A chhûng thu-ah lût rawh

A chhûnga thuawmte-ah lût rawh

Thil Siam Pianziate Ngaisângin A Duangtu Chanchin Chu Zir Rawh

Thil Siam Pianziate Ngaisângin A Duangtu Chanchin Chu Zir Rawh

Thil Siam Pianziate Ngaisângin A Duangtu Chanchin Chu Zir Rawh

ITALY mi, lem ziak thiam leh milim ker thiam Michelangelo-a chanchin hi i hre tawh mai thei a. A kut chhuak ngeite zînga pakhat tal pawh la hmu ngai miah lo mah la, chu Italy mi thiam hmingthang tak chu “tlukpui nei lo lemziak thiam ropui tak” a ni tia lemziak lam chhui mite kohna chu i ṭâwmpui ngei a rinawm. Michelangelo-a thiamna neih chu phat rual a ni lo. Tuin nge a lem ziak chu ngaisâng tak chung siin, amah chu lem ziak thiam chungchuang a ni tih pawm lo thei ang?

Tûnah chuan kan chhehvêl leilunga nunna nei thil chi hrang hrangte mak danglamzia hi han ngaihtuah teh. Inâwm takin, The New York Times chanchinbu chuan biology lama professor pakhatin hetiang hian a sawi niin a târ lang: “Thil siamte duan a nihzia chu thil nung chanchin zirna aṭang chuan a lang a. Nunna pianziate hian mak tihnain min khahtîr a ni,” tiin. A duangtu a awm a ni tih pawm si lova thil siam pianzia chauh ngaihsân chu a âwm em?

Tirhkoh Paula, a bul vêla thil awmte chîk ṭhîntu chuan ‘siamtu biak aia a siama biaa a rawng bâwl ta zâwkte’ chungchâng a sawi a. (Rom 1:25) Chanchhâwnna ngaih dân darhzau takin a nghawng avângin, ṭhenkhat chuan thil pianziain a duangtu a awm tih a târ lan chu an pawm lo emaw, an hre lo emaw a ni. Mahse, chanchhâwnna ngaih dân chu a ṭha thei ang bera sawi pawhin science dik tak nên a inmil em? Christoph Schönborn-a, Vienna khuaa Katholic archbishop-in: “Thil siam pianzia aṭanga finfiahna tam takte hnâwl leh namnûltu ngaih dân apiang chu science ni lovin ṭanchhan nei lo ngaihruat thil mai a ni,” tia thu tlûkna a siam, The New York Times chanchinbua târ lan hi lo chhinchhiah ang che.

Science Tâwpna Maw?

Amaherawhchu, Siamtu a awm tih finfiahna pawmna chuan “zir bingna a dâl” ang tih ngaih dân nei an awm a. New Scientist chanchinbua thuziak chuan chutiang hlauhna chu târ langin, Siamtu a awm tih pawm a nih chuan “zir chhuah tûr awm reng nia ngaih science chu a lo tâwpin, ‘thil duangtu tih alâwm’ tih suttlang rual loh daidangtu chuan a lo tiding ṭhîn dâwn a ni” a ti tlat a ni. Chutiang hlauhna chuan ṭanchhan ṭha a nei em? Nei hauh lo. Chutiang lo zâwk chu thil awm dân a ni. Engtin nge?

Lei leh vân leh leia awm nunna chu amaha lo awm palh leh a hnua chanchhâwnna hmanga lo awm anga pawm chu, a nihna takah chuan hrilhfiahna awmze nei tak zawn tumna engpawh kalsanna a ni ang. Kawng lehlamah chuan, kan chhehvêla thil kan hmuh zawng zawngte phênah hian Siamtu fing tak a awm a ni tih pawmna chuan lei leh vâna lang thil siamte leh thil siama Siamtu finna lang chhuakte chu min chhuitîr thei a ni. Hei hi han ngaihtuah teh: “Mona Lisa” lem hi Leonardo da Vinci-a ziak a ni tih hriatna chuan lem ziak lam chhuitute chu a lem ziak dân leh chu mi atâna a thil hmante a chhui lohtîr chuang lo. Chutiang bawkin thil Duangtu a awm a ni tih pawmna chuan a thil duante pianzia leh a thil siamte chipchiarzia min chhui lohtîr tûr a ni lo.

Zir belhna chu dâl a hnêkin, Bible chuan science lam leh Pathian lam thil zawhnate chhânna zawng zêl tûrin min fuih zâwk mah a. Hmân lai Lal Davida chuan ṭha tak leh thiam taka duan a taksa insiam dân chu a ngaihtuah a. Chuvângin, heti hian a sawi: “Hlauhawm tak leh mak taka siam ka ni . . . i thiltihte hi mak tak a ni a; chu chu ka nunna hian a hre chiang hle a ni,” tiin. (Sâm 139:14) Dik takin, Bible chuan Siamtu chu thlahtu Joba hnêna: “Lei zauzia te hi i hre phâk em ni?” tia zâwt angin a târ lang. (Joba 38:18) Chu chu thil zawh leh chhui chhuah khapna a ni lo tih a chiang hle. Thil Duangtu Thiam Ber chuan a kut hnathawhte zir chiang tûra a sâwmna a ni zâwk mah a ni. Zâwlnei Isaia’n: “Chung lamah khian in mitte lên chho ula, khîngte khi tu siam nge ni en rawh u,” tia kan chhehvêla thil awmte Siamtu kan hriatna tipung tûra a sâwmna hi ngaihtuah bawk teh. Tichuan, Isaia 40:26 chuan Einstein-a thil hmuh chhuah lâr tak formula E=mc2 nêna inmil thil pakhat chu a sawi a. Chu thil chu lei leh vân hi chakna leh thiltihtheihna nasa tak hmanga siam chhuah a ni tih hi a ni.

Thil siam chungchânga zawhnate chhânna chu awlsam taka hmuh nghâl mai theih a ni ṭhîn lo ngei mai. A chhan ṭhenkhatah chuan, kan hriatthiamna chuan chintâwk a neih a, kan chênna khawvêla thil awmte kan hriatthiamna a famkim loh vâng a ni. Joba chuan kan hriatthiamna famkim lohzia a hria a. Siamtu, kan leilung engmah lova khai kângtu leh tui tam tak paitu chhûmte lei chunga khai kângtu chu a fak a ni. (Joba 26:​7-9) Mahse, Joba chuan chutiang thil mak a hriatte chu ‘a beitham hle’ tih a hria. (Joba 26:14) Ani chuan a chhehvêla thil awmte zir belh chu a duh tih a chiang hle. Tin, Davida chuan a tlin lohna chu hriain: “Chuti kauva hriatna chu ka tân a mak lutuk a; a sâng êm a, ka phâk lo a ni,” tiin a ziak a ni.​—⁠Sâm 139:⁠6.

Siamtu a awm a ni tih pawmna chuan science lama hmasawnna tûr chu a dâl lo. Tisa lam leh thlarau lam thilte hriatna famkim zâwk zawn chu thil awm reng tûr leh chatuan daih tûr a ni tak meuh a ni. Hmân lai lal, a finna avânga hriat hlawh tak chuan inngaitlâwm takin heti hian a ziak: “Mihring rilruah chuan chatuan a dah bawk a; mahse, chuti pawhin anni chuan Pathianin a tîr ata a tâwp thlenga thil a tih chu an hmu chhuak thei chuang lo,” tiin.​—⁠Thuhriltu 3:⁠11.

“Hrilhfiahna Remchâng” A Ni Em?

Ṭhenkhatte chuan Pathian chu science lama hrilhfiahna pêk theih loh apianga “hrilhfiahna anga” hman chawp a ni an ti a. Thu danga sawi chuan, chutiang thil Duangtu Pathian chu mihringin thil a hrilhfiah theih loh apianga “hrilhfiahna remchâng” anga hman a ni tihna a ni. Mahse hetah hian eng nge kim lo awm? Chûng thil kim lote chu thil tênau leh pawimawh tham lo a ni em? Ni lo ve, Darwin-a chanchhâwnna ngaih dân a rin tlâk lohzia târ langtu thil kim lo lian tham tak a ni a. Chûng chu thil nung chanchin zirnaa chanchhâwnna ngaih dânin a hrilhfiah theih loh kim lohna bulpui berte a ni. Dik taka sawi chuan, ṭanchhan nei lo chanchhâwnna ngaih dân vuantute chuan Darwin-a ngaih dân chu “hrilhfiahna remchâng”-ah an hmang zâwk a ni.

Bible-a târ lan Siamtu chu “hrilhfiahna remchâng” satliah mai a ni lo. A thiltih chuan thil siam zawng zawng kimchang takin a huap vek zâwk a ni. Fakna hla phuahtu chuan thil siam engkim huaptu Jehova thiltih chu: “Nunna tuikhur chu i hnênah a awm si a: i êngah chuan êng kan la hmu ang,” tiin a sawi uar a. (Sâm 36:⁠9) Ani chu “vân te, lei te, tuifinriat te, a chhûnga awm te zawng zawng Siamtu” anga fiah taka sawi a ni. (Tirhkohte 4:24; 14:15; 17:24) Chhan ṭha tak neiin, kum zabi khatnaa zirtîrtu pakhat chuan Pathianin ‘engkim a siam’ tih a ziak a ni.​—⁠Ephesi 3:⁠9.

Chu bâkah, Pathian chuan “vân thil ruatte,”​—⁠mithiamte’n tûn thlenga an la zir mêk thil leh chakna thununtu dân awmte​—⁠chu a din a ni. (Joba 38:33) A thil siamte pianzia chu a kimin, tum nei tak a ni a, leilung hi thil nung mak chi hrang hrang tam tak luah khahtîr tuma a buatsaihna chu a tihlawhtling a ni.

Thil Siam Pianziate leh Pianpui Finna

A tâwpah chuan, pianpui finna chungchâng kan ngaihtuah a ngai a ni. Science lam ngaih dân chi hrang hrang rin tlâk leh tlâk loh chungchâng a tlângpui thu sawiin, science chanchin ziaktu John Horgan-a chuan heti hian a ziak: “Finfiahna a chian vak loh hunah, pianpui finna hman chu kan zahpui tûr a ni lo,” tiin.

Nunna hi lo awm palh emaw, chakna engemaw avânga lo awm palh mai emaw nia ngaihna chuan awmzia a nei em? Chanchhâwnna ngaih dân chu lâr hle mah se, scientist-te pawh tiamin ngaihtuahna nei mi tam tak chuan Siamtu fing tak a awm chu an ring tlat a ni. Science professor pakhat chuan mipui vântlâng “tam takin finthlâk takin nun hi duan avânga lo awm niin an ngai” a ti. Engvângin nge? Mi zawng zawng deuhthaw chuan tirhkoh Paula’n: “In tin hian satu a nei ṭheuh va,” tia a sawi chu an pawm nghâl ngei ang. (Hebrai 3:​4, New World Translation) Tichuan, Paula chuan: “Engkim siamtu erawh chu Pathian a ni,” tiin thu tâwp dik tak a siam a ni. Bible thlîr dân aṭang chuan, in chuan ruahmantu leh satu a mamawh tih pawm rual ruala thil nungte lo pian chhuahna mûr hmasa ber a chhûng hnawk tak mai chu tihpalh thil thua lo piang chhuak nia pawm a finthlâk loh a ni.

Bible-in thil Duangtu leh Siamtu hnâwltute a ngaih dân chu heti hian a sawi: “Mi â chuan, a rilruin, ‘Pathian rêng a awm lo’ a ti,” tiin. (Sâm 14:⁠1) Hetah hian fakna hla phuahtu chuan a hnua Pathian a awm tih lo la ring tûrte pawh a zilhhau a ni. Mi chu thil nihna dik tak inkaihhruaitîr ai chuan mi mal ngaih dân a inkaihhruaitîr zâwk thei a. Kawng leh lamah chuan, thil chhût mi mifing chuan inngaitlâwm takin Siamtu a awm a ni tih a pawm thung.​—⁠Isaia 45:⁠18.

Thil chhût mi, mi tam takte tân chuan, thil Duangtu Chungnungber a awm tih thlâwptu finfiahna awmte chu hmaih rual a ni lo.

Thil Duangtu Chu I Hre Thei

Keimahni ngei hi duan avânga lo awm anga kan inhmuh chuan, eng atâna duan nge kan nih le? Kan nun chhan hi eng nge ni? Science mai chuan chutiang zawhnate atâna chhânna lungawithlâk chu a pe thei lo. Amaherawhchu, hêng thu pawimawh takte hian chhânna rin tlâk tak leh lungawithlâk tak a mamawh a ni. He mi chungchângah hian Bible chu a ṭangkai hle thei a. Jehova chu Siamtu ang ringawt ni lovin, Thiltum neitu, chhan ṭha tak neia thiltitu angin a târ lang a ni. Pathian Lehkha Thu chuan Pathianin mihringte tâna a thiltum chu târ langin, nakin hun leh beiseina min pe a ni.

Mahse, tunge Jehova chu? Eng ang Pathian nge a nih? Jehova Thuhretute chuan min Duangtu Thiam Ber chu mi tak tak anga hre tûrin an sâwm a che u. A hming leh a miziate leh mihringte a dâwr dân chungchângte i hre thei a ni. Tichuan, a Thu, Bible aṭangin a thil siam pianzia ṭha takte ngaisâng mai lova, chûng thilte Duangtu anga amah kan chawimawi bawk nachhan tûr i lo hre thiam ang.​—⁠Sâm 86:12; Thu Puan 4:11. (w07 8/15)

[Phêk 4-naa milem]

Michelangelo-a

[Phêk 5-naa milemte]

Thil Duangtu a awm tih rin chu science dik tak nên a inrem

[Phêk 6-naa milem]

Insiam rem theihna leh chi hrang hrang awm thei hi fing taka duan a nihzia finfiahna

[Phêk 7-naa milemte]

Thil siam pianziate chuan duangtu a mamawh