A chhûng thu-ah lût rawh

A chhûnga thuawmte-ah lût rawh

Sum leh Nun Ṭha—Thilthleng Tawh Aṭanga Zir Tûr Chu

Sum leh Nun Ṭha—Thilthleng Tawh Aṭanga Zir Tûr Chu

Sum leh Nun Ṭha​—⁠Thilthleng Tawh Aṭanga Zir Tûr Chu

APRIL ni 7, 1630-ah mi zali vêl chuan England aṭangin lawng paliin America lam an pan a. An zînga tam tak chu lehkha thiam tak tak an ni hlawm a. A dangte chu sumdâwng mi hausa takte an ni. Ṭhenkhat phei chu parliament member-te an ni hial bawk. Chutih lai chuan England chu ei leh bâr lamah a pachhe hle a, Europe-a Kum Sawmthum Indona (1618-48) awm chuan dinhmun chu a tichhe zual bawk a ni. Chuvângin engkim huamin an in leh lote, sumdâwnnate, leh chhûngkhatte an kalsana, hun remchâng ṭha zâwk zawngin an feh chhuak a ni.

Mahse, sumdâwng mi duhâm rual mai erawh an ni lo. Sakhua avânga tihduhdahna aṭanga tlânchhia Puritan kulmûk takte an ni. * An tum tak chu anmahni leh an thlahte’n Bible tehnate kalsan si lova hausa taka an awmna tûr Pathian ngaihsakte awmna khua din a ni a. Massachusetts hmuna Salem khua chu an thleng a, tuipui kam ram zîm tê chu an hauh va. An khaw thar chu Boston tiin an vuah a ni.

Inbûk Tâwktîr Hleih Theih Loh Thiltih

John Winthrop-a, an hruaitu leh governor ni bawk chuan an ram luah tharah chuan mi mal hausakna leh mipui vântlâng ṭhatna atân theihtâwp a chhuah a. Mipuite chu sum leh nun ṭha nei kawp tûrin a duh a ni. Mahse, hei hi inbûk tâwktîr hleih theih loh thiltih a lo ni a. Harsatna beisei chungin a ṭhiante hnênah chuan Pathian ṭih khawtlânga hausakna inrawlh dân chungchâng chu a sawi nasa hle a ni.

Puritan hruaitu dangte ang bawkin, Winthrop-a chuan hausak ûm chu amah mai chuan thil dik lo niin a hre lo va. Hausak tum chhan ber chu mi dangte ṭanpui nân niin a sawi. Chuti chuan, mi a hausak nasat poh leh thil ṭha a ti thei lehzual dâwn a ni. Thilthleng chanchin ziaktu Patricia O’Toole-i chuan: “Hausakna aia Puritan-ho rilru khawih buai thei zâwk a awm mang meuh lo. Hausak chu Pathian malsâwmna chhinchhiahna a nih rualin chapo tûr . . . leh tisa châkna suala tlu tûra thlêmtu thiltithei tak a ni bawk,” a ti.

Winthrop-a chuan hausak leh nawmsip thilin a hrin chhuah theih sualna pumpelh tûrin inkhuahkhirhna leh insûmtheihna chu a fak mawi a. Amaherawhchu, a khua leh tuite sumdâwn duhna chu Pathian ngaihsakna leh inhmangaih tawn tûra a nawrna nên chuan a rawn inkalh ta thuai a ni. A lungawi lote chuan Winthrop-a chu an mi mal nunah a inrawlh thui lutuk niin an ngai ṭan ta a. Ṭhenkhat chuan thu tlûkna siamna kawnga tel tûr rorêl khâwl thlan an duh thu an rawn tilang ṭan a. Mi dangte erawh chuan an duhzâwng chu vote hmang lovin, an tuizâwng ûm nâna ṭhenawm Connecticus ram chhûngah pêm lûtin an lantîr thung a ni.

O’Toole-i chuan: “Hun remchâng, hausakna, mipui rorêlna, hêng zawng zawngte hian Massachusetts-a Puritan-ho nunah thil a tithei hle a; tin, hausakna chu mipui tâna hmang ṭangkai tûra Winthrop-a duhthusâm pawh zah zo lovin, an zain mahni thiltum ṭheuh an ûm huam huam a ni,” tiin a sawi. Kum 1649-ah chuan Winthrop-a chu kum 61 mi niin, sum pakhat tê mah nei lo tih theih tûr khawpa retheiin a thi ta a. Chu khawtlâng chu tlûk chhiat mai hlauhawm kârah dam khawchhuak mah se, Winthrop-a suangtuahna khawvêl ṭha zâwk chu a takin a thleng lo a ni.

Zawn Chhunzawm Zêl A Ni

John Winthrop-a duhthusâm khawvêl ṭha zâwk chu a thih rualin a bo mai lo. Kum tin Africa, Asia chhim-chhak lam, Europe Khaw Chhak lam, leh Latin America aṭangin mi sang tam takte chu nun ṭha zâwk hmuh inbeiseiin an rawn pêm lût a. An zînga ṭhenkhat chu hausakna thurûk hriattîr tiamtu kum tina a za têla tihchhuah lehkhabu tharte, lehkha zirnate, leh Internet Web site-te vânga pêm an ni. Chiang takin, mi tam takte chuan nun ṭha hloh si lova sum neih chu an la tum ruh hle a ni.

Tlang taka sawi chuan, a rah chhuah chu a lungchhiatthlâk hle. Hausakna zawngtute chuan an thu bulte leh a châng phei chuan Pathiana an rinna hial pawh chu sum leh pai biakna maichâmah an hlân fo ṭhîn. Chuvângin: “Kristian dik ni chung siin mi a hausa thei bawk em? Tisa lam leh thlarau lama hausa kawp Pathian ṭih mihring chhûngkua a awm ngai ang em?,” ti tein i zâwt mai thei a. A dawta thuziakin a târ lan angin, Bible chuan chûng zawhnate chu a chhâng a ni. (w06 2/1)

[Footnote]

^ par. 3 Puritan hi kum zabi 16-naa Church of England kohhran chhûnga Roman Katholic thununna tinrêng lak ata fihlîm duh Protestant pâwl-ho kohna a ni.

[Phêk 3-naa Milem Hman Hawhtîrtu]

Lawngte: The Complete Encyclopedia of Illustration/J. G. Heck; Winthrop-a: Brown Brothers