A chhûng thu-ah lût rawh

A chhûnga thuawmte-ah lût rawh

“Hriat Theih China Bible Châng Târ Lan Hmasak Ber”

“Hriat Theih China Bible Châng Târ Lan Hmasak Ber”

“Hriat Theih China Bible Châng Târ Lan Hmasak Ber”

KUM sawmhnih panga kalta khân, Israel thil hlui chanchin zir mite chuan thil mak tak mai an hmu chhuak a. Jerusalema Hinnom ruam pang thlân pûk pakhatah chuan Bible châng târ lan telna tangkarua lehkha zial te tak tê pahnih chu an hmu chhuak a ni. Chûng lehkha zialte chu B.C.E. 607-a Babulon-in Jerusalem a tihchhiat hmaa ziak a ni a. Chutah chuan Number 6:​24-26-a chhinchhiah malsâwmna târ lan ṭhenkhat chu ziak chhâwn a ni. Chu lehkha zial pahnihah chuan Pathian hming bil, Jehova tih chu vawi engemaw zât a chuang ve ve a. Chu thuziak chu “Hebrai Bible aṭanga thu lâk chhuah chuanna hmân lai khawvêl thil hlui ber,” tia sawi a ni.

Mahse, mithiam ṭhenkhat chuan lehkha zialte ziah hun chu ringhlelin, B.C.E. kum zabi pahnihnaa ziah a nih an rin chhante an sawi a. An pawm theih loh chhan pakhat chu, hêng lehkha zial te tak tê thla an lâk hmasak berte chu chipchiar taka zir theih atâna a fiah tâwk loh vâng a ni. Lehkha zial ziah hun lama buaina sukiang tûrin, mithiam pâwl pakhat chuan zirbingna nei tûrin hma an la thar a. Lehkha zial thla chu fiah tak leh chiang taka an lâk theih nân tûn lai computer changkâng ber ber chi hmangin thla an la a. Chu an zirbingnaa an thil hmuh chhuah chu tûn hnai mai khân an tlâng zarh a ni. Chu mithiam pâwl chuan eng thu tlûkna nge an siam?

A hmasain, archaeological data, lehkha zial an hmuhna hmun chanchin chuan Babulon sal tân hmaa mi a nih thu a thlâwp a. Paleographic​—⁠lehkha ziala thu malte ruangâm, pian hmang, awm dân, hawrawp thaikual dân, ziak ṭanna lam te hmanga a upat zâwng chhuina​—⁠lam aṭanga thlîr pawhin B.C.E. kum zabi sarihna tâwp lama ziak a ni tih a lang a ni. Tin, a tâwp berah orthography, hawrawp chheh dân zir chîkna lam aṭanga an ngaihtuah chuan he mithiam rualte hian: “Lehkha ziala hawrawp inchheh dân hian lehkha zial ziah hun chungchângah an hmuhna hmun leh thuziak dân hmanga a upat zâwng chhuina chu a mil a ni,” tiin thu tâwp an siam a ni.

Bulletin of the American Schools of Oriental Research chanchinbu chuan hêng tangkarua lehkha zial, Ketef Hinnom lehkha zial tia hriat bawk chungchâng zirna hi heti hian a khaikhâwm a ni: “Mithiam tam takte thu tlûkna angin hêng lehkha ziala hmuh thuziakte hi hriat theih china Bible châng târ lan hmasak ber a ni tih kan nemnghet thei a ni,” tiin. (w06 1/15)

[Phêk 32-naa Milem Hman Hawhtîrtu]

Pûk: Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.; thu inziakte: Photograph © Israel Museum, Jerusalem; courtesy of Israel Antiquities Authority