A chhûng thu-ah lût rawh

A chhûnga thuawmte-ah lût rawh

“Thil Duhzâwngte” Chuan Jehova In A Tikhat

“Thil Duhzâwngte” Chuan Jehova In A Tikhat

“Thil Duhzâwngte” Chuan Jehova In A Tikhat

“Hnam tinrêng ka tinghîng ang a, hnam tinrêng thil duhzâwngte chu a lo thleng ang a, he in hi ropuinain ka tikhat ang.”—HAGAIA 2:7.

1. Rîkrum thil a lo thlenin, engvângin nge kan hmangaihte kan ngaihtuah hmasak ber ṭhin?

ENG thil duhzâwngte’n nge i in tikhat? Inchhûng bungraw ropui tak tak te, computer chhuak thar ber ber chi te i neiin, i motor in-ah chuan car tharte i hûng em? Hêng zawng zawngte hi nei mah la, i ina thil hlu berte chu mihring—i chhûngkaw zînga mite an ni lâwm ni? Zan khat chu meikhu rim avângin i ṭhangharh hlawl mai a. I in chu a kâng a, tlânchhuah nân hun rei lo tê chauh i nei tawh bawk si! Eng nge i ngaihtuah hmasak ber? I inchhûng bungrua em ni? Nge i computer zâwk? A nih loh leh i car em ni zâwk? Chu ai chuan, i hmangaihte chu i ngaihtuah zâwk dâwn lâwm ni? Mihring chu thilte aia an hlut zâwk avângin chu chu i ti ngei ang.

2. Jehova’n eng thilte nge a siam a, chûng zîngah chuan Isua’n eng nge a lawm ber?

2 Tûnah, Pathian Jehova leh a Fapa, Isua Krista chungchâng han ngaihtuah teh. Jehova chu “vân te, lei te, tuifinriat te, a chhûnga awmte zawng zawng Siamtu” a ni a. (Tirhkohte 4:24) A Fapa, “mi themthiam” chu Jehova’n thil dang zawng zawngte siam nâna a hman, a aia thawktu a ni. (Thufingte 8:30, 31; Johana 1:3; Kolossa 1:15-17) Jehova leh Isua chuan thil siam zawng zawngte chu an hlut ngei a ni. (Genesis 1:31 khaikhin rawh.) Mahse, thil siam zîngah chuan eng nge an hlut ber ni tûra i rin?—thilte nge mihringte? Finna-in mihring lem a channaah, Isua chuan: “Ka lâwmna chu mihring fate chungah a ni,” a ti a, William F. Beck-a chuan, Isua chu “mihringte lakah a lâwm,” tiin a letling a ni.

3. Eng hrilh lâwkna nge Jehova’n Hagaia kaltlanga a sawi?

3 Chiang takin, Jehova chuan mihringte chu a hlut hle a. He mi tihchianna pakhat chu B.C.E. 520-a a zawlnei Hagaia kaltlanga a hrilh lâwk thu-ah hmuh a ni. Chutah chuan Jehova chuan: “Hnam tinrêng ka tinghîng ang a, hnam tinrêng thil duhzâwngte chu a lo thleng ang a, he in hi ropuinain ka tikhat ang. . . . He in ropuina hnuhnung zâwk hi a hmasa ai khân a nasa zâwk ang,” tiin a puang a ni.—Hagaia 2:7, 9.

4, 5. (a) “Thil duhzâwngte” tih thu hian bungraw ropui tak takte a kâwk tih engvângin nge a sawi theih loh? (b) Engtin nge “thil duhzâwngte” tih i hrilhfiah ang a, engvâng nge?

4 Eng “thil duhzâwngte” hian nge Jehova in tikhat ang a, a hmasa aia ropui zâwk nihtîr ang? In chhûng cheina chuang liam leh cheimawina ropui tak takte hian em ni a tihropui zâwk ang? Rangkachak te, tangkarua te, leh lunghlu te hian em ni zâwk? Hei hi thil ni thei a ni lo. Biak in hmasa, kum zabi panga vêl kaltaa hlan tâk kha dollar tlûklehdingâwn tam tak sênga sak a ni tih hre reng la! * Chiang takin, Jehova chuan mahni rama kîrleh Juda mi tlêm tête’n Solomona biak in sak aia ropui zâwk an sak chu a beisei lo ngei ang!

5 A nih leh Jehova in tikhat tûr “thil duhzâwngte” chu eng nge ni ta ang? Mihring an ni ngei ang tih a chiang a ni. Chu bâkah, Jehova thinlung tilâwmtu chu tangkarua leh rangkachakte ni lovin, hmangaihna avânga a rawng bâwltute an ni zâwk. (Thufingte 27:11; 1 Korinth 10:26) Ni e, Jehova chuan pawm tlâka amah betu zawng zawng, a hmei a pa leh a pui a pangte chu a hlut a. (Johana 4:23, 24) Hêngte hi “thil duhzâwngte” an ni a, Jehova tân Solomona biak in cheimawina zawng zawngte aiin nasa takin an hlu zâwk a ni.

6. Hmân lai Pathian biak in kha eng atâna hman nge?

6 Dodâlna râwng tak awm mah se, biak in sak chu B.C.E. 515-ah zawh a ni a. Isua inthawina hun thlengin, Jerusalema biak in chu tisaa Juda mi leh Juda saphunte aṭanga din “thil duhzâwngte” tân biakna thianghlim hmunpui a la ni chhunzawm zêl a. Mahse, kan la hriat tûr angin, biak in chuan thil engemaw ropui zâwk entîr a nei a ni.

Kum Zabi Pakhatnaa Thlen Famkimna

7. (a) Jerusalem-a Pathian biak in chuan eng nge a entîr lâwk? (b) Sual Thawina Nî-a puithiam lal thiltih sawifiah rawh.

7 Jerusalem biak in chuan biakna atâna remruatna ropui zâwk a entîr lâwk a. Chu chu C.E. 29-a Jehova’n Isua chu Puithiam Lal nihtîra a din, Pathian thlarau lam biak in chu a ni. (Hebrai 5:4-10; 9:11, 12) Israel puithiam lal leh Isua thiltih inan dân ngaihtuah teh. Kum tina Sual Thawina Nî apiangin, puithiam lal chuan biak in hung chhûnga maichamah chuan, puithiamte sual thawi nân bâwngpa a hlân ṭhîn a. Chu mi hnûah, bâwngpa thisen nên biak inah lûtin, Hmun Thianghlim leh hung chhûng kawngka, leh Hmun Thianghlim Ber leh Hmun Thianghlim dangtu puanzâr te chu a kal tlang a. Hmum Thianghlim Ber a thlen chuan, puithiam lal chuan thuthlung bâwm hmaah chuan thisen chu a theh a. Tichuan, tûna mi ang bawkin, puithiam ni lo Israel hnam 12-te tân sual thawina kêl a hlan leh ta ṭhîn a ni. (Leviticus 16:5-15) He thiltih hi Pathian thlarau lam biak in nên engtin nge a inkaihhnawih?

8. (a) C.E. 29-ah eng kawngin nge Isua chu hlan a nih ṭan? (b) Isua’n leia rawng a bâwl chhûng zawngin Jehova nêna inlaichînna ṭha bîk eng nge a neih?

8 C.E. 29-a baptisma a chan a, Pathian thlarau thianghlima hriak thih a nih khân, Isua chu Pathian duhzâwng maichama hlan a ni a. (Luka 3:21, 22) Dik takin, he thil thleng hi Isua inthawina nun kawng kum thum leh a chanve inṭanna a ni. (Hebrai 10:5-10) Chu mi hun chhûng chuan, Isua chuan Pathian nên thlarauva hrin inlaichînna chu a nei a. Isua’n a van lam Pa nêna inlaichînna ṭha tak a neih hi mihring dangte tân hriatthiam famkim theih a ni lo. Puanzârin an hriatthiamna mit a tidel ang mai a ni, biak bûk hung chhûnga mite mithmuh ata Hmun Thianghlim chu a hliah khuh ang maiin.—Exodus 40:28.

9. Engvângin nge Isua chu a mihring taksa-in vânah a luh theih loh va, engtin nge chu dinhmun chu tihkian a nih?

9 Pathian Fapa, thlarauva hriak thih ni mahse, mihring Isua chuan vân nunna a nei thei lo. Engvâng nge? Tisa leh thisenin Pathian van lam Lalram a luah theih loh avângin. (1 Korinth 15:44, 50) Isua mihring taksa chu a dangtu a ni a, chu chu hmân lai Pathian biak ina Hmun Thianghlim Ber leh Hmun Thianghlim dangtu puanzâr chuan a lo entîr a ni. (Hebrai 10:20) Mahse, a thih hnu ni thumah, Isua chu thlarauvah Pathianin a kaitho leh a. (1 Petera 3:18) Tichuan, Pathian thlarau lam biak in, Hmun Thianghlim Ber chhûngah chuan a lût thei ta a ni—vânah ngei chuan. Hei hi thil awm dân chiah chu a ni. Paula chuan: “Krista chu kuta sak hmun thianghlim, atak anpuiah chuan a lût si lo va; tûnah Pathian hmaah kan aia ding tûrin vânah ngei a lût ta zâwk a,” tiin a ziak a ni.—Hebrai 9:24.

10. Vâna a kîr leh hnu-in Isua’n eng nge a tih?

10 A nunna thisen, tlanna hlutna nei chu Jehova hnêna hlânin, Isua chuan vânah a inthawina ‘thisen chu a theh’ a ni. Chu aia tam pawh a la ti cheu va. A thih hma lawkah Isua chuan: “In tân hmun siamin ka kal dâwn hi. Tin, in tân hmun ka han siam chuan ka lo kîr leh ang a, ka hnênah ka la ang che u; ka awmnaah nangni pawh in awm theih nân,” tiin a zirtîrte chu a hrilh a. (Johana 14:2, 3) Chuvângin, Hmun Thianghlim Ber, a nih loh leh vânah lûtin, Isua chuan amah zui theihna tûr kawng mi dangte tân a hawng a ni. (Hebrai 6:19, 20) Hêng 1,44,000-te hi Pathian thlarau lam biak in ruahmannaa Puithiam Lal hnuaia puithiam anga rawng bâwl tûr an ni. (Thu Puan 7:4; 14:1; 20:6) Israel puithiam lalin puithiamte sual thawi nâna bâwngpa thisen chu Hmun Thianhlim Ber chhûnga a ken luh hmasak angin, Isua thisen chhuak hlutna pawh hêng Puithiam Lal hnuaia puithiam, mi 1,44,000-te chungah hian hman hmasak ber a ni. *

Tûn Lai “Thil Duhzâwngte”

11. Tute tân nge puithiam lalin kêl a hlan a, chu chuan eng nge a entîr lâwk?

11 1935 vêl chuan, hriak thihte sengkhâwmna chu a tâwp tawh niin a lang a. * Mahse, Jehova chuan a in a tihropuina chu a la zo lo. Ni e, “thil duhzâwngte” chu an la rawn lût cheu dâwn. Israel puithiam lal chuan ran pahnih a hlân tih hre reng la—puithiamte sual thawi nân bâwngpa leh puithiam ni lo hnamte sual thawi nâna kêl a hlante chu. Puithiamte chuan hriak thih van lam Lalrama Isua rorêlpuitu tûrte a entîr avângin, puithiam ni lo hnamte chuan tunge an entîr ve? A chhânna chu Johana 10:16-a chhinchhiah Isua thu-ah kan hmu thei a ni: “He berâm huanga mi lo hi, berâm dang ka nei; anni pawh ka la rawn hruai tûr a ni, ka aw pawh an hria ang; chutichuan pâwl khatin an awm ang a, a vêngtu pakhat nên,” tihah chuan. Tichuan, Isua thisen chhuak chu mipui ho hnihte’n an hlâwkpui a ni—pakhat chu, vâna Isua nêna rorêlna beiseitu Kristiante an ni a, pahnihna chu he lei paradis-a chatuan nunna beiseitute an ni. Chiang takin, Hagaia hrilh lâwknaa “thil duhzâwngte” entîr chu he pâwl pahnihna hi a ni.—Mika 4:1, 2; 1 Johana 2:1, 2.

12. “Thil duhzâwngte” chu tûn laia Pathian inah engtin nge hîp an nih?

12 Hêng “thil duhzâwngte” hian Jehova in a la tikhat reng a. Tûn hnai lawk kumte khân, Europe khawchhak lam, Africa hmun ṭhenkhat, leh ram dangahte hian khuahkhirhna chu hlih a ni a, chu chuan Pathian din Lalram chanchin ṭha chu tûn thleng pawha la hriattîr lohna hmun thlenga a hnianghnâr nân kawng a hawng a ni. Mi duhzâwngte Pathian biak in ruahmannaa an lo luh chuan, anni pawh chuan Isua thupêk zâwmin zirtîr dang siam ve zêl an tum a ni. (Matthaia 28:19, 20) Chutianga an tihin, “thil duhzâwngte” lo ni thei tûr, tar leh ṭhalai tam tak an tawng a, chu chuan Pathian in a tiropui ang. He thil thlen dân entîrna tlêm tê chauh lo ngaihtuah ila.

13. Bolivia rama hmeichhe naupang têin Lalram thuchah thehdarhna kawngah engtin nge ṭhahnemngaihna a lantîr?

13 Bolivia ramah, Thuhtetu nu leh pa enkawl, hmeichhe naupang kum 5 leka upa chuan bial kantu-in a tlawh chhûng chawlhkâra school a kal loh ngaithiam tûrin a zirtîrtu a dîl a. Engvâng nge? He special chawlhkâr chhûng zawng chu rawngbâwlnaa tel ve a duh vâng a ni. A nu leh pate chuan mak an ti hle a; chutiang rilru put hmang ṭha tak a neih avângin an hlim hle a ni. Chu hmeichhe naupang tê chuan tûnah chuan Bible zirpui panga a nei a, chûng zînga ṭhenkhat chu Kristian inkhâwmah an inkhâwm ṭhîn a. School-a a zirtîrtu pawh Kingdom Hall-ah a hruai hial bawk a ni. Engtik hunah emaw chuan, a Bible zirpui ṭhenkhatte pawh chuan Jehova in tiropuitu “thil duhzâwngte” an nihzia an la rawn lantîr ve ngei ang.

14. Korea ramah, tuina nei lo anga langte laka unaunu pakhat beidawn lohna chu eng anga lâwmman pêk nge a nih?

14 Korea rama Kristian nu pakhat chuan rêl a nghah laiin, zirlai pakhat, benga ngaihthlâkna hmanga rimawi ngaithla lai chu a va pan hnai a. “Sakhua i nei em?” tiin a zâwt a. Zirlai chuan: “Eng sakhuaah mah ka tui lo,” tiin a lo chhâng a ni. Unaunu chu a beidawng mai lo. “Hun a lo liam zêl chuan, miin sakhua an thlang duh mai thei a. Sakhaw chungchâng hriatna a neih loh chuan a dik lo a thlang fuh mai thei a ni,” tiin a chhunzawm a ni. Zirlai thusawi dân chu a inthlâk a, phûr takin kan unaunu thusawi chu a ngaithla ṭan ta a ni. Tichuan, I Chungchâng Ngaihsak Siamtu a Awm Em? (English) tih chu pe-in, sakhua a thlan hun a lo thlen hunah he lehkhabu hi ṭanpuitu nasa tak a ni ang tih a hrilh a ni. Ani chuan chu lehkhabu chu a dawng nghâl a. A chawlhkâr lehah chuan, Jehova Thuhretute nêna Bible zir chu a ṭan a, tûnah chuan kohhran inkhâwm zawng zawngah a tel kim vek tawh a ni.

15. Japan rama hmeichhe naupangin engtin nge Bible zirna a ṭan a, engtin nge a thawhrimna chu lâwmman pêk a nih?

15 Japan rama hmeichhe naupang kum 12 mi Megumi chuan a school chu thuhrilh leh zirtîr siam nâna thlawhhma ṭha tak angin a thlîr a. Bible zirpui tam tak a ṭan thei hial a ni. Engtin nge Megumi chuan a tih? Chhûn chawlh chhûngin Bible a chhiarin, inkhâwmna atân a inbuatsaih ṭhin avângin, a pawlpuite chuan eng nge a tih an zâwt ṭhîn a. A ṭhen chuan school thiltih eng engemawa a tel loh chhan an zâwt bawk. Megumi chuan an zawhnate chhângin, Pathian chuan hming a neih thu a hrilh tel zêl bawk ṭhîn. Chu chuan ngaithlatute tuina chu a chawk tho ṭhîn a. Tichuan, Bible zirpui a rawt ta ṭhîn a ni. Tûnah chuan, Megumi chuan Bible zirpui 20 a nei a—an zînga 18-te chu a pâwlpuite an ni.

16.Engtin nge Cameroon rama unaupa chuan amah nuihzattu zînga ṭhenkhat nên Bible zirna a ṭan theih?

16 Cameroon ramah chuan, hna thawkho mi pariat hian kan unaupa kawtthlêra thuhrilhna nei mêk chu an au va. Unaupa chu an nuihzat duh avângin Trinity te, hremhmun meidîl te, a nih loh leh thlarau thi thei lo te a rin loh chhan an zâwt a. Kan unaupa chuan Bible hmangin an zawhnate chu a chhâng a. Chuvângin, an zînga pathumte chuan Bible zirpui chu an remti a. An zînga pakhat, Daniela chu a inkhâwm ṭan a, a thlarau zâwlna kaihhnawih thil engkim chu a tichhe vek a ni. (Thu Puan 21:8) Kum khat pawh a tlin hmain baptisma a chang ta a ni.

17. El Salvador rama unau tuemawte’n a tîra Lalram thuchah ngaithla duh lotu hnêna thu hrilh tûrin entin nge remruat thiamna an hman?

17 El Salvador-ah, mi pakhat chuan Thuhretute’n a in an va pan tih a hriat apiangin a ui kawlh tak chu kawngka bulah a thlung ṭhîn a. Chu pa chuan Thuhretute kalsawn thleng a nghâk reng a; tichuan, a ui thlun chu inchhûngah a kai lût leh chauh ṭhîn a ni. Unaute chuan chu pa chu an be thei ngai lo va. Chuvângin, ni khat chu tih dân chi hrang hman an tum ta a. Chu pa chuan an thusawi a lo ngaithla ang tih hre rengin ui hnêna thuhrilh chu an tum ta a. Inah an lo kal a, ui chu an chibai a, biakna hun remchâng an neih avânga an lâwm thu an hrilh a. Tumah thinur tawh lohna tûr lei paradis lo thlen hun tûr an hrilh a, nungchate tak ngial pawh an inrem tawh tûr thu chu an hrilh a ni. Ui chu ṭha takin an mangṭha a, an chhuahsan ta a. An rinphâk bâkin, chu pa chu in ata a lo chhuak a, Thuhretute hnêna inbiakna hun remchâng a pêk ngai loh avângin ngaihdam a dîl a. Magazine te a la a; tichuan, Bible zirna neihpui ṭan a ni. Chu pa chu tûnah chuan kan unau a ni tawh a ni—“thil duhzâwngte” zînga mi chu!

“Hlau Suh U”

18. Kristian tam takte’n eng harsatna nge an hmachhawn a; mahse, Jehova’n engtin nge amah betute a thlîr?

18 Lalram hna pawimawh tak thuhrilhna leh zirtîra siamnaah i tel ve em? I tel ve chuan, i vânnei hle a ni ang. Hêng rawngbâwlna hmang hian “thil duhzâwngte” chu Jehova inah hîpin an awm a ni. (Johana 6:44) Engemaw châng chuan i chau deuh emaw, i lunghnual deuh emaw a ni thei ngei ang. A châng chuan, mi ṭhenkhatte chu—Jehova chhiahhlawh mi rinawm zînga mite tak ngial pawh—tlâktlai lova inngaihna chuan a tibuai ṭhîn a ni. Mahse, bânsan ngai suh! Jehova chuan amah betute zawng zawng chu thil duhzâwngte angin a ngai vek a; tin, i chhandamnaah chuan a phûr tak zet a ni—2 Petera 3:9.

19. Hagaia kal tlangin eng fuihna nge Jehova’n a pêk a, hêng thute hi engtin nge kan tân chakna hnâr a nih theih?

19 Dodâlna emaw, dinhmun hrehawmna dangte emaw avânga kan lunghnual châng chuan, Juda kîr lehte hnêna Jehova thu hi chakna hnâr a ni thei a ni. Hagaia 2:4-6-ah chuan: “Aw, Jerubabel, tûnah chuan huai takin awm rawh, tih hi LALPA thu chhuak a ni; aw puithiam lalber Josua, Jehozadaka fapa, nang pawh chak takin awm bawk rawh; tin, nangni he rama mi zawng zawngte u, chak takin awm bawk rawh u, tih hi LALPA thu chhuak a ni; thawk rawh u, in hnênah ka awm si a, tih hi Sipaihote LALPA thu chhuak a ni: Aigupta ram aṭanga in lo chhuah laia thu ka thlunpui che u ang khân in zîngah ka thlarau a la chêng reng a ni, hlau suh u. Sipaihote LALPA chuan heti hian a ti si a, vawi khat chu rei lo têah vân te leh lei te leh tuifinriat te leh khawmualte ka tinghîng ang,” tiin kan chhiar a ni. Jehova chuan chak tûrin min fuih ringawt lo va, chak theihna min pe bawk a ni tih hria ang che. Engtin maw? “In hnênah ka awm si a,” tih tiamna thu hi chhinchhiah teh. Eng anga dodâlna pawh tâwk mah ila, Jehova chu kan hnênah a awm tih hriat chu rinna tihchakna a va ni teh lul êm!—Rom 8:31.

20. Eng kawngin nge ropuina nasa zâwk hian tûnah Jehova in a tihkhah?

20 Jehova chuan a mite a awmpuizia chiang takin a lantîr tawh a. “He in ropuina hnuhnung zâwk hi a hmasa ai khân a nasa zâwk ang . . . tin, he hmunah hian remna ka thlen ang,” tia a zâwlnei Hagaia kaltlanga a sawi ang chiah hi a ni. (Hagaia 2:9) Tûn laia a ropuina nasa ber chu Jehova thlarau lam biak in-ah hmuh a ni. Kum tinin berâm rual nuaih tam takte chu biakna dikah an lo luh avângin. Hêngte hi thlarau lama ṭha taka châwm an ni a, he khawvêl buai tak kârah pawh hian, Pathian khawvêl thara nasa zâwka tawn tûr remna chu an chên a ni.—Isaia 9:6, 7; Luka 12:42.

21. Kan tum tlat tûr chu eng nge ni?

21 Jehova’n Armageddon-a hnamte a tihnghînna chu a lo thleng lek lek tawh a ni. (Thu Puan 16:14, 16) Chuvângin, hun la awm te hi nunna tam zâwk chhanhim nân i hmang ang u. Huai tak leh Jehova rinnghehna pumhlûm neiin i awm ang u. Kan tum chu Jehova’n kan rawngbâwlna a zo tih a sawi hma loh zawng, a thlarau lam biak in ropui taka biakna chhunzawm zêl leh, ‘a biak in chu thil duhzâwngte’ tam taka tihkhah zêl chu ni rawh se. (w00 1/15)

[Footnote-te]

^ par. 4 Solomona biak in sak nâna thawhlâwm thawh zât chu tûn lai pawisa hlutnaa chhût chuan dollar tlûklehdingâwn 40 vêl a ni. In sak nâna hman loh zawng chu biak in rote zîngah dah luh a ni.—1 Lalte 7:51.

^ par. 10 Israel puithiam lal ang lo takin, Isua chuan thawi tûr sual a nei lo va. Mahse, a thawhpui puithiamte chu sual nei mihringte zîng ata lei an nih avângin sual an nei a ni.—Thu Puan 5:9, 10.

^ par. 11 Vênnainsâng, (English) February 15, 1998, phêk 17-22-na en rawh.

I Hre Chhuak Em?

Jehova tân bungrua aiin eng nge hlu zâwk?

Isua thisen chhuak chu eng pâwl hnihin nge hlâwkpui?

Ropuina nêna Jehova in tikhattu “thil duhzâwngte” chu tute nge ni?

Haggaia hrilh lâwkna chu tûn laiah a thleng famkim a ni tih fiahna eng nge kan neih?

[Zirlai Atâna Zawhnate]

[Phêk 25-naa milem]

(A lan dân tûr dik tak hriat nân, a lehkhabu en rawh)

Hmân lai Jehova biak inin a entîr chu i hria em?

Puanzâr

Hmun Thianghlim

Maichâm

Hmun Thianghlim Ber

Hulhliap

Hung Chhûng

[Phêk 26-naa milem]

Puithiam lal chuan Levia hnamte sual thawi nân bâwngpa a hlan ṭhîn a; tin, Israel puithiam hnam ni lote tân kêl a hlân ṭhîn

[Phêk 27-naa milem]

Khawvêl pum huap Lalram thuhrilhna chuan mi tam takte chu Jehova inah a hîp