A chhûng thu-ah lût rawh

A chhûnga thuawmte-ah lût rawh

Sawrkâr Ṭha Zawnna

Sawrkâr Ṭha Zawnna

Sawrkâr Ṭha Zawnna

“Khawvêl ram inrinchhan tawnna pung zêl hian ram mal dinte’n an chinfel theih tawh loh khawp khawvêl puma buaina nasa tak a siam a ni. Mihringte harsatna tawhte leh hlauhawmna tawh pungchho zêlte hi khawvêl pumhuap thawhhona aṭang chauhva hmachhawn theih a ni ang.”​—⁠Ghulam Umar, Pakistani political analyst.

TUN LAI khawvêl hi thil inkalh ni âwm taka langte hian a khat tlat a. Hausakna hualvêl kârah hian mi tam tak chuan an mamawh phuhrûkna tûr an thawk chhuak ṭâwk ṭâwk a. He electronic lama thiamna sân hun hi lehkha thiam leh bengvâr tak tak tam hun ni mah se, hna nghet hmu zo lo an pung tawlh tawlh a. Mihringte chu tûn hma zawng aia zalên zâwkin lang mah se, mi tam takte chu boruak hlauhawm leh him lo takah hian an khawsa a ni. Hun remchâng ṭha tak takin min hualvêl mai thei; mahse, hmun tina eirûkna leh dân bawhchhiatna awm chuan mi tam takte chu beisei bovin a siam a ni.

Mihringte buaina tawh hi a nasa êm êm a, ram pakhat, a nih loh leh ram inzawmkhâwmte tân meuh pawh tihven theih rual a ni lo. Chuvângin, thil chinchâng hretu tam tak chuan khawvêla remna leh muanna tak tak siam tûr chuan, ram zawng zawngte hi sawrkâr pakhat hnuaiah an inzawmkhâwm a ngai tih chu an thu tlûkna a ni. Entîr nân, Albert Einstein⁠-⁠a chuan chutiang ngaih dân chu hmân aṭang tawhin a lo sawi mawi tawh a. Kum 1946 khân heti hian a lo sawi tawh a ni: “Khawvêl mihring a tam zâwkte hian remna leh muanna khawvêla chên an thlang ngei ang tih ka ring tlat a . . . Mihringte thlâkhlelh êm êm remna chu khawvêla sawrkâr pakhat siamna hmang chauhvin tihpuitlin theih a ni ang,” tiin.

Kum sawmnga a liam hnuah pawh he thil mamawh tak mai hi tihpuitlin a la ni chuang lo. Kum zabi 21-naa harsatna awmte târ langin, France ram Paris khawpui chanchinbu Le Monde chuan: “Khawvêl khawi laiah pawh hnam insâmna a lo chhuah huna inrawlh nghâl thei tûr khawvêl pum huap sawrkâr siam tûra rorêlna lam, inrêlbâwlna lam, leh dân leh hrai siamna lama lungphûm phûm chu a ṭûl a ni. Tûn aṭangin he Lei hi ram pakhat anga ngaih pawh a ṭûl bawk,” tiin. Mihringte’n remna hmabâk an neih ngei nân tuin nge, a nih loh leh engin nge thiltihtheihna leh thiamna nei?

United Nations-in A Tiveng Thei Em?

Mi tam tak chuan khawvêl puma remna thlen tûrin United Nations organization chu an rinchhan a. UN chu khawvêl puma remna leh muanna thlen thei sawrkâr a ni em? Phûrna leh beiseina min petu Politics lama thusawi ṭha tak tak chu a tam ngei mai. Entîr nân, United Nations General Assembly chuan kum 2000 “Kum Sângbi Thu Puanchhuah”-ah he thu tlûkna hi a siam a ni: “Kum sâwmbi liamta chhûnga mi maktaduai 5 nunna latu, Ram chhûng emaw, Ram inkâr emawa indona awmte sawhkhâwk ata kan mite tizalên tûrin theihtâwp kan chhuah ang,” tiin. Chutiang thu puanchhuahte avâng chuan mi tam takin UN chu an fakin an chawimawi phah a, 2001 Nobel Peace Prize pawh a dawn phah hial a ni. Chutianga UN chawimawiin, Norwegian Nobel Committee chuan “khawvêl pum huap remna leh ṭantlânna neih theih dân kawng awmchhun chu United Nations aṭang chauhvin a ni,” a ti.

Hetiang ni mah se, kum 1945-a din United Nations organization chuan khawvêl remna tluantling leh dik tak chu a thlen thei em? Thei lo, a mi leh sate mahni hmasialna leh ram hmangaihna rilru chuan UN thiltum tam tak chu a tlûkchhiattîr ṭhîn. Chanchinbu editor pakhatin a târ lan dânin, mite ngaih dân chuan, UN chu “khawvêl puma mite ngaih dân târ langtu” satliah mai a ni tawh a, “a thu rêl tûrte lah hmasâwnna rêng awm hlei lova kum tam tak chhûng lo buaipui tawhte a ni hlawm,” a ni. Zawhna la châmbâng ta chu: Engtik nîah emaw chuan khawvêl ramte hi an la insuihkhâwm ang em? tih a ni.

Bible chuan chutianga insuihkhâwmna chu a lo thleng thuai dâwn tih a târ lang a. Engtin nge a lo thlen ang? Eng sawrkârin nge rawn thlen ang? A chhânna hriat nân khawngaihin a dawta thuziak hi chhiar ang che. (w04 8/1)

[Phêk 3-naa milem]

Einstein-a chuan khawvêl sawrkâr pakhat chauh neih a ṭûlzia a sawi mawi

[Milem Hawhtîrtu]

Einstein-a: U.S. National Archives photo