Paul-a: Kum 1985, November thlaah chuan kan missionary chanvo hmasa ber thawk tûrin West Africa-a Liberia ramah kan kal a. Kan phûr khawp mai! Kan thlawhna chu Senegal ramah a châwl a. “Darkâr khat hnu vêlah chuan Liberia-ah kan thleng tawh mai dâwn!” tia Anne-i’n a sawi hnu lawkah, thlawhna aṭangin: “Liberia rama buaina a chhuah avângin kan kal zawm thei dâwn lo va. Chuvângin, thlawhnaa chuang zawng zawng heta chhuk tûrin kan hriattîr a che u,” tiin thu an rawn puang a. A hnu ni sâwm chhûng chu Senegal rama missionary unaute hnênah kan thleng a. Liberia rama ruang tam tak chhar a nih thute leh an kalpui mêk curfew dân khauh tak zâwm lotute chu kahhlum an nih thu chanchin thara an puante chu kan lo ngaithla a ni.

Anne-i: Thil thar tawn nuam ti mi kan ni lo va. Ka têt lai phei chuan Annie Dâwihzeptei tiin min ko ṭhîn. Kawng kân mai mai pawh hi ka ngam lo! Chuti chung chuan, kan chanvo dawnna hmuna kal chu kan tum nghet tlat tho.

Paul-a: Anne-i nên hian England khaw thlang lama awm kan ni a, kan khua pawh a inhlat lo hle. Ka nu leh pate leh Anne-i nu fuihna azârah high school kan zawh aṭangin pioneer kan thawk ṭan ve ve a. Hunbi kima rawngbâwl duhna kan neih chu nasa takin min thlâwp a ni. Kum 19 mi ka nih chuan Bethel-a rawngbâwl theihna chanvo ka dawng a, kum 1982-a Anne-i nêna kan inneih hnu chuan ani pawh Bethel-ah a rawn awm ve ta a ni.

Anne-i: Bethel-a rawngbâwl chu nuam kan ti hle a; chutih rualin, mamawh zualna hmuna rawngbâwl chu kan la châk reng a. Bethel-a awm Missionary lo ni tawhte nêna thawhhona chuan, chu kan châkna chu a tizual sauh a ni. Chumi chungchângah chuan kum thum chhûng zan tin kan ṭawngṭai a; chuvângin, kum 1985-a Gilead school vawi 79-na kal tûra sâwm kan nih chuan kan phûr lutuk! Tichuan, West Africa-a awm Liberia rama rawngbâwl tûra tirh kan ni ta a.

Paul-a: Liberia rama thlâwk lût tûr thlawhna hmasa berah chuan kan chuang a. Boruak chu a ritin curfew pawh a la awm reng a. Mipui awm tamna hmuna motor a rîk rin deuh hlek pawh hian mite chu an chi-ai nghâl mai! Rilru tihhahdam nân  zan tin Sâm bu chu kan chhiar ṭhîn a. Chuti chung chuan kan chanvo dawn chu kan ngaina êm êm tho. Anne-i hi nî tin rawngbâwlin a chhuak a, kei chuan Bethel-ah unau John Charuk-a chu ka va thawhpui ṭhîn a. A thiltawnte leh unaute dinhmun a hriat chian dân aṭangin nasa takin ka inzir a ni.

Anne-i: Kan unaute avângin Liberia chu nuam kan ti thuai a. Anni chuan kan chungah hmangaihna nasa tak an lantîr a, an rinawm hle bawk a ni. Kan inngaina tawnin, chhûngkaw khat ang mai kan rawn ni a. An thurâwn min pêkte chuan thlarau lamah min tichak thei hle. Rawngbâwlna pawh duhthusâmin a nuam! In neitute chu an duh anga rei kan kawm loh hian an duh khawp lo ṭhîn zâwk mah a! Mite chuan kawngsîrahte Pathian Thu an sawiho ṭhîn a. Awlsam takin an sawihonaahte chuan kan tel thei a ni. Chu bâkah, Bible zirpui kan ngah êm avângin a buaithlâk mah ṭhîn zâwk a. Mahse, buai dân ṭha tak zawng a ni!

Paul-a: Kum li chhûng chu râl muang takin rawng kan bâwl a. Mahse, kum 1989-ah chuan beisei loh takin tualchhûng indona a inṭan ta thut a. Kum 1990, July 2-ah hel pâwl chuan Bethel awmna hmun chhehvêl chu an la a. Chuvângin, thla thum chhûng chu kan chhûngte leh world headquarters pawh tiamin, ram pâwn kan be pawh thei lo va. Sawrkâr mumal a awm lo va, ei tûr a vâng êm êm a, pâwngsualnate a hluar hle bawk. Chutiang thil chu ram pum huapin kum 14 chhûng a thleng a ni.

Anne-i: Chi insâmna a thleng a, mi tam takin nunna an chân phah hial a ni. Mak sak tak taka inthuam ral thuam keng hel pâwlte chuan kawnga kal kualin inte an rawk a. An tân chuan tualthah chu “âr talh” ang lek a ni. Checkpoint-ahte chuan ruangte chu a let rem rum a, Bethel bul thleng pawhin hmuh tûr a awm. Missionary nia rawng kan bâwlpui unau duhtak pahnih pawh tiamin, Thuhretu rinawm ṭhenkhat chu tihhlum zîngah an tel a ni.

Unaute chuan helhovin thah tuma an zawn, “chi” zînga tel kan unaute chu an nun thâpin an thukru a. Missionary unaute leh Bethel-a awm unaute pawhin chutiang chuan an ti a ni. Bethel chung chhâwng leh a hnuai lamah chuan râl tlân unaute chu an riak a. Kan room-ah pawh mi pasarih kan chênpui ve bawk.

Paul-a: Nî tin helho chuan mi thuhrûk kan neih leh neih loh an rawn en fiah ṭhîn a. Chuvângin, vêngtu atân mi palî kan ruat a: pahnih chu buaina a awm huna tukverh aṭanga lo thlithlai tûr leh a dang pahnih chu gate pâwna va chhuak tûrin a ni. Gate pâwna va kalte’n hma lama kut an dah chuan boruak a ṭha tihna a ni a. Mahse, kut an hnungsuih erawh chuan boruak a so sâng tihna a ni thung; chutiang hunah chuan tukverh aṭanga thlithlaitute chuan unaute chu an birûktîr vat ṭhîn.

 Anne-i: Ṭum khat chu, hel pâwl thinrim takte chuan min rawn luhchilh thut mai a. Unaunu pakhat nên bathroom-ah kan inkalh khum a; chutah chuan, birûk theihna hmun zîm tê awmna bungraw dahna a awm a ni. Unaunu chu chumi chhûngah chuan a bîru a. Chutih lai chuan, helho chu silai keng chunga in chunga rawn chhovin bathroom kawngkhâr chu an rawn chûm dawt dawt a. Paul-a chuan lût lo tûra lo dangin: “Ka nupui a inbual mêk a,” tiin anni chu a lo chhâng a. Unaunu birûkna hmun siamrem a, a chhûnga thilte rem ṭhat lehna chuan ri ṭhenkhat siamin hun a awh rei deuh va, min rinhlelh hlauvin ka khûr hlawk hlawk mai. Chutiang dinhmunah chuan engtin nge bathroom kawngkhâr chu ka hawn theih teh lul ang? Ri lova ṭawngṭaiin Jehova ṭanpuina ka dîl a. Tichuan, kawngkhâr chu ka hawng a, ka beisei loh takin anni chu hahdam takin ka be thei a. An zînga pakhat chuan min nam kiangin bungraw dahna chu a hawng a, a chhûng chu a hai kual chiam a. Tu mah a hmu lo chu mak a tih hmêl khawp mai. Tichuan, pindan dangte lût chhuakin an zawng leh a. Mahse, eng mah an hmu lo.

Paul-a: Thla tam tak chhûng ei tûr kan nei mang lo va. Thlarau lam chaw chu kan rin ber a ni. Bethel morning worship chu kan “tûkṭhuan” neih chhun a ni a, chu chuan kan mamawh tak chhelna min pe a ni.

Ei leh in tûr tlachhamin Bethel chhuahsan ngaiin awm ta ila chuan kan hnêna bîru kan unaute chu tihhlum an ni ngei dâwn a. Mahse, Jehova’n a hun takah mak danglam takin min ṭanpui ṭhîn! Kan mamawhte min pein kan hlauhnate thunun tûrin min ṭanpui a ni.

Dinhmunin chhiat lam a pan zêl rualin thutak erawh a êng zual zêl a. Kan unaute chuan an nunna atân vawi tam tak tlânchhiat ngai mah se, an rinawmna an vawng tlat a, an chi-ai lo. Ṭhenkhat phei chuan an thiltawnte chu “hrehawm nasa tak atâna inzir lâwkna” anga an ngaih thu an sawi a ni. Kohhran upa leh ṭhalai unaupa huaisen takte chuan unaute ṭanpui tûrin hma an hruai a. An tlân chhiat hunah pawh inṭanpui tawnin thu hrilhna hmun tharte an ruat a, rama thing an hmuh ang angte la khâwmin Kingdom Hall-te an sa a ni. Inkhâwmnate chu lungngaihna tuipui kâra anmahni tichaktu niin, thu hrilhna chuan chhelna a pe a ni. Chhawmdâwlna kan sem chuan unaute chuan thawmhnaw hâk tûr aiin thu hrilhna atâna hman tûr iptête min dîl zâwk a, kan rilru a khawih tak zet! Indona avânga lungngai leh thlabâra awmte chuan chanchin ṭha ngaihthlâk chu nuam an ti thei khawp mai. Hetiang dinhmuna Thuhretute’n hlim taka awma a êng zâwnga thil an thlîr thei chu mak an ti hle a; thim zînga êng an ni tak meuh! (Mt. 5:14-16) Unaute ṭhahnemngaihna avângin hel zînga mi ṭhenkhat pawh Thuhretu an rawn ni hial a ni.

Paul-a: Liberia ram chu kan chhuahsan a ngaih châng a awm zeuh zeuh va, rei lo tê têin ṭum thum kan chhuahsan a, ṭum hnih erawh chu kum tluanin a ni thung. Missionary unaunu pakhatin: “Gilead school-a zirtîrna kan dawn ang ngeiin chanvo kan dawnna hmunah chuan thinlung zawng zawngin rawng kan bâwl a; chuvângin, hetiang dinhmuna kan unaute kalsan a ngaih hian tawrh thiam a har kan ti hle ṭhîn!” tia a sawi chu a dik ka ti khawp mai. Rilru hrehawm takin kan unaute chu kan chhuahsan a ngai ziah a. Chuti chung chuan, Liberia rama rawngbâwlna chu ṭhenawm ramte aṭangin kan la pui ve thei zêl a.

Anne-i: Kum 1996, May thlaah chuan Bethel aṭanga mêl 10 (km 16) vêla hlaa awm khaw him zâwkah lehkha pawimawhte dah tûrin unau dang pahnih nên motor-in kan inphur chhuak a. Chutih lai tak chuan kan awmna hmun chu helhovin an rawn bei ta thut a. Vân lama silai kâp puakin min dintîr a, kei leh unau dang pahnih chu motor aṭangin min hnûk chhuak a; mahse, kan pa erawh chu motor chawpin hmun dangah an tlânpui ta daih mai a. A hrilhhaithlâk khawp mai! Mahse, a hnu lawkah chal thi hnuangin mipui zîngah a rawn lang ta thut a. A tîrah chuan silaiin an lo kâp emaw kan ti a; mahse, silaia kah ni se chuan a rawn kal thei âwm si lo va kan ti leh a. Hel pakhat hian motor aṭanga nam chhuah pahin kut a lo thlâk hi a lo nia. Pathian zârah a hliam chu a thûk lo hlauh.

Kan bul lawkah hian sipai motor chhuak mai tûr hi a awm a. Chutah chuan mi thlabâr tak tak an lo chuan khah ṭhup tawh avângin, motor bangah chuan kan inham tâng ṭâng ṭâng a. A khalhtu lah chuan a chak thei ang berin a khalh a, kan tla lek lek a ni. Ding tûrin kan ngên a; mahse, a thlabâr êm avângin a ding duh lo. Eng emaw ti tiin hlau tak leh sil êm êmin kan thleng ve ta hrâm a.

Paul-a: Thawmhnaw bâl leh ṭet hnuang ha chung chuan kan inen a, dama kan la awm chu mak kan ti hle a ni. Silai kahna hnu hmaa khat helicopter ṭumna tual zau takah chuan kan riak a, a tûkah chu chuan Sierra Leone-ah min hruai ta a ni. Nung dama kan la awm chu kan lâwm hle nachungin, kan unaute chu kan ngaihtuah khawp mai.

Anne-i: Sierra Leone, Freetown khuaa awm Bethel-a kan thlen chuan unaute’n ṭha takin min lo ngaihsak a. Mahse, Liberia-a ka thiltawn ṭha lo tak takte chu ka rilruah a rawn lang leh ṭhîn a. Nî tin thil ṭha lo a thleng ang tih hlau rêng rêngin hun ka hmang a, ka ngaihtuahna a fîm lo va. Mumang ang ruaiin ka awm a ni. Zan laiah pawh hlauh lutuk avângin thaw ṭha hlei thei lo, thlan sa phung leh, khûr chunga ṭhan harh châng ka ngah mai. Chutiang hunah chuan, kan pa hian min kuahin min ṭawngṭaipui ṭhîn a. Khurh a reh thlengin Lalram hlate kan sa ṭhîn. Ka â mai dâwn hian ka inhria a, missionary nia rawng ka bâwl zawm theih pawh ka inring tawh lo.

Mahse, a hnu lawkah ka theihnghilh theih ngai loh tûr thil a thleng a. Kan thlen kârah chuan magazine pahnih hi kan dawng a. Pakhat chu kum 1996, June 8 chhuak Awake! a ni a. Chutah chuan “I hlauhna i thunun thei lo a nih chuan eng nge i tih theih?” tih thuziak chu a chuang a, ka chhiar zawh chuan ka harsatna ber chu ka hre thiam ta a. A dang leh chu kum 1996, May 15 chhuak Vênnainsâng a ni a, “Khawi Aṭangin Nge Chakna An Neih?” tih thuziak hi a tel a. Chutah chuan phêngphehlep thla nei kim lo lem hi a chuang a ni. Thuziakah chuan phêngphehlep thla nei kim tawh lo pawh amah inchâwma a la thlâwk thei ang bawkin, Jehova thlarau ṭanpuinain rilru natna nei chung pawhin mi dangte kan ṭanpui chhunzawm thei tih hi ka chhiar a. Chu chu a hun taka Jehova min tihchakna a ni tak zet! (Mt. 24:45) Chutiang chi thuziakte lâk khâwm a, zir bingna neih chu ka hlâwkpui hle a. Hun eng emaw chen hnuah chuan, ka thiltawn ṭha lote avânga harsatna chi hrang hrang ka neihte chu zawi zawiin a reh ta a ni.

Paul-a: Liberia rama kan haw apiang hian nuam kan ti thei êm êm a. Kum 2004 kum tâwp a lo nih chuan, chuta rawng kan bâwlna chu kum 20 dâwn lai a lo ni dêr tawh. Buaina pawh a reh tawh a. Branch inte pawh sak ṭhat tûra ruahman a ni a. Mahse, beisei loh takin chanvo thar kan dawng ta thut a ni.

 Chu chu fiahna khirh tak a ni tak meuh va. Kan thlarau lam chhûngkua chu kan ngainat êm avângin engtin nge anni chu kan kalsan theih tehlul ang? Mahse, Gilead kal tûra kan chhûngte kan kalsan khân Jehova malsâwmna nasa tak kan dawng tih kan lo hmu tawh a; chu chuan, tûn ṭumah pawh he chanvo thar pawm tûr hian chakna min pe a. Kan chanvo thar dawnna hmun chu Ghana ram a ni.

Anne-i: Mittui tla chungin Liberia ram chu kan chhuahsan a. Kum upa lam, unaupa fing fel tak Frank-a chuan: “Min theihnghilh hmak rawh u!” tiha a sawi chuan a ngaihna kan hre lo khawp mai a. Mahse, ani chuan: “Min theihnghilh thei dâwn lo tih chu kan hria; chutih rualin, in chanvo tharah chuan thinlung zawng zawngin thawk ang che u. Hei hi Jehova hna pêk che u a ni a, in kalna tûr hmuna unaute chu ṭha takin in ngaihsak zâwk dâwn nia,” tiin a sawi leh a. Chu chuan hmêlhriat tlêm tê chauh kan neihna, kan la kal ngai lohna hmuna kal tûrin chakna min pe a ni.

Paul-a: Hun rei lo te chhûngin Ghana rama unaute chu kan ngaina ta hle a. Thuhretu pawh an tam khawp mai! An rinawmna leh thlarau lama an nghehna aṭangin thil tam tak kan zir a. Chuta kum 13 chhûng rawng kan bâwl hnu chuan beisei loh chanvo thar kan dawng leh a. Tûn ṭumah chuan Kenya rama East Africa branch-a rawngbâwl tûra tih kan ni. Ghana leh Liberia rama unaute chu ngai hle mah ila, Kenya rama kan unaute nên chuan kan inngaina leh ta thuai a. He ramah pawh hian rawngbâwlna tûr tam tak a awm a ni.

Anne-i: Kum tam tak chhûng, mahni inthunun thei lo khawpa hlauhna neih châng ka nei ṭhîn a. Pathianin thil mak hmanga min vênhim loh avângin, dinhmun hlauhawm leh manganthlâk takte chuan rilru leh taksaah nasa takin min nghawng thei a. Silai leh laipui rî ka hriat ringawt pawh hian ka thâuvah min man a, ka kutte hi a khawng vek ṭhîn. Mahse, kan unaute ṭanpuina pawh tiamin min tichak tûra Jehova min buatsaihsak zawng zawngte hman ṭangkai dân ka zir tawh a. Chu bâkah, thlarau lam hunduan vawn tlatna hmangin kan chanvo dawnte thawk reng thei tûrin Jehova’n min ṭanpui thei tih ka hre tawh bawk a ni.

Paul-a: “In chanvo dawn hi in ngaina em?” tia min zâwt an awm ve ṭhîn a. Ram nuam taka kan ngaih pawh hi hmun râlmuang lo takah a chang thei a. Chuvângin, a ram aia kan ngainat zâwk chu kan thlarau lam chhûngkua, kan unau duh takte hi an ni. Kan ṭobulte a inang lo nain, kan ngaih pawimawh zâwngte erawh a inang a. Anmahni tichak tûra tirh kan ni emaw kan intih laiin anmahni zâwkin min tichak leh ṭhîn.

Khawvêl pum huap kan inunauna hi Jehova thil mak tih a ni a. Inawpna pâwla kan awm chhûng chu hmun tinah chhûngte kan neiin, tawm himna hmun kan nei a ni. Jehova kan rinchhan chhûng chuan eng thil pawh thleng se, kan mamawh chakna min pe zêl ang tih kan chiang tak zet.—Phil. 4:13.