A chhûng thu-ah lût rawh

A chhûnga thuawmte-ah lût rawh

Fiahna Hnuaia Chhelna Chuan Jehova A Chawimawi

Fiahna Hnuaia Chhelna Chuan Jehova A Chawimawi

Fiahna Hnuaia Chhelna Chuan Jehova A Chawimawi

“Thil in tih ṭhat a, in tuarin chhel taka in tuar chuan chu chu Pathian lâwmzâwng a ni.”​—⁠1 PETERA 2:20.

1. Kristian dikte’n an inpumpêkna thutiam hlen chhuah an tum tlat avângin, eng zawhna nge ngaihtuah ngai?

KRISTIANTE chu Jehova hnêna inpumpêk, a duhzâwng ti duh mi an ni a. An inpumpêkna thutiam hlen chhuak tûrin an Entawn tûr, Isua Krista hniak hnung zui tûr leh thutak hriattîr tûrin theihtâwp an chhuah a ni. (Matthaia 16:24; Johana 18:37; 1 Petera 2:21) Nimahsela, Isua leh mi rinawm dangte chu an rinna avângin martarin an thi a. Hei hi Kristian zawng zawngte chuan an rinna avânga nun chân an inbeisei vek thei tihna a ni em?

2. Engtin nge Kristiante’n fiahna leh hrehawm tawrhna an thlîr?

2 Kristian kan nih avângin, kan rinna avânga thi tûr ni kher lovin, kan thih thlenga rinawm tûra fuih kan ni. (2 Timothea 4:7; Thu Puan 2:10) A awmzia chu, kan rinna avânga tawrh​—⁠a ṭûl phei chuan nun chân hial pawh​—⁠kan inhuam laiin, hrehawm tuara thih chu kan duhzâwng a ni lo tihna a ni. Hrehawm tawrhnaah chuan kan lâwm lo va, na tawrh emaw, hmusit emaw chu nuam kan ti hek lo. Mahse, fiahna leh tihduhdahna chu kan beisei tûr rêng a nih avângin, chutiang a lo thlen huna kan chhân lêt dân tûr chu ngun taka kan ngaihtuah a ngai a ni.

Fiahna Hnuaia Rinawm

3. Tihduhdahna tawrh dân chungchângah Bible-a târ lan entawn tûr eng nge i sawi theih? (Bâwm chhûnga thuziak “Tihduhdahna An Tawrh Dân” tih a phêk dawt chiaha mi hi en rawh.)

3 Bible-ah chuan, hmân laia Pathian chhiahhlawhte’n nun tiderthâwng thei dinhmunte an tawn huna an chhân lêt dân târ langtu thuziak tam tak kan hmu a. An chhân lêt dân chi hrang hrangte chuan, tûn laia Kristiante tân chutiang an tawn huna an chhân lêt dân tûr chungchângah kaihhruaina a pe a ni. Bâwm chhûnga thuziak, “Tihduhdahna An Tawrh Dân” tih hi en la, an hnên aṭanga i zir theihte en rawh le.

4. Isua leh chhiahhlawh rinawm dangte’n fiahna an chhân lêt dân chungchângah eng nge sawi theih awm?

4 Isua leh Pathian chhiahhlawh rinawmte’n tihduhdahna chu dinhmun azirin chi hrang ṭheuhvin chhâng lêt mah se, ṭûl lo takin an nun chu dinhmun hlauhawmah an dah lo tih a chiang a. Dinhmun hlauhawmah an ding tih an inhriat chuan, an huaisen rualin an fîmkhur hle bawk a ni. (Matthaia 10:​16, 23) An tum ber chu thuhrilh hna tih hmasâwn leh Jehova laka an rinawmna vawn reng hi a ni a. Dinhmun chi hrang hrang an chhân lêt dân chuan tûn laia fiahna leh tihduhdahna tuar Kristiante tân entawn tûr a pe a ni.

5. Kum 1960 chho bâwr vêl khân, Malawi ramah eng ang tihduhdahna nge thleng a, engtin nge chuta Thuhretute chuan an chhân lêt?

5 Tûn laiah pawh, Jehova mite chuan indonate, khapbehnate, a nih loh leh a lang a pauva tihduhdahnate avângin harsatna namên lo an tâwk a ni. Entîr nân, 1960 chho bâwr vêl khân, Malawi rama Jehova Thuhretute chuan tihduhdahna nasa tak an tâwk a. An Kingdom Hall-te, an inte, an ei leh bâr tûrte, leh an sumdâwnnate​—⁠an thil neih zawng zawng tih theih​—⁠chu an tihchhiatsak a ni. Tichuan, sawisak leh thil râpthlâk tak tak an tâwk bawk. Engtin nge unaute chuan an chhân lêt? Mi sâng tam takte chuan an khua an tlânchhiatsan a ngai a. Mi dangte chu an ṭhenawm Mozambique rama an tlân chhiat laiin, mi dang tam tak chu ram hnuaiah an tlân chhe thung a. Mi rinawm tam takin an nun chân mah se, mi dangte chuan chu hmun hlauhawm tlânchhiatsan chu an thlang a, chu an dinhmun hnuaia dingte tân chuan tih âwm rêng a ni. Chutianga tiin, unaute chuan Isua leh Paula entawn tûr siam chu an entawn a ni.

6. Tihduhdahna râpthlâk tak an tawng chung pawhin, Malawi Thuhretute chuan eng nge an thlah thlam loh?

6 Malawi unaute chuan an in leh lo kalsan emaw, an bihrûk emaw ngai mah se, an theih ang tâwkin theocratic kaihhruaina zawngin an zui a, Kristian thiltihte chu an theih ang tâwkin a rûkin an chhunzawm zêl a ni. Chu chuan eng nge a rah chhuah? Kum 1967-a khapbeh an nih hma chiah khân, Lalram thuchhuahtu tam lai ber 18,519 chu an tawng a ni. Khapbeh la ni rengin, mi tam tak chu Mozambique ramah tlân chhe mah se, 1972 khân, thuchhuahtu an tam lai berin 23,398 an awm a ni. A chawh ruala lâk chuan, rawngbâwlnaah thla tin dârkâr 16 aia tam ṭheuh an thawk a ni. Chiang takin, an thiltih chuan Jehova a chawimawi a; tin, hun harsat chhûng zawngin, Jehova malsâwmna chu unau rinawmte chungah a awm reng a ni. *

7, 8. Dodâlnain harsatna a thlen chung pawhin, ṭhenkhatin insawn loh an thlan chhan ṭhenkhatte chu eng nge ni?

7 A lehlamah chuan, dodâlnain harsatna a thlenna rama unau ṭhenkhatte chuan, thei reng mah se an chênna ram kalsan loh chu an thlang mai thei a. Chutianga kalsanna chuan harsatna engemaw chu a sukiang pawh a ni thei; mahse, harsatna dang a siam thei tlat a ni. Entîr nân, Kristian unaute nên an inzawm theiin, thlarau lama inkulh hrang lovin an awm thei ang em? Chutianga hmun dang, ram hausa zâwk emaw, sum leh pai neihnun theih zâwkna hmun emawa inben bel an tum hian, an thlarau lam hun duan chu an vawng thlap thei ang em?​—⁠1 Timothea 6:⁠9.

8 Ṭhenkhat dang chuan an unaute thlarau lam ṭhatna tûr an ngaihtuah avângin insawn loh chu an thlang a ni. Anni chuan an awmna biala thu hrilh chhunzawm theih nân leh an chibai bûkpuite thlamuantu an nih theih nân, insawn lo va a nih ang ang tawn chu an thlang a ni. (Philippi 1:14) Chutiang duhthlanna an siam avângin, ṭhenkhat chu an rama dân lama hnehna thlentute zîngah an tel theih phah hial a ni. *

9. Tihduhdahna avânga insawn tûr leh tûr loh chungchâng ngaihtuah hunah, miin eng thilte nge a ngaihtuah tel tûr?

9 Insawn tûr leh tûr loh chungchângah chuan mi mal thutâwp siam tûr a ni ngei mai. Chutiang thutâwp chu tih tak zeta Jehova kaihhruaina kan zawn hnu chauhva siam tûr a ni. Amaherawhchu, eng kawng pawh thlang ila, tirhkoh Paula thusawi: “Kan zain Pathian hnênah mahni chanchin kan sawi ṭheuh tûr a ni,” tih hi kan hre reng tûr a ni. (Rom 14:12) A hmaa kan hriat tawh ang khân, Jehova chuan a chhiahhlawhte chu eng dinhmun hnuaiah pawh an rinawm tlat a phût a ni. A chhiahhlawh ṭhenkhat chuan tûnah tihduhdahna an tuar mêk a; a dangte chuan nakinah an la tawng mai thei a ni. An vaiin kawng engemaw taka fiah an ni ang; tumahin pumpelh an inbeisei thei lo vang. (Johana 15:​19, 20) Jehova chhiahhlawh inpumpêk kan nih avângin, Jehova hming tihthianghlimna leh a lalchungnunna thiamchantîrna chungchânga lei leh vân huap thu buai chu kan pumpelh thei lo.​—⁠Ezekiela 38:23; Matthaia 6:​9, 10.

“Tu Sual Pawh Sualin Thungrûl Suh U”

10. Nêkchêpna leh dodâlna tawrh dânah Isua leh a zirtîrte’n kan tân eng entawn tûr pawimawh tak nge an siam?

10 Isua leh tirhkohte’n nêkchêpna an tawrhte an chhân lêt dân aṭanga kan zir theih dang chu, min tiduhdahtute thungrulh ngai loh hi a ni. Bible khawi laiah mah hian, Isua’n emaw, a hnungzuitute’n emaw anmahni tiduhdahtute thungrulh nâna pâwl emaw, ho emaw chi rêng rêng an din thu kan hmu lo. Chutih a hnêkin, tirhkoh Paula chuan Kristiante chu “tu sual pawh sualin thungrûl suh u,” tiin a fuih zâwk a ni. “Duh takte u, in phuba la suh ula, Pathian thinurna kian zâwk rawh u, ‘“Phuba rêng rêng keima lâk tûr a ni, keiman ka thungrûl ang,” Lalpan a ti,’ tih ziak ni si.” Chu bâkah, “sual ngam chein awm suh la, ṭhatnain sual chu ngam zâwk rawh.”​—⁠Rom 12:​17-21; Sâm 37:​1-4; Thufingte 20:22.

11. Sawrkâr laka Kristian hmasate rilru put hmang chungchângah thilthleng chanchin ziak mi pakhatin eng nge a sawi?

11 Kristian hmasate chuan he fuihna hi an zâwm a. Thilthleng chanchin ziak mi Cecil J. Cadoux chuan a lehkhabu, The Early Church and the World, tihah chuan C.E. 30-70 chhûnga Sawrkâr laka Kristiante rilru put hmang chungchâng a ziak a ni: “He mi hun chhûnga chêng Kristiante hian tihduhdahna tihtâwp nân tharum thawh an tum tih târ lanna engmah a awm lo. An tih nasat ber chu rorêltute an dem nghek emaw, tlânchhiatsanna hmanga tih beidawn emaw hi a ni. Mahse, Kristian pângngaiin tihduhdahna a chhân lêt dân chu, Krista thuawina nêna inkalh nia an hriat avânga sawrkâr thupêk zawm loh mai aia thui a thleng ngai lo,” tiin.

12. Engvângin nge hrehawmna chu thungrulh aia tawrh mai a ṭhat zâwk?

12 Chutianga intulût anga lan chu a finthlâk em? Anmahni tihmang duhtute tân chuan chutianga chhâng lêttu tupawh chu hneh an awl lehzual dâwn lâwm ni? Mahni invên him chu a finthlâk lâwm ni? Mihringte thlîrna aṭang chuan, a finthlâk viau pawh a ni thei e. Mahse, Jehova chhiahhlawhte kan nih angin, kawng engkima Jehova kaihhruaina zawm chu kawng ṭha ber a ni tih kan ring nghet tlat a ni. Petera thusawi: “Thil in tih ṭhat a, in tuarin chhel taka in tuar chuan chu chu Pathian lâwmzâwng a ni,” tih chu rilruah kan vawng reng a ni. (1 Petera 2:20) Jehova chuan thil awmdân a hre chiang êm êm a, chatuana a awm chhunzawm zêl chu a phal dâwn lo tih kan ring nghet tlat a ni. Engtin nge kan rin tlat theih? Babulona a mi tângte hnênah Jehova chuan: “Nangni khawihtu chuan [k]a mit nautê a khawih a ni” tiin a sawi a. (Zakaria 2:⁠8) Tuin nge a mit nautê chu rei tak chhûng khawih phal ang ni? Jehova chuan hahdamna chu a hun takah a rawn thlentîr mai dâwn a. Chu chu rinhlelh rual a ni lo.​—⁠2 Thessalonika 1:​5-8.

13. Engvângin nge Isua chu intulût taka a hmêlmate a inmantîr?

13 He mi chungchângah hian, Isua chu kan entawn thei a. Getsimani huana a hmêlmate a inmantîr kha a invênhim theih loh vâng a ni lo. Dik takin, a zirtîrte hnênah chuan: “Tûnah pawh vântirhkoh sângruk hmun sâwm leh hmun hnih aia tam zâwk mi rawn tirhsak tûrin ka Pa hnênah ngên thei lovin mi ring em ni le? Nimahsela ngên ang ila, engtin nge Pathian Lehkha Thu​—⁠hetianga a lo awm tûr thu hi​—⁠a thlen theih ang le?,” tiin a hrilh a ni. (Matthaia 26:​53, 54) Jehova duhzâwng hlen chhuah nân hrehawm a tawrh ngai mah se, Isua tân chuan chu chu thil pawimawh ber a ni a. Davida fakna hlaa hrilh lâwk thu: “Ka thlarau Seol hnênah i hnutchhiah dâwn si lo va: i mi thianghlim hi ṭawihna hmuh i phal dâwn hek lo,” tih hi a ring nghet tlat a ni. (Sâm 16:10) A hnu kum engemaw zâtah, tirhkoh Paula chuan Isua chungchâng chu heti hian a sawi a: “A hmaa hlimna awm avâng chuan mualphona chu ngainêpin kraws [“nghaisakna ban,” NW] chu a tuar a, Pathian lalṭhutphah ding lamah khian a han ṭhu ta a,” tiin.​—⁠Hebrai 12:​1, 2.

Jehova Hming Tihthianghlim Avânga Hlimna

14. Fiahna a tawh chhûng zawnga Isua chhawmdâwltu hlimna chu eng nge ni?

14 Fiahna ngaihruat theih zawng zawng zînga râpthlâk ber a tawrh chhûnga Isua chhawmdâwltu hlimna chu eng nge ni? Jehova chhiahhlawh zawng zawngte zîngah chuan Pathian Fapa duh tak, Isua, chu Setana tum bulpui ber a ni. Chuvângin, Isua’n fiahna hnuaia rinawmna a vawn tlatna chu Setana’n Jehova a sawisêlna chhân lêtna pawimawh ber a ni dâwn a ni. (Thufingte 27:11) Kaihthawh a nih avânga Isua hlim tûrzia leh lungawi tûrzia chu i ngaihtuah thei em? Ṭha famkim anga Jehova lalchungnunna thiam chantîrna leh A hming tihthianghlimnaa a chanvo a hlen chhuak tih a inhriat avânga a hlim nasat dân tûr chu! Chu bâkah, ‘Pathian lalṭhutphah ding lama’ ṭhut chu chawimawina ropui ber mai a ni a, Isua tâna hlimna tûr chhan ropui ber a ni bawk.​—⁠Sâm 110:​1, 2; 1 Timothea 6:​15, 16.

15, 16. Sachsenhausen-a Thuhretute chuan eng ang tihduhdahna râwng tak nge an tawrh chhuah a, chutianga ti tûrin engin nge chakna pe?

15 Kristiante tân pawh, Isua entawn tûr siam zui a, fiahna leh tihduhdahna tuar chhuahna hmanga Jehova hming tihthianghlimnaa tel ve chu hlimna a ni bawk. Entîrna inhmeh tak pakhat chu Sachsenhausen concentration camp hmingchhe taka tâng Thuhretute hrehawm tawrh leh Khawvêl Indopui II-na tâwpa thihna kawng zawhnaa dam khawchhuakte thiltawn hi a ni. Chu kawng zawh chhûng chuan sik leh sa vâng te, natna hri lêng vâng te, a nih loh leh rilṭâm vâng emaw, SS sipaite’n râwng taka kawngsîra an thah vâng emawin lung in tâng mi sâng tam takte chu an thi a. Thuhretu tâng ve mi 230-te chu an insuihkhâwm tlat avângin leh mahni nun chân huama an inṭanpui zêl avângin an dam khawchhuak vek a ni.

16 Engin nge Thuhretute chu chutiang tihduhdahna râwng tak tuar chhuak tûra chakna pe? Hmun him an thlen veleh “Ram hrang paruk aṭanga Jehova Thuhretu mi 230, Mecklenburga Schwerin bul ramhnuaia kalkhâwmte thu tlûkna” tih thupui hmanga lehkha ziakah hian Jehova chunga an hlimna leh lâwmna chu an târ lang a ni. Chutah chuan heti hian an sawi a: “Fiahna khirh daih rei tak chu a tâwp ta a, chuta humhimte chuan rawhtuina meipui ata lâk chhuahte ang maiin mei rim pawh an kai lo. (Daniela 3:27 en rawh.) Chutih a hnêkin, Jehova hnên ata chakna leh thiltihtheihna an nei a, Theocratic hmakhaw tihhmasâwnna tûra Lal thupêk thar chu nghâkhlel takin an nghâk a ni,” tiin. *

17. Eng ang chi fiahnate nge tûn laia Pathian mite’n an tawh?

17 “Thisen chhuak khawpin” la ṭang lo mah ila, chûng mi rinawm 230-te ang chuan kan rinna fiahin a la awm mai thei a. (Hebrai 12:⁠4) Mahse, fiahna chu chi hrang hrang pawh a ni thei. Zirlaipuite nuihzat te, a nih loh leh nungchang ṭhat lohna leh thil sual dang ti tûra ṭhiante nêksâwrnate pawh a ni thei a ni. Tin, thisen laka fihlîm tum te, Lalpaa awm mi chauh neih tum te, a nih loh leh sakhaw thuhmun vuan lo chhûngkuaa fate thutaka enkawl tumte pawhin, nêksâwrna leh fiahna nasa tak thlen theih châng a nei bawk.​—⁠Tirhkohte 15.29; 1 Korinth 7:​39; Ephesi 6:4; 1 Petera 3:​1, 2.

18. Fiahna nasa ber ber pawh kan tuar chhuak thei tih tiamkamna eng nge kan neih?

18 Amaherawhchu, eng ang chi fiahna pawh lo tawng mah ila, Jehova leh a Lalram kan dah hmasak avânga tuar kan ni tih kan hria a, chutianga tih chu chanvo ropui tak leh hlimnaah kan ngai a ni. Petera thu min hrilh: “Krista hming avânga hau in nih chuan in eng a thâwl e; thlarau ropui tak, Pathian thlarau chu in chungah a awm si a,” tih aṭang hian huaisenna kan nei a ni. (1 Petera 4:14) Jehova thlarau thiltihtheihna avângin, fiahna harsa ber berte pawh ama ropui nân leh chawimawi nâna tuar chhuak tûrin chakna kan nei thei a ni.​—⁠2 Korinth 4:7; Ephesi 3:​16; Philippi 4:​13. (w03 10/1)

[Footnote-te]

^ par. 6 Kum 1960 chho bâwr vêla thil thlengte chu, Malawi Thuhretute’n kum 30 dâwn lai an tawrh tihduhdahna nasa leh râpthlâk tak bul inṭanna chauh a ni. Chanchin kimchang lehzual hriat nân, 1999 Jehova Thuhretute Kum Lehkhabu, (English) phêk 171-​212 en rawh.

^ par. 8 “‘Ararat Ramah,’ High Court-in Biakna Dik A Chawisâng” tih thuziak April 1, 2003, Vênnainsâng (English), phêk 11-​14-na en rawh.

^ par. 16 He thu tlûkna hi hre kim tûrin, 1974 Jehova Thuhretute Kum Lehkhabu, (English) phêk 208-9 na en rawh. Chu hmun ata dam khawchhuak pakhatin a chanchin a sawina chu, January 1, 1998, Vênnainsâng, (English) phêk 25-​9-ah hmuh theih a ni.

I Hrilhfiah Thei Em?

• Engtin nge Kristiante’n hrehawm tawrhna leh tihduhdahna an thlîr?

• Isua leh mi rinawm dangte’n fiahna an chhân lêt dân aṭangin eng nge kan zir theih?

• Tihduhdah kan nih laia thung rulh loh chu engvângin nge a finthlâk?

• Eng hlimnain nge Isua chu fiahna a tawh chhûng zawnga chhawmdâwl a, chu mi aṭang chuan eng nge kan zir theih?

[Zirlai Atâna Zawhnate]

[Phêk 17-naa bâwm/milem]

Tihduhdahna An Tawrh Dân

• Mipa naupang kum hnih achin hnuai lam zawng zawng that tûra Heroda sipaite’n Bethlehem an rawn thlen hmain, Josefa leh Mari chuan vântirhkoh kaihhruainain an fa sên Isua chu Aigupta ramah an tlân bo pui a ni.​—⁠Matthaia 2:​13-16.

• Isua chu a rawngbâwl hun chhûngin a thu hriattîr thiltithei tak avângin a hmêlmate’n thah tumin vawi tam tak an zawng a. Mahse, Isua chuan a pumpelh zêl a ni.​—⁠Matthaia 21:​45, 46; Luka 4:​28-30; Johana 8:​57-59.

• Sipaite leh hotute Getsimani huana Isua man tûra an rawn kal khân, ani chuan: “Keimah hi ka ni,” tiin vawi hnih lai a hrilh a. A hnungzuitute pawh dantîr miah lovin mipui chu a inmantîr a ni.​—⁠Johana 18:​3-12.

• Jerusalemah chuan, Petera leh mi dangte chu man, velh, leh Isua chungchâng sawi lo tûra thu pêk an ni a. Mahse, an chhuah hnu chuan, “ni tin Pathian biak inah leh anmahni inahte, ‘Isua chu Krista a ni,’ tiin zirtîr leh hrilh an bâng chuang lo.”​—⁠Tirhkohte 5:​40-42.

• Saula, a hnua Paula lo ni ta hian Damaska rama Judate’n amah tihboral tumin an phiar tih a hriat chuan, unaute chuan zânah khawpui kulh tukverh aṭangin bâwmin an thlâk thla a, a pumpelh a ni.​—⁠Tirhkohte 9:​22-25.

• A hnu kum eng emaw zâtah chuan, Paula chuan Governor Festa leh Lal Agrippa-te’n “thihna khawp meuhvin engmah a ti lo” tih hre mah se, Kaisara hnêna thlen a ngiat.​—⁠Tirhkohte 25:10-​12, 24-​27; 26:30-​32.

[Phêk 18-naa milemte]

Tihduhdahna chuan tlân chhiattîr mah se, Malawi Thuhretu rinawm sâng tam takte chuan Lalram rawng chu hlim takin an bâwl zêl

[Phêk 19-naa milemte]

Jehova hming tihthianghlimna avânga hlimna chuan, hêng mi rinawmte hi Nazi thihna kawng zawhna leh concentration camp chu tuar chhuak tûrin a chhawmdâwl

[Milem Hawhtîrtu]

Thihna kawngzawh: KZ-Gedenkstätte Dachau, courtesy of the USHMM Photo Archives

[Phêk 20-naa milemte]

Fiahna leh nêksâwrnate chu chi hrang hrang a ni thei