh retheihnate chu an titâwp thei lo. Chûngte chu Pathian Ram chauhvin a nuaibo thei a ni. Mihringte tâna Jehova thiltih tûrte hi han ngaihtuah teh. A Lalram chuan indona thlentîrtu mahni hmasialna te, ei rûkna te, hnam hmangaihna te, sakhaw dik lo te, leh Setana ngei pawh a ti boral ang. (Sâm 46:8, 9) Pathian Ram chuan dân bawhchhiatna chu a titâwp ang. Tûnah ngei pawh, Pathian Ram chuan mi maktaduai tam tak chu inhmangaih tawn a, inrin tawnna nei tûrin a zirtîr a. Chutianga tithei sawrkâr dang rêng a awm lo. (Isaia 11:9) Jehova chuan natna chu a titâwp thuai ang a, mite chuan hrisêlna ṭha famkim an nei tawh ang. (Isaia 35:5, 6) Retheihna pawh a titâwp ang a, mi zawng zawngin nun hlim tak neiin, Pathian nên inlaichînna ṭha an nei ṭheuh tawh ang. Chu chu sum tam tak ai pawhin a hlu zâwk daih a ni.—Sâm 72:12, 13.

17. Khawvêl ngaihtuahna chu engtin nge kan hnâwl theih?

¹⁷ I rinna atâna fiahna ni thei ngaih dân lâr takte i hria a nih chuan chumi chungchânga Bible sawi dânte chu hriat tum rawh. Kristian puitling tawh unaupa emaw, unaunu emaw chu sawipui ang che. Mite’n chu ngaih dân an duh chhan te, a dik loh chhan te, leh i hnawl theih dânte chu ngaihtuah bawk ang che. ‘Pâwn lama mite lakah chuan fing takin awm rawh u. Mi tin engtia chhân ṭheuh tûr nge ni tih hre rawh u,’ tia Paula thusawi kan zawm chuan khawvêl ngaihtuahna lakah kan invenghim thei ang.—Kolossa 4:5, 6.