A chhûng thu-ah lût rawh

A chhûnga thuawmte-ah lût rawh

Zawhna Tam Tak—Chhânna Lungawithlâk Tlêm Si

Zawhna Tam Tak—Chhânna Lungawithlâk Tlêm Si

Zawhna Tam Tak—Chhânna Lungawithlâk Tlêm Si

NOVEMBER 1, 1755, Mi Thianghlim Zawng Zawngte Nî zîngah chuan, a tam zâwk an inkhâwm laiin Lisbon khawpuiah lîr nasa tak a nghîng a. In sâng tam tak a chim a, mi sâng tam takin nun an chân bawk.

Chu chhiatna râpthlâk tak mai a thlen hnu lawkah, French lehkha ziak mi Voltaire chuan Poème sur le désastre de Lisbonne (Lisbon Chhiatna Chungchâng Hla Chham) chu ziakin a chhuah a, chutah chuan chhiatna lo thlen chhan chu mipuite sualna avânga Pathian phuba lâkna a nih rinna chu a hnâwl a ni. Chutianga chhiatna lo thlengte chu mihringte hriatthiam phâk bâk leh hrilhfiah thiam phâk bâk anga sawiin, Voltaire chuan heti hian a ziak a ni:

Voltaire hi Pathian chungchâng zawhna zâwt hmasa ber a ni lo va. Mihring chanchin tluan chhuakah hian, thil thleng lungchhiat thlâk tak takte leh leilung chhiatnate hian mite rilruah zawhna tam tak a chawk chhuak ṭhîn a. Kum sâng thum zaruk vêl kalta khân, a fate zawng zawng a chân hnu lawka amah ngei pawh natna râpthlâk takin a tlâkbuak, thlahtu Joba chuan: ‘Engah nge [Pathianin] hrehawm tuar hnênah êng a pêk a, engah nge rilrua mangang hnênah nunna a pêk?” tiin a lo zâwt tawh a ni. (Joba 3:20) Tûn laiah pawh, mi tam tak chuan Pathian ṭha leh hmangaihna ngahin hrehawm tawrhna nasa tak leh hleih neihna nasa takte a en liam mai theih dân hi an ngaihtuah ṭhîn.

Ṭâm te, indona te, natna te, leh thihnate an tawhin, mi tam tak chuan mihringte ngaihtuahtu, Siamtu a awm chu an hnâwl ṭhak a ni. Pathian awm ring lo mi, mi thiam pakhat chuan: “Naupangte hrehawm tawrh a phal avângin Pathian chu dem loh theih a ni lo, . . . amah a awm lo a nih ngawt loh chuan,” a ti. Thil thleng lungchhiatthlâk lian tham tak tak, Khawvêl Indopui II-na chhûnga Mihring Insâmna ang te pawhin chutiang bawk ngaih dân chu an awmtîr a ni. Juda mi lehkha ziaktu-in chanchin thar a ziah hi lo chhinchhiah teh: “Auschwitz hmuna hrehawm tawrhna awmte hrilhfiahna mâwlmang ber chu, mihringte chungthua inrawlh tûr Pathian a awm lo tih hi a ni,” tih hi. Kum 1997-a, Katholic sakhaw awpna ram France rama mipui ngaih dân lâkna neihin a târ lan dânin, kum 1994-a Rwanda rama thil thleng ang chi, chi insuatna avângin, a rama mi zaa 40 vêl chuan Pathian a awm an ring lo a ni.

Rinna Dangtu A Ni Em?

Engvângin nge Pathian hi thil ṭha lote thleng lo tûra a inrawlh loh? Katholic thil thleng chhinchhiahtu pakhat chuan, he zawhna hi mi tam takte “rinna dangtu thil khûnkhân tak” niin a sawi tlat. Heti hian a zâwt a: “Dik takin, sualna nei lo mi tam takte an thih laia engmah ti lova lo awm hle hletu, khawvêl mipuite an insâm laia dan tum miah lotu Pathian chu rin theih a ni dâwn em ni?” tiin.

Chutiang bawkin Katholic chanchinbu La Croix editor thukhaw châng pawhin: “Tûn hmaa thil thlengte vâng emaw, thiamna changkân vâng emaw, leilung chhiatna vâng emaw, mi sual pâwlte vâng emaw, a nih loh leh hmangaih takte thih vâng emawa lo awm thil râpthlâk takte a lo thlenin, mi mangangte chu a chhan hriat tumin Pathian lam an hawi ṭhîn. Khawiah nge Pathian a awm? Chhân an phût a ni. Ani chu Khawngaihna Nei Lo Tak, Mi Ngaihsak Lo Tak a ni lâwm ni?” tiin a sawi bawk.

Pope John-Paul II chuan 1984-a a tirhkoh lehkha thawn Salvifici Doloris-ah he mi chungchâng hi a sawi chiang a. Hetiang hian a ziak: “Khawvêl lo awmna hrim hrim hian mihringte hnênah Pathian a awm tih te, a finna te, a thiltihtheihna leh ropuinate chu hriattîr mah se, suahsualna leh hrehawm tawrhnate chuan chûng Pathian nihnate chu a khuh bo a ni deuh ber mai; a châng chuan a râpthlâk zâwngin, a bîk takin nî tina phu lo taka hrehawm tawrhna leh hremna tuar mang si lo va thilsual tihna tam takte hmang hian,” tiin.

Bible-a târ lan anga hmangaihna ngah leh thiltihtheihna ngah Pathian a awm tih chu mihringte hrehawm tawrhna tam takte nên hian a inrem thei em? Mi mal emaw, a huho emawa tawrh ṭhin chhiatna râpthlâk takte hi dang tûrin a inrawlh em? Tûn laiah kan tân thil engemaw a ti em? Hêng zawhnate chhâng tûr hian, Voltaire sawi angin “hring fate be ṭhîntu khuanu,” Pathian a awm em? A chhânna hmuh nân thuziak dawtleh hi chhiar ang che. (w03 10/1)

Leilungin ânkâ a chhuah thei lo, a

thlâwn maiin thil kan zâwt ṭhîn;

Hring fate be ṭhîntu khuanu kan ngai e.

[Phêk 3-naa milemte]

Kum 1755-a Lisbon chhiatna chuan Voltaire chu chutiang thil thlengte chu mihringte hriatthiam phâk bâk niin a ngaihtîr

[Milem Hawhtîrtute]

Voltaire: From the book Great Men and Famous Women; Lisbon: J.P. Le Bas, Praça da Patriarcal depois do terramoto de 1755. Foto: Museu da Cidade/Lisboa

[Phêk 4-naa milem]

Rwanda rama thleng ang chi mihring insuatna râpthlâk takte avângin, mi tam tak chuan Pathian a awm an ring lo

[Milem Hawhtîrtu]

AFP PHOTO