A chhûng thu-ah lût rawh

A chhûnga thuawmte-ah lût rawh

“Mak Taka Siam” Kan Ni

“Mak Taka Siam” Kan Ni

“Mak Taka Siam” Kan Ni

“Hlauhawm tak leh mak taka siam ka ni.”​—⁠SAM 139:⁠14.

1. Ngaihtuahna nei mi tam takte chuan engvângin nge leilunga thil mak takte hi Pathian siam nia an hriat?

KHAWVEL hi thil siam mak taktein a khat a. Chûngte chu engtin nge a lo awm? Ṭhenkhat chuan a chhânna chu Siamtu fing tak sawi tel lova hmuh theih a nih an ring a. Mi dangte chuan apâwng ataka Siamtu hnâwlnain khawvêl thil siamte kan hriatthiamna a khuahkhirh an ring thung. Anni chuan leia thil siamte hi tihpalh thilthua lo awm tûr chuan, a hnawk lutukin, chi hrang a tam lutuk an ti a, a mak lutuk tih pawh i sawi belh duh mai thei a ni. Scientist-te pawh tiamin, mi tam takte tân chuan, a finfiahna hmuh theihte chuan lei leh vân hian Siamtu ngilnei tak, fing tak, leh thiltithei tak a nei tih chiang fakin a târ lang a ni. *

2. Engin nge Davida chu Jehova fak tûra chêttîr?

2 Hmân lai Israel Lal Davida chuan thil siam mak takte avângin Siamtuin fak a phû tih a ring nghet hle a ni. Davida kha tûn laia science lama thiamna awm hmaa nung ni mah se, ani chuan Pathian thil siam mak takte hualvêlin a awm tih a hria a ni. Ama taksa insiam dân a ngaihtuahna ringawt pawhin Pathian thil siam theihna mak tak chu ropui a tihtîr hle. Ani chuan: “I hnênah lâwm thu ka hrilh ang che; hlauhawm tak leh mak taka siam ka ni si a; i thiltihte hi mak tak a ni a; chu chu ka nunna hian a hre chiang hle a ni,” tiin a ziak a ni.​—⁠Sâm 139:⁠14.

3, 4. Engvângin nge Jehova kut hna thawhte chungchâng urhsûn taka ngaihtuah ṭheuh chu a pawimawh?

3 Davida chuan mak taka siam a nih a rin tlat chhan chu ngun taka thil a chhût vâng a ni a. Tûn lai hian, school zirlaiahte leh chanchin puan chhuahnate chu mihring bul inṭanna chungchânga rinna tichhetu ngaih dântein a khat tlat a ni. Davida anga rinna nei ve tûr chuan, keini pawhin ngun taka kan ngaihtuah a ngai a. A bîk takin, Siamtu awmna leh thil siam chungchânga a chanvo chelh ang chi thu pawimawh takah hian mi dangte ngaih dân in thununtîr chu a hlauhawm a ni.

4 Chu bâkah, Jehova kut hnathawhte ngaihtuahna chuan amah kan hmangaihna leh a chunga kan lâwmna chu a tipungin, nakin hun atâna a thutiamte min rintîr a. Chu chuan, Jehova hre chiang lehzual tûr leh a rawngbâwl tûrin min chêttîr thei a ni. Chuvâng chuan, “mak taka siam” kan ni tih Davida thutâwp siam chu tûn lai science lam thiamnain a nemngheh dân i lo ngaihtuah ang u.

Kan Taksa Insiam Dân Mak Tak

5, 6. (a) Kan vai hian engtin nge kan nun a lo inṭan? (b) Kan kalte hian eng hna pawimawh nge a thawh?

5 “Nangmah ngeiin ka rilru [“kal,” NW] i nei a: Ka nu pum chhûngah mi khuh a.” (Sâm 139:13) Kan vai hian nu pum chhûngah he sentence tâwpa chhut han tiat lek mûr te tak tê pakhat aṭanga lo awm ṭan kan ni a. Chu mûr tê tak tê chu hnawk tak a ni​—⁠thil siam chhuahna hmunpui tê chi a ni ringawt! Chu chu a ṭhang chak hle a. Nu chhûla i awmna thla nihna a han ral meuh chuan, i taksa pêng pawimawh takte chu a insiam dêr tawh a ni. Chûng zîngah chuan i kal pawh a tel a. I pian chhuah meuh chuan i kalte chu i thisen thlifai tûrin a inpeih dêr tawh a​—⁠taksa tâna hlauhawm tûrte leh mamawh bâka tam tui awmte chu paih chhuakin, thil ṭangkaite chu a vawng ṭha a ni. I kal pahnihte chu a hrisêl ṭhat chuan minute 45 zêlah, i thisena tui​—⁠puitlingah litre nga vêl​—⁠awm chu a thlifai a nih chu!

6 I kalte chuan i thisen chhûnga tel bâwlhlo, acid, leh i BP chu a thunun bawk a. Kalte chuan thil pawimawh dang tam tak a thawk bawk a, chûngah chuan ruh ṭha taka a ṭhan theihna tûr leh i ruh chhûnga thi mûr sen siamna tipungtu hormone erythropoietin siam tûra vitamin D thil danga siam chhuahte pawh chu a tel a ni. Mite’n kalin hna a thawh theih dân mak an ti hle pawh hi a âwm viau mai! *

7, 8. (a) Nausên la piang lo ṭhanchhoh dân chu sawi rawh. (b) Eng kawngin nge nautê chu “lei hmun hnuaihnung bera” a insiam?

7 “Arûka siama ka awma, lei hmun hnuaihnung bera mawi taka siama ka awm lai khân ka ruhrêl chu i lakah thupin a awm lo.” (Sâm 139:15) Atîr bera mûr awm chu a inṭhen darh a, tichuan mûr tharte pawh chu a inṭhen darh zawm zêl a. Chûng mûrte chu hriatna thazâm mûr te, ti mûr te, vun mûr te, leh thil dang dang lo ni tûrin an inthliar hrang, a nih loh leh thawh bîk neiin an awm nghâl a ni. Ziarâng thuhmun nei mûrte chu awm khâwmin, taksa pêngah a lo insiam chho ta a. Entîr nân, pai i nih aṭanga chawlhkâr thum chhûngin, i ruhte chu a lo inrel ṭan a. Chawlhkâr sarih mi leh inchi khat leka sei i nih laiin, puitlingte neih tûr ruhrêl 206 zawng zawng chu ruh ang tak takin la sak rih lo mah se, a awm kim diam tawh a ni.

8 He insiam chhoh dân mak tak mai hi i nu chhûla i awm laia thilthleng a ni a, lei hmun hnuaihnung taka phûm ang maiin mihring mit hmuha thup a ni. Dik tak chuan, kan taksa insiam chhoh dân tam tak chu hriat a la ni lo. Entîr nân, i mûrte chhûnga ze inthlahchhâwnna lam thil awm chu taksa bung hrang hrang insiam tûrin engin nge tinung ṭan? Science chuan a tâwpah chuan a hmu chhuak pawh a ni thei; mahse, Davida sawi angin, min Siamtu​—⁠Jehova⁠​—⁠chuan a kimin a hre reng a ni.

9, 10. Engtin nge nu chhûla nautê insiam dân chu Pathian ‘lehkhabua ziak’ ang a nih?

9 “Ka rîruang la famkim lo chu i mitin a hmu a, i lehkhabuah chuan ka pêngte zawng zawng hi ziak vek a ni a, a ni têla siamin a awm zêl a, a pakhat mah la awm hmâin.” (Sâm 139:16) I mûr hmasa berah chuan i taksa pum atâna rîruang zawng zawng chu a kimin a tel a. He rîruang hian i pian hma nu chhûla thla kua i awm chhûnga i ṭhanlen dân leh puitling tûra kum sawm hnih chuang chhûng i ṭhan chhoh dân chu a kaihruai a ni. He mi chhûng hian i taksa chuan hmasâwn dân tam tak chu a paltlang a, chûng zawng zawng chu atîr bera mûr-a tel ruahmanna chuan a kaihruai a ni.

10 Davida chuan mûrte leh ze inthlah châwnna lam thil chu a hre lo va, ani chuan enlenna takngial pawh a nei lo. Mahse, ama taksa ṭhan chhoh dân chu duan lâwk a nihzia târ langtu niin a hria a ni. Davida chuan naute insiam chhoh dân hriatna ṭhenkhat a nei mai thei a, chuvâng chuan a pian hmang tûr leh a hun duan ang zêlin a ṭhang chho a ni tih a ngaihtuah chhuak thei a. He pian hmang tûr hi hla thuin Pathian ‘lehkhabua inziak’ angin a sawi a ni.

11. Engtin nge kan taksa zia leh nihna chu kan lo neih?

11 Tûn laiah hian, i nu leh pate leh thlahtute aṭanga i rochun zia leh nihna​—⁠i sân lam te, hmaifang te, mit leh sam rawng te, leh thil dang sâng tam tak te​—⁠chu ze inthlah chhâwnna lam thil azir a ni tih hriat a ni a. I mûr tinah chuan ze inthlah chhâwnna lam thil a sâng têlin a awm a; tin, chu ze inthlah chhâwnna lam thil tinte chu DNA (deoxyribonucleic acid) inzawm sei tak zînga mi a ni. I taksa insiam chhoh dân tûr chu i DNA bâwlhlo pianghmangah ‘ziakin’ a awm a ni. I mûrte a inṭhen hran apiangin​—⁠mûr thar siam tûr emaw, mûr hluite thlâk tûr emaw pawh ni se​—⁠i DNA chuan chûng kaihhruainate chu a pe chhâwng a, chutiang chuan a tinung chein, i landân a inthlâk lo a ni. Min Siamtu, vâna mi thiltihtheihna leh finna entîrna langsâr a va ni êm!

Kan Ngaihtuahna Danglam Bîk Tak Chu

12. Engin nge mihringte chu nungchate laka tidanglam bîk?

12 “Aw Pathian, i ngaihtuahnate chu ka tân a va hlu êm! A infin khâwm chu a va nasa êm! Chhiar dâwn ila, a tam lam chu ṭiau vaivut aiin a tam zâwk ang.” (Sâm 139:​17, 18a) Nungchate pawh hi mak taka siam an ni a, ṭhenkhat chuan mihringte khûmin hriat theihna leh thiamna ṭhenkhat an nei a ni. Mahse, Pathian chuan mihring hnênah nungchate neih aia chungnung zâwkin ngaihtuah theihna a pe. Science zirlai bu pakhat chuan: “Mihringte hian thil nung dangte nên inanna tam tak kan nei a, ṭawng chhuah theihna leh ngaihtuahna kan hman theih dânah erawh leia nungte zîngah chuan kan danglam bîk a ni. Keimahni chungchâng: Engtin nge kan taksa chu duan a nih? Engtianga siam nge kan nih? tih hriat kan châknaah pawh hian kan danglam bîk bawk a ni,” a ti. Hêng zawhnate hi Davida ngaihtuah zawhnate chu a ni.

13. (a) Engtin nge Davida chuan Pathian ngaihtuahna a chhût ngun theih? (b) Engtin nge Davida entîrna chu kan zui theih?

13 A pawimawh ber chu, nungchate ang lo takin, Pathian ngaihtuahnate chhût theihna kan nei bîk hi a ni. * He thilpêk danglam bîk tak hi ‘Pathian anpuia’ siam kan nihna kawng khat a ni a. (Genesis 1:​27) Davida chuan he thilpêk hi a hmang ṭangkai a ni. Ani chuan Pathian a awm tih finfiahna leh a mize ṭhate lantîrtu a vêla thil awmte chu a chhût ngun a. Davida chuan Pathian Lehkhabu Thianghlima a bu hmasate chu a nei bawk a, chûngah chuan Pathianin amah leh a hna thawhte chungchâng chu a târ lang a ni. Hêng thâwk khum thute hian Pathian ngaihtuahna te, a mizia te, leh a thiltum te hre thiam tûrin Davida chu a ṭanpui a. Pathian Lehkha Thu te, thil siam te, leh Pathianin amah Davida ngei a dâwr dânte a chhût ngunna chuan, Davida chu amah Siamtu chawimawi tûrin a chêttîr a ni.

Rinnain A Kaihhnawihte

14. Engvângin nge Pathian ring tûrin a chungchâng engkim kan hriat kher a ngaih loh?

14 Davida chuan thil siam leh Pathian Lehkha Thu a ngaihtuah tam poh leh Pathian hriatna leh theihna zawng zawng chu a hriatthiam phâk bâk a nihzia chu a hre chiang lehzual a. (Sâm 139:⁠6) Kan tân pawh chutiang bawk chu a ni. Pathian thil siam zawng zawng chu kan hre thiam vek ngai lo vang. (Thuhriltu 3:​11; 8:​17) Mahse, Pathian chuan eng huna awm pawh ni se, thutak zawngtute’n finfiahna ṭanchhana rinna an neih theihna tûrin Pathian Lehkha Thu leh leilunga thil siamte aṭangin hriatna inâwmtâwk chu a ‘hriattîr,’ a nih loh leh a lantîr a ni.​—⁠Rom 1:​19, 20; Hebrai 11:​1, 3.

15. Rinna leh Pathian nêna kan inlaichînna inkûngkaih dân entîrna pe rawh.

15 Rinna neihnaah chuan nunna leh lei leh vân hian finna nei Bul Inṭanna a nei tih pawm mai aia tam a tel a. Chutah chuan Pathian Jehova chu mi pakhat​—⁠amah hre tûra min duhtu leh amah nêna inlaichînna ṭha vawng reng tûra min duhtu​—⁠anga kan rinchhanna a tel a ni. (Jakoba 4:⁠8) Miin hmangaihna nei tak a pa a rinna chu kan ngaihtuah thei a. Mi pakhat chuan i pain harsatna i tawh huna a ṭanpui tak tak dâwn leh dâwn loh a rinhlelh chuan, i pa rin tlâkzia chungchângah amah chu i hmin kher lo pawh a ni thei. Mahse, i pa mize ṭhatna finfiahtu tlingkhâwmte i lo tawng tawh a nih chuan, a thlahthlam dâwn lo che tih i ring thlap thei a ni. Chutiang bawkin, Pathian Lehkha Thu zirna te, thil siam ngaihtuahna te, leh kan ṭawngṭaina chhânga min ṭanpuina kan dawn te aṭanga Jehova kan hriatna chuan amah rinchhan tûrin min chêttîr a ni. Chu chuan a chanchin zir belh duhna leh mahni hmasial lo hmangaihna leh inpumpêknaa chatuana amah chawimawi duhna chu min neihtîr a. Chu chu tute tân pawha ûm theih thiltum ṭha ber chu a ni.​—⁠Ephesi 5:​1, 2.

Min Siamtu Kaihhruaina Chu Zawng Rawh!

16. Davida’n Jehova nêna inlaichînna ṭha tak a neih aṭangin eng nge kan zir theih?

16 “Aw Pathian, ngun takin mi en chhuak la, ka thinlung hi hria ang che: mi fiah la, ka ngaihtuahnate hi hria ang che: tin, keimahah hian suahsualna kawng rêng rêng a awm nge awm lo, en la, chatuan kawngah chuan mi hruai ang che.” (Sâm 139:​23, 24) Davida chuan Jehova’n amah a hre chiang hle tih a hre tawh a ni​—⁠a ngaihtuahna te, a thusawi te, a nih loh leh a thiltih zawng zawng te chu amah Siamtu hmuh phâk vek a ni tih chu. (Sâm 139:​1-12; Hebrai 4:13) Naupang têin amah hmangaihtu a nu leh pa te âng chhûnga him nia a inhria ang bawkin, Pathianin amah a hriat chianna chuan Davida chu him nia inhriatna a neihtîr a ni. Davida chuan Jehova nêna an inlaichînna ṭha tak chu a hlutin, A thil siamte chungchâng ngun taka ngaihtuahna leh A hnêna ṭawngṭaina hmangin chu inlaichînna chu vawn a tum tlat a ni. Dik takin, Sâm 139-na pawh tiamin Davida fakna hla tam takte chu rimawia rem ṭawngṭaina a ni hlawm a. Chutiang bawkin, ngun taka chhûtna leh ṭawngṭaina chuan Jehova hnaih tûrin min ṭanpui thei a ni.

17. (a) Engvângin nge Davida chuan a thinlung chu Jehova bih chiantîr a duh? (b) Engtin nge zalên taka duhthlan theihna kan hman dân chuan kan nun a nghawng?

17 Pathian anpuia siam kan nih angin, zalên taka duh thlan theihna pêk kan ni a. Thil ṭha tih emaw, thil ṭha lo tih emaw chu kan thlang thei a ni. Chu zalênna nên chuan mawhphurhna kan nei tel bawk. Davida chuan mi suaksualte nêna ang khata ruat nih chu a duh lo. (Sâm 139:​19-22) Ani chuan thil sual hrehawm tak tih chu pumpelh a duh a. Chuvângin, Jehova hriatna zau tak a ngaihtuah hian, ama nihna dik tak bih chiang tûr leh nunna kawnga hruai tûrin Pathian hnênah inngaitlâwm takin a ngên a ni. Pathian nungchang tehna fel chu mi tinte tân a ni a; chuvângin, keini pawhin duhthlanna dik kan siam a ngai ve a ni. Jehova chuan a thu âwih ṭheuh tûrin min fuih a. Chutianga thu âwihna chuan a duhsak min hlawhtîrin, malsâwmna tam tak min thlen bawk. (Johana 12:50; 1 Timothea 4:⁠8) Ni tina Jehova nêna lên dunna chuan, buaina nasa tak tâwk chung pawha chhûng lama thlamuanna nei tûrin min ṭanpui a ni.​—⁠Philippi 4:​6, 7.

Min Siamtu Mak Ropui Tak Chu Zui Rawh!

18. Davida’n thil siamte a ngaihtuahna aṭangin eng thutâwp nge a siam?

18 A naupan laiin, Davida chu berâm vêngin pâwnah a chhuak fo va. Berâmte hnim pet tûra an kûn lai chuan, ani chuan a mitte chu vân lamah a lên chho va. Zân a lo thimin, Davida chuan lei leh vân ropuina leh chûng zawng zawngte awmzia chu a ngaihtuah a ni. Ani chuan: “Vânte khian Pathian ropuizia chu a hriattîr a; boruak zau tak khian a kut chhuak chu a lantîr ṭhîn a. Chhûn hian chhûn hnênah thu a sawi chhâwng zêl a, zân hian zân hnênah hriatna a lan chhâwntîr zêl a,” tiin a ziak a ni. (Sâm 19:​1, 2) Davida chuan thil engkim mak taka Siamtu chu zawng a, amah a zui a ngai tih a hre thiam a. Keini pawh chutiang chuan ka ti ve tûr a ni.

19. “Mak taka siam” kan nihna aṭangin apui apangte chuan eng nge kan zir theih?

19 Davida chu a hnua a fapa Solomona’n ṭhalaite hnêna a pêk fuihna: “I vânglai hian i siamtu hre reng rawh. . . . Pathian ṭih la, a thupêkte vawng rawh; hei hi mihring zawng zawng tih tûr chu a ni mai,” tih atân entîrnaah a ṭang a ni. (Thuhriltu 12:​1, 13) Davida’n ṭhalai a nih lai chuan, “mak taka siam” a ni tih a inhre thiam daih tawh a. He a hriatthiamna mila a nunna chuan a dam chhûng zawngin hlâwkna nasa tak a thlen a ni. Keini apui apangte’n min Siamtu Ropui kan chawimawia a rawng kan bâwl chuan, tûn leh nakina kan nun chu a hlimawm hle ang. Jehova hnaiha awm a, a felna kawng zawhtute chungchângah Bible chuan: “Tar hnuah pawh an la rah fo vang a; tui pai ṭeuhvin an hring hluah hluah ang: LALPA chu mi dik tak a ni tih lantîrna tûrin,” tih thu a tiam a ni. (Sâm 92:​14, 15) Tin, min Siamtu kut chhuak mak takte chatuana chên reng beiseina chu kan nei bawk ang. (w07 6/15)

[Footnote-te]

^ par. 1 Jehova Thuhretute tihchhuah June 22, 2004 Awake! (English) chu en rawh.

^ par. 6 August 8, 1997, Awake! (English) chhuak “I Kalte​—⁠Nunna Thlifîmtu Chu,” tih chu en bawk rawh.

^ par. 13 Sâm 139:18b-a Davida thute hian Jehova ngaihtuahnate chu zâna a mut thleng nilênga a chhiar hnuah pawh zînga a han men chuan chhiar tûr tam zâwk a la nei ang a tihna a nih hmêl hle.

I Hrilhfiah Thei Em?

• Engtin nge naute insiam chhoh dân chuan “mak taka siam” kan ni tih a târ lan?

• Engvângin nge Jehova ngaihtuahnate chu kan chhût ngun ang?

• Engtin nge rinna leh Jehova nêna kan inlaichînna chu a inzawm?

[Zirlai Atâna Zawhnate]

[Phêk 17-naa milemte]

Nu chhûla naute insiam dân chuan a piang hmang tûr duan sa chu a zui

DNA

[Milem Hawhtîrtu]

Nausên la piang lo: Lennart Nilsson