A chhûng thu-ah lût rawh

A chhûnga thuawmte-ah lût rawh

“Mi Thiamte” Dinchanna leh Tlâwmna

“Mi Thiamte” Dinchanna leh Tlâwmna

“Mi Thiamte” Dinchanna leh Tlâwmna

TUN lai khawvêla computer neite chuan Internet hmanga nu leh pate tâna thurâwn an zawn chuan maktaduai 26 chuang lai chu rang takin an hmu nghâl thei a. Pakhat en leh chhiar nân minute khat lek pawh hmang ta la, a vaia i chhiar zawh hmain, i fa chu in chhuahsan thei hial khawpin a lo ṭhang puitling hman ngei ang.

Naupang doctor-te, naupang rilru sûkthlêk dân zir mite an awm hma, leh Internet a awm hma zawng khân nu leh pate’n khawiah nge thurâwn an lâk le? A tlângpui thuin, an chhûng leh khatte hnên aṭangin an la ṭhîn a ni. Anni chu kaihhruaina leh sum leh pai lama ṭanpuina pêk an inhuamin, an pe thei bawk a; tin, nau awmsak pawh an inpeih reng bawk a ni. Mahse, ram tam takah chuan thingtlâng aṭanga khawpui lam pana mi tam tak an pêmna chuan chutiang chhûngkhat inzawmna chu a tichat zo ṭêp a ni. Tûn laiah hian nu leh pate chuan an mawhphurhna huphurhawm tak mai chu anmahni chauhvin an la fo ṭhîn.

Hei hi tûn laia naupangte enkawlna lam hawi sumdâwnna nasa taka a ṭhan chak chhan pakhat a ni tih rinhlelh rual a ni lo. A chhan dang leh chu science thiamna lam rinna a darhzau vâng a ni. Kum 1800 chawhnu lamah chuan, America mipuite chuan science-in mihring nun kawng tinrêng mai hi a tihhmasâwn theih an ring nghet tlat tawh a. Engvângin nge naupang enkawlna pawh a tihhmasâwn theih loh vang? Kum 1899-ah America nuho insuih khâwm pâwl, American National Congress of Mothers chuan “nu leh pate tlin lohna” chu tlâng hriata an rawn ṭah chhuah pui khân, naupang enkawlna “science lama mi thiam tam takte” chuan ṭanpuina pêk an rawn tum nghâl thuai a. Fate enkawl tûra theihtâwp chhuaha bei hrâm hrâmte ṭanpui chu an tiam a ni.

Lehkhabu Hmanga Nu leh Pa Chan Changin

Amaherawhchu, hêng mi thiamte hian eng nge an tihhlawhtlin? Tûn laia nu leh pate chu tûn hmaa nu leh pate ai khân an rilru a hahdam zâwkin leh an fate enkawlna kawngah thuam ṭhat zâwk an ni em? Tûn hnaia Britain rama ngaih dân lâk khâwmna pakhat chuan chutiang a nih lohzia a târ lang. Chu chuan naupang nei nu leh pate zînga za zêla 35 vêlte chuan thurâwn rin tlâk an la zawng reng a ni tih a târ lang. Mi dangte chuan an duhthlan tûr awmchhun chu an pianpui finna hman mai chu niin an hria a ni.

Ann Hulbert-i chuan a lehkhabu siam Raising America: Experts, Parents, and a Century of Advice About Children tihah chuan, naupang enkawl dân chungchânga mi thiamte thu leh hla chhuah chu a zir chiang a. Fa pahnih nei amah Hulbert-i ngei chuan mi thiamte thil hmuh chhuah zîngah hian science lama ṭha taka finfiahna nei a awm mang meuh loh thu a sawi. Dik tak chuan an thurâwnte chu thil nihna dik tak ai mahin anmahni nuna an thiltawn ngei chuan a thunun zâwk niin a lang a. Tûn hnua han ngaihtuah lêt leh hian, an thuziak tam takte chu rei lo te daih, inkalh, leh a châng phei chuan thil maksak tak niin a lang.

Chuti a nih chuan, chu chuan tûn laia nu leh pate chu eng dinhmunah nge a dah? Tlang taka sawi chuan, thurâwn te, ngaih dân te, leh inhnialna te tûn hma zawng aia nasaa an hmachhawnna hian mi tam takte chu a ngaihna hre lovin a awmtîr a ni. Amaherawhchu, nu leh pa zawng zawng chu kaihhruaina nei lo niin an inhre lo. A dawta thuziakin a rawn târ lan tûr angin, khawvêl pum puia nu leh pate chuan tûn thlenga thurâwn rin tlâk lo chhuahna hnâr, hmâsâng aṭang tawha finna lo chhuahna bul chu an hlâwkpui hle a ni. (w06 11/01)