Ka Nun Kawng Chanchin

Ka Mitdel Laiin Khua Ka Hmu!

A SAWITU EGON HAUSER

Ka mit del hnu thla hnihnaah chuan ka dam chhûnga ka lo ngaihthah ṭhin Bible thutak chu ka hmu ta.

KA HUN liam ta kum sawmsarih chuang ka han thlîr lêt hian, kan nun kawng tam tak chuan lungawina nasa tak min pe a. Mahse, thil pakhat thlâkthleng thei ni ta ila chuan, tûn aia hmaa Pathian Jehova chungchâng hriat chu ka thlang ngei ang.

Kum 1927 khân, Uruguay ramah ka lo piang a, chu ram chu pêr thei rah ang taka lang, Argentina leh Brazil ram inkâra awm a ni a, Atlantic Tuipui Kam ram mawi tak mai a ni. A mi chêngte chu Italy leh Spain mi rawn pêm lûtte thlah an ni deuh ber a. Mahse, ka nu leh pate chu Hungary aṭanga pêm lût an ni a, ka têt lai chuan dinhmun tlâwm tak, ṭhenawm khawvêngte nêna inngeih taka khawsa dial dial kan ni. Kawngka kalh leh tukverha thîr tlâwn vuahte pawh a ngai ngai lo va. Chi inthliarna rêng kan nei lo. Ram dang mite leh tualchhûng mite, mi hâng leh mi ngote pawh inngeih takin kan chêng ho vek a ni.

Ka nu leh pate chu Katholic kohhrana inhmang tak an ni a, chutah kei pawh kum sâwm ka tlin veleh maichâma puithiam ṭanpuituah ka ṭang chho nghâl a. Ka puitlin hnu chuan, tualchhûng pastor chu ka thawhpui a, bialchhûng bishop thurâwn petu pâwl zînga mi ka ni chho va. Damdawi lam zir thiam ka nih avângin, Katholic Kohhran huaihuat Venezuela rama seminar neihah chuan tel ve tûra sâwm ka ni ve a. Kan group chu hmeichhe natna lam enkawl dân zirna (gynecology) lama mi thiam ṭhah kan nih avângin, chutih hun laia lo chhuak thar nau indanna damdawi ei chi chungchâng zir tûra tih kan ni.

 Damdawi Lam Ka Zirlaia Ka Rilru Khawihtu

Damdawi lam zirlai ka nih a, mihring taksa chungchâng ka zir lai chuan, mihring siamziaa finna lang chhuak chuan ka rilru a hneh telh telh a. Entîr nân, taksa amaha intihdam theihna leh hliam nasa tak thin emaw, nâk ruh emaw paih ṭhen a nih hnu pawha a pângngai tiata lo ṭhang leh thei te chu mak ka ti êm êm mai a ni.

Chutih rual chuan, chêtsualna râpthlâk tak tak tâwk tam tak ka hmu bawk a, chûng mite chu thisen an pêk avânga an thi ka hmuh hian hrehawm ka ti thei hle ṭhîn. Thisen thun sual avânga thi tate chhûngte biak a harsatzia chu tûn thleng hian ka la hre chiang hle. An chhûngte chu thisen thun avânga thi an nih thu hriattîr an ni lo tlângpui a. Chhuanlam dang siam a ni tlângpui zâwk a ni. Kum tam tak ral tawh mah se, thisen thun chungchânga ka rilru nawm loh ṭhinzia kha ka la theihnghilh thei lo va, atâwp atâwpah chuan thisen thunah hian thil dik lo engemaw tak awm niin thutâwp ka siam ta nge nge a. Khatih lai khân, thisen thianghlimna chungchânga Jehova dân zam lo hre ta ila chu aw! Thisen inthun ka hmuh huna ka rilru nawm loh chhan chu ka hre mai tûr.​—⁠Tirhkohte 15:​19, 20.

Mi Dangte Ṭanpuina Aṭanga Lungawina

Tichuan, mi zaithiam leh Santa Lucía khawpuia damdawi lama ṭanpuina hmunpui (medical assistance center) atân director ka han ni chho va. National Institute of Biological Science-ah pawh hna ka nei bawk a. Chu chuan lungawina nasa tak min pe a ni. Dam lote ka ṭanpui a, an na tawrhte ka tihdamsak a, vawi tam tak nun ka chhan a, nuin fa an hrin laia anmahni ṭanpuina hmangin nun thar lo piang tûrin ka ṭanpui bawk a. Tûn hmaa thisen thun avânga ka thil lo tawn tawhte avângin, thisen ka thun duh lo va, mi sâng tam tak chu thisen tel lovin ka zai bawk a ni. Thisen chhuak chu tuizêm aṭanga tui pût angah ka chan a. A tihreh dân awmchhun chu tuizêm tihkhah zêl lam ni lovin, a puhna lai thawm ṭhat hi a ni.

Thuhretu Damlote Enkawlin

Jehova Thuhretute ka hriat ṭan dân chu kan damdawi ina thisen tel lova inzai tûra an rawn kal ṭan hun, kum 1960 chho bâwr vêl kha a ni a. Dam lo pioneer (hun puma rawngbâwl) pakhat, Mercedes Gonzalez-i chu ka theihnghilh thei ngai lo vang. Chu nu chu a chau tawh lutuk a, a dam khaw chhuah an rin loh avânga university damdawi ina doctor-te zai ngam loh a ni. Thisen hloh hnem hle mah se, kan damdawi inah chuan kan zai ta tho va. Hlawhtling takin kan zai a, chu mi hnu kum 30 vêl thleng chu a pioneer zawm a, chutah kum 86 mi niin a boral ta a ni.

Thuhretute’n an Kristian unau damdawi ina awmte an enkawl laia hmangaihna leh ngaihsakna an lantîrte chuan ka rilru a khawih êm êm mai a. Dam lo kana ka kal kual vêl te hian, an rinna chungchâng an sawite ngaihthlâk chu nuam ka ti thei hle a, thu leh hla chhuah min pêkte pawh ka dawng bawk a ni. Nakin lawkah an doctor mai ni lovin, an thlarau lam unaupa ka la ni dâwn tih rêng ka ngaihtuah pha ngai lo.

Dam lo pakhat fanu, Beatriz-i nupuia ka neih hnu chuan, Thuhretute nên kan innaih lehzual sauh va. A chhûngte a tam zâwk chu Thuhretute zînga mi an ni tawh a, kan inneih hnu chuan ani pawh Thuhretu inhmang tak a ni chho ve ta a. Mahse, kei chu ka hnaah ka inpum pêk hle a, damdawi lam pangah ka hmingthang ang reng a. Ka nun chu lungawithlâk niin a lang a ni. Ka nun dân chu a inthlâk thuai dâwn tih rêng ka ngaihtuah pha lo.

 Harsatna A Lo Thleng

Mi zaithiam tawrh atâna thil râpthlâk ber mai chu khaw hmuh theih loh hi a ni a. Chu chiah chu ka tawng a ni. Thâwklehkhatah ka mit chhûnga khaw hmuhna ber retina chu a chhe ve ve a​—⁠ka mit a del a, khua ka hmu leh thei dâwn nge dâwn lo tih rêng ka hre lo. Ka zaitîr hnu chuan, mit pahnih tuam chungin khumah ka mu a, ka lungngai êm êm mai a. Tlâktlai lo inti êm êm leh beisei bo êm êma ka inhriat avângin, mahni intihhlum hial ka tum ta a. Damdawi in chhâwng linaa awm ka ni a, khum ata ka tho va, bang dap chung zêla kalin, tukverh zawn hmuh ka tum a. Tukverh aṭanga zuan thlâk a, intihhlum ka tum a ni. Mahse, damdawi in corridor lam ka lo thleng daih chu niin, nurse pakhatin ka khum lamah min hruaikîr leh ta a.

Chuta ṭang chuan mahni intihhlum ka tum leh tawh ngai lo. Mahse, ka mitdel avâng chuan ka lungngaiin, ka thinchhe êm êm zêl a. Chutia ka mit a del chhûng chuan Pathian hnênah khua ka hmu leh thei ngai a nih chuan Bible a bu puma ka chhiar chhuah vek tûr thu ka tiam ta a ni. Atâwp atâwpah chuan, ka khawhmuh chu a ṭha deuh hlek a, lehkha ka chhiar leh thei ta a. Mahse, mi zai hna erawh ka thawk zawm thei ta lo va. Chutichung pawhin, Uruguay ṭawngah chuan, “No hay mal que por bien no venga,” tih ṭawngkam chu a lâr hle a, chu chu “Thil ṭha engemaw lo thleng thei lo khawpa dinhmun chhia awm thei lo” tihna a ni. Chu ṭawngkam hman dikzia chu ka la hmu chhuak dâwn chauh a ni.

Inkawm Ṭanna Ṭha Lo Tak

Jerusalem Bible hawrawp liana chhut chu lei ka duh a; mahse, Jehova Thuhretute’n Bible man tlâwm zâwk an nei tih leh Thuhretu ṭhalai pakhatin ka ina min pêk a peih thu ka hria a. A tûkah chuan chu pa chu Bible kengin ka inah chuan a rawn kal a. Ka nupuiin kawngka a va hawng a, a va bia a. Kei chuan ka nupui hnênah in chhûng aṭangin Bible man a pêk tawh chuan ka ina a châmbân chhan tûr a awm lo va, a haw nghâl tûr a ni tih vîn tuar chungin ka hrilh a, ani chu a haw ta nghâl thuai rêng a. Chutih lai chuan chu pa ngei chuan ka nunah chanvo pawimawh tak a chang dâwn tih rêng ka hre pha lo.

Nikhat chu ka nupui hnênah ka tihpuitlin theih loh tûr thu ka tiam palh a. Chu mi thungrulha amah tihlâwm nân, kum tina neih ṭhin Krista thih Hriatrengnaa a ruala ka inkhâwm ve tûr thu ka hrilh a. Chu mi nî a lo thlen chuan, ka thutiam chu hriain a rualin ka kal ve ta a ni. Boruak nêlawm tak leh ngilnei taka min lo lawmnate chuan ka rilru a hneh hle a. Thusawituin thu a sawi ṭan chuan, chu pa chu ka in chhuahsan tûra vîn taka ka lo hauh pa ngei mai kha a ni tih ka hriat chuan mak ka ti hle a. A thusawi chuan min hneh hle a, ngilnei lo taka ka lo cheibâwl avângin ka inchhîr ta êm êm mai a. Engtin nge thupha ka chawi theih ang?

Ka nupui hnênah chuan tlai chaw eipuia sâwm tûrin ka ti a; mahse, ani chuan: Nangmah ngeiin sâwm la a mawi zâwk lâwng maw? Hetah hian lo awm ringawt rawh, ama’n min rawn pan mai ang,” tiin min hrilh a. A sawi dik chiah mai. Min chibai tûrin a lo kal a, kan sâwmna pawh lâwm takin a pawm nghâl a.

A rawn lên tlaia kan titina chu ka nuna inthlâkthlengna tam tak bul inṭanna a ni. Lehkhabu pakhat Chatuan Nunnaa Hruaitu Thutak, * tih chu min entîr a, chu mi bu bawk bu ruk ka kawl lai chu ka entîr ve a. Thuhretu dam lo mi hrang hrangin damdawi ina min pêk a ni a; mahse, ka la chhiar ngai hauh lo. Kan chaw ei chhûng leh ei kham hnu zân rei tak thlengin zawhna chi hrang hrang ka zâwt a​—⁠ Bible hmangin min chhânsak vek a. A tûk zîng lam thleng rakin kan titi a. Min kalsan hmain ani chuan Thutak bu hmanga Bible zirpui atân min sâwm a. Thla thum chhûngin kan zir zo va, “Babylon the Great Has Fallen!” God’s Kingdom Rules! tih chu kan zir zawm leh a. * Chu mi zawh chuan, Pathian Jehova hnênah ka nun hlânin baptisma ka chang ve ta a ni.

Ṭangkaina Neiin Ka Inhre Leh

Ka mit tak tak a del tâkah chuan, tûn hmaa ka ngaihthah reng ṭhin Bible thutak lamah chuan ‘ka thinlung mitte’ a vâr phah ta a nih hi! (Ephesi 1:18) Jehova leh a thiltum duhawm takte hriatna chuan ka nun pum pui a tidanglam ta. Ṭangkai niin ka inhre leh ta a, ka hlim leh thei ta a ni. Mite chu tisa lam leh thlarau lamah ka ṭanpuiin, he khawvêla an damchhûng an pawh sei deuh  theih dân leh khawvêl thara chatuana an nun theih dân ka hrilh hlawm a ni.

Damdawi lam panga hmasâwnna neihte chu hriat ve zêl ka tum a, thisen hman hlauhawmnate, thisen hmang lova inenkawlnate, dam lote dikna neihte, leh damdawi lam dân (bioethics) chungchângahte zir chîkna ka nei bawk a. Damdawi lam thila inkhâwmpuina neih huna hêng thute sawi tûra sâwm ka nih hian, tualchhûng damdawi lam thiam mite hnênah hêng thute hrilhhriat theihna hun remchâng chu ka nei a ni. Kum 1994-ah chuan thisen tel lova inenkawlna chungchânga inkhâwmpuina hmasa ber Rio de Janeiro, Brazil-a neihah chuan ka tel ve a, thisen chhuak hnemte enkawl dân chungchângah thu ka sawi nghe nghe a ni. Chuta ka thusawi ṭhenkhat chu damdawi lam magazine, Hemoterapia-a ka thuziak, “Una propuesta: Estrategias para el Tratamiento de las Hemorragias” (“Thisen Chhuak Hnem Enkawl Dân Tûr Rawtna Riruang”), tihah pawh ka telh nghe nghe a ni.

Nêkchêpna Hnuaia Rinawmna

Atîrah chuan, thisen thun chungchânga ka rinhlelhna te chu science lam thil hriatnaah a innghat vek a. Mahse, keimah ngei ka dam loh va, doctor-te’n min nawrluih chuan, thisen inthun hnial leh ka rinna vawn tlat chu thil awlsam a ni hauh lo tih ka hmu chhuak a ni. Heart attack nasa tak ka neih hnu chuan, ka dinhmun chu mi zaitu doctor hnênah dârkâr hnih zet ka hrilhfiah a ngai a. Ani chu ka ṭhian ṭha tak mai fapa a ni a, thisen thunin ka nun a chhanhim dâwn nia a hriat phawt chuan min thihtîr a tum lo rêng rêng a ni. Jehova hnênah ngawi rengin ka ṭawngṭai a, he doctor hian thisen chungchânga ka ṭanhmun chu min pawmpui lo mah se, ka dinhmun min hre thiam a, ka thutlûkna min zahsak tûra ṭanpui tûrin ka dîl a. A tâwpah chuan doctor chuan ka duhzâwng chu min tihsak a intiam ta a.

Hun dangah chuan ka phîng bula taksa pêng aṭang chuan bâwk lian tak paih chhuah a ngai a. Thisen ka hloh nasa hle bawk a. Chutah pawh chuan thisen thun ka duh loh chhan ka sawifiah leh a ngai a, ka thisen hmun thuma ṭhen hmun hnih lai hloh mah ila, ka thutlûkna chu doctor-te chuan min zahsak a ni.

Rilru Put Hmang Inthlâk Thleng

International Association of Bioethics pâwl mi leh sa ka nih angin, dam lote dikna chunga doctor-te leh thuneitute rilru inthlâk thleng hmuh chuan lungawina min pe a. Doctor-te’n dam lote tâna thutâwp siamsak tûra mawhphurhna nei nia inhriatna rilru put hmang chu dam lote duhthlanna zahsaknain a thlâkthleng ta a. Tûnah chuan doctor-te chuan dam lote chu inenkawlna an duhzâwng thlan an phalsak tawh a ni. Jehova Thuhretute pawh sakhaw thurin âtchilh, damdawia inenkawlna phu lo nia ngaih an ni tawh lo. Chutih a hnêkin, dam lo bengvâr tak, an duhthlanna zahsak tûr nia ngaih an ni tawh zâwk a ni. Medical seminar-ah leh television program-ahte chuan professor hmingthang takte chuan hetiang hian an sawi a ni: “Jehova Thuhretute thawhrimna avângin kan lâwm tak zet a, tûnah chuan . . . kan hre thiam ta.” “Jehova Thuhretute hnên aṭangin kan zir a . . .” tin, “Anni chuan hma sâwn tûrin min zirtîr a ni,” tiin.

Nunna tel lo chuan zalênna leh zahawmnate hian awmzia an neih dâwn loh avângin, nunna hi thil pawimawh ber a ni tih a ni ṭhîn. Tûnah chuan mi tam takin dân lama ngaih dân sâng zâwk chu an pawm tawh a, mi tin hi mi mal dikna (personal rights) neitu leh dinhmun engemaw hnuaiah eng dikna (rights) nge a dah pawimawh zâwk ang tih thutlûkna siam theitu awmchhun a ni tih an pawm tawh a ni. Hetiang kawng hian, zahawmna te, duh thlang tûra zalênna te, leh sakhaw rinna te chu dah pawimawh hmasak a ni. Dam lo hian mahni tâna thutâwp siam tûrin zalênna a nei a. Jehova Thuhretute din, Hospital Information Services chuan doctor tam takte chu he mi kawnga bengvâr tûrin an ṭanpui a ni.

 Ka chhûngte min ṭanpui rengna chuan Jehova rawngbâwlnaa inhmang thei tûr leh Kristian kohhrana upa anga rawngbâwl thei tûrin min ṭanpui a. A hmaa ka sawi tawh ang khân, ka inchhîrna ber chu tûn aia hmaa Jehova chungchâng ka lo zîr lo hi a ni. Mahse, ani chuan ‘chu mi khuaa awm chuan “ka dam lo ve,” a tih tawh lohna tûr’ hmun Pathian Lalram hnuaia nun theih beiseina ropui tak chu hmu thei tûra ka mit a tihvâr avângin ka lâwm tak zet a ni.​—⁠Isaia 33:24. * (w04 5/1)

[Footnote-te]

[Phêk 24-naa milem]

Kum 30 chho bâwr vêl ka nih a, Santa Lucía damdawi ina ka thawh lai

[Phêk 26-naa milem]

Ka nupui Beatriz-i nên kum 1995-ah