A chhûng thu-ah lût rawh

A chhûnga thuawmte-ah lût rawh

Isua’n Hremhmun Chungchâng Eng Nge A Zirtîr?

Isua’n Hremhmun Chungchâng Eng Nge A Zirtîr?

Isua’n Hremhmun Chungchâng Eng Nge A Zirtîr?

Isua chuan: “I mitin a tihtlûk che chuan kher chhuak mai rawh; mit khing hnih neia Gehenna, [“hremhmun,” King James Version ] an lung thih ngai lohna leh mei mih ngai lohnaa paih ai chuan, mit khing khat neia Pathian rama luh i tân a ṭha zâwk e,” tiin a sawi.—MARKA 9:47, 48.

Ṭum dangah, Isua’n rorêl huna mi suaksualte hnêna a tih dân tûr chu sawiin: “Anchhe dawngte u, kumkhaw mei, diabola leh a tirhkohte tân an buatsaihah chuan mi kal bosan rawh u,” a ti a. Tin, “kumkhaw hremnaah an kal ang,” a ti bawk.—MATTHAIA 25:41, 46.

HAN ngaihtuah mai chuan, a chunga Isua thusawite hian hremhmun mei dîl chungchâng a zirtîr niin a lang mai thei. Isua chuan Bible thusawi chiang tak: “Mitthi erawh chuan engmah an hre lo,” tih chu kalh tuma sawi a ni lo tih a chiang hle.—Thuhriltu 9:5.

Chuti a nih chuan, Isua’n mi ‘hremhmuna paih’ chungchâng a sawi khân eng a tihna nge? Isua vaukhânna thu “kumkhaw mei” chu a ngial a ngan nge ni a, entîrna nei zâwk? Eng kawngin nge mi sualte chu “kumkhaw hremnaah an kal ang”? Hêng zawhnate hi a mal malin i bih chiang ang u.

Isua’n mi ‘hremhmuna paih’ chungchâng a sawi khân eng a tihna nge? King James Version-in “hremhmun” tia a lehlin Marka 9:47-a thu hi atîra Grik thu malah chuan Geʹen·na a ni a, Mizo Bible chuan Gehenna tiin a dah a ni. He thu mal hi Hebrai ṭawnga Geh Hin·nomʹ aṭanga lâk a ni a, a awmzia chu “Hinnom Ruam” tihna a ni. Hinnom Ruam chu hmân lai Jerusalem khawpui pâwna awm a ni a. Israel lalte hun lai khân, Pathianin a dem êm êm thiltih tenawm tak, naupanga inthawina an hlanna hmun a ni. Pathian chuan chutiang biakna dik lo thiltiha telte chu a tiboral dâwn tih a sawi a. Hinnom Ruam tia koh ruam chu “insâmna ruam” tia koh a ni ang a; chutah chuan “mite ruang chu chunglêng savate leh ramsate chaw” atân phûm lohvin a awm dâwn a ni. (Jeremia 7:30-34) Chutiang chuan, Jehova chuan Hinnom Ruam chu mi nungte hremna hmun ni lovin, mitthi ruang paih khâwmna hmun a nih tûr thu a sawi lâwk a ni.

Isua hun lai khân, Jerusalema awmte chuan Hinnom Ruam chu bawlhhlawh paih nân an hmang a. Chu bawlhhlawh paihnaah chuan mi suaksualte ruang chu an paih a, chuta an bawlhhlawh paihte leh ruang paihte chu kâng ral tûrin mei an tinung reng a ni.

Isua’n lung thih ngai loh leh mei mit ngai lohna chungchâng a sawi khân, Isaia 66:24-na thu hi a sawi thawi deuh niin a lang. “[Pathian] laka bawhchhetute ruang” chungchângah Isaia chuan “an lungte chu a thiin, an mei chu tihmihin a awm dâwn si lo,” tiin a lo sawi a. Isua leh a thu ngaithlatute chuan Isaia bua hêng thute hian thlâna phûm phu lote ruang cheibâwl dân chungchâng sawina a ni tih an hria a ni.

Chuvângin, Isua chuan Hinnom Ruam, a nih loh leh Gehenna chu thawhleh beiseina nei lote thihna entîrna inhmeh tak atân a hmang a ni. Ani chuan “Gehena-a thlarau leh taksa tiboral theitu” chu Pathian a nihzia sawiin, he thu hi chiang takin a târ lang a. (Matthaia 10:28) Chuvângin, Gehenna chu chatuana nghaisakna hmun ni lovin, chatuan boralna hmun entîrna a ni.

Isua vaukhânna thu “kumkhaw mei” chu a ngial a ngan nge ni a, entîrna nei zâwk? Matthaia 25:41-a chhinchhiah Isua sawi “kumkhaw mei” chu “diabola leh a tirhkohte” tâna buatsaih a ni tih chhinchhiah rawh. Mei tak tak chuan thlarau thil siamte a kan theih i ring em? Nge Isua chuan “mei” tih thu mal hi entîr neiin a hmang zâwk? Chu mi ṭum vêka a sawi “berâmte” leh “kêlte” tih chu kêl leh berâm tak tak sawina a ni lo; mi chi hnihte sawina mai a ni zâwk. (Matthaia 25:32, 33) Chutiang bawkin, Isua’n mi suaksualte kan ralna tûr kumkhaw mei a sawi chuan entîr a nei a ni.

Eng kawngin nge mi sualte chu “kumkhaw hremnaah an kal ang,”? Bible lehlin tam tak chuan Matthaia 25:46-ah ‘hremna’ tih thu mal hmang mah se, Grik thu mal koʹla·sin tih awmze bul ber chu “thing kûng ṭhantîr lo,” a nih loh leh thing zâr a ṭangkai lote hlâwi emaw, chhawk thla emaw tihna a ni a. Chuvângin, berâm ang mite’n chatuana nunna an chan laiin, inlam lêt lo kêl ang mite chuan nunna aṭanga chatuana chhawk thlâkna, ‘kumkhaw hremna’ chu an tuar a ni.

Engtin Nge I Ngaih?

Isua chuan mihringin thlarau thi thei lo a nei tih a zirtîr ngai lo. Amaherawhchu, mitthi thawhlehna chungchâng chu a zirtîr fo a ni. (Luka 14:13, 14; Johana 5:25-29; 11:25) Isua chuan thlarau a thi thei lo tih ring ni ta sela chuan, engvângin nge mitthite thawhlehna chu a zirtîr tehrêng ang?

Isua chuan Pathianin mi sualte chu râwng takin chatuanin a hrem ang tih a zirtîr ngai lo. Chu ai mah chuan, ani chuan: “Pathianin khawvêl a hmangaih êm êm a, chuti chuan a Fapa mal neih chhun a pe a, amah chu tupawh a ring a piang an boral loh va, chatuana nunna an neih zâwk nân,” tiin a sawi zâwk a ni. (Johana 3:16) Engvângin nge Isua chuan amah ring lote chu an thi ang tih a sawi thawi? Anni chu chatuana nungin, mei dîlah hrem an tuar kumkhua dâwn a nih chuan, chutiang chuan engah nge a sawi mai loh vang?

Hremhmun zirtîrna chu Bible ṭanchhan zirtîrna a ni lo. Chu chu Kristian zirtîrna anga an zirtîr milem betute thurin dân a ni. (“ Hremhmun Chanchin Thawnthu Tawi” tih bâwm phêk 6-a chuang chu en rawh.) Pathian chuan mite chu hremhmunah chatuanin a hrem lo a ni. Engtin nge hremhmun chungchâng thutak zirna chuan Pathian chunga i rilru put hmang chu a nghawng theih? (w08 11/1)

[Phêk 6-naa bâwm]

 Hremhmun Chanchin Thawnthu Tawi

MILEM BIAKNA THURIN AṬANGA LO CHHUAK: Hmân lai Aigupta mite chuan hremhmun mei dîl a awm an ring a. B.C.E. 1375-a, The Book Ȧm-Ṭuat tih lehkhabu chuan “mei dîla a biling a balanga paih thlâk a; . . . chuta ṭanga tlân chhuak thei lo, leh . . . meialh pumpelh thei lo tûr” mite chungchâng a sawi a. Grik mi fing Plutarch-a (c.46-120 C.E.) chuan lei hnuai khawvêla awmte chungchângah heti hian a ziak a ni: “[Anni] chuan hremna hlauhawm tak, zahthlâk tak leh na tak tuarin an chiau vawng vawng a ni,” tiin.

JUDA SAKHUATE A FAN: Thil thleng chanchin ziaktu Josephus-a (37-c.100 C.E.) chuan Juda pâwl hrang pakhat Essenes an tihte chuan “Thlarau chu a thi thei lo va, chatuanin a awm chhunzawm zêl a ni,” tih an rin thu a sawi a. Ani chuan: “Chu chu Grik mite ngaih dân ang a ni a . . . Anni chuan thlarau sualte chu hmun thim leh râpawm takah chatuana hrem chunga khung an nih an ring,” tiin a sawi belh a ni.

“KRISTIANNA” CHHUNGAH A LO LUT: C.E. kum zabi hnihnaa Apocalypse of Peter tih lehkhabu chhuah chuan mi suaksualte chungchângah: “An tân tihmih theih loh meipui chheh a ni,” a ti a. “Thinurna vântirhkoh, Ezraela chuan mipa leh hmeichhia an taksa chanve alh hluah hluah laite chu rawn kengin, hmun thimah mihringte hremhmunah a paih thla a; thinurna thlarau thil siamte chuan an lo sawisa a ni,” tiin a sawi belh a ni. Chu mi hun lai vêk chuan, Antiokei khuaa mi lehkha ziaktu Theophilus-a chuan Grik zâwlneinu Sibyl-i chuan mi suaksualte hremna tûr chungchângah: “In chungah meialh a rawn thleng ang a, nî tin in kâng reng ang,” tiin a sawi lâwk thu a târ lang. Hêng thute hi Theophilus-a thusawi “mihring zawng zawng tâna dik, leh ṭangkai, . . . leh hlâwkthlâk takte” zînga mi a ni.

HREMHMUN MEIDIL CHU MIDDLE AGES HUN CHHUNGA THARUM THAWHNA THIAMCHANTIR NANA HMAN A NI: England lalnu Mary I-na (1553-1558) chu Protestant mi 300 vêl bana a hâl hlum avângin, “Thisen Chhuah Hmang Mary” tia hriat a ni a, ani chuan: “Rinna kawng pênsantute thlarau chu an thih hnuah hremhmun mei dîla an kan dâwn avângin, Pathian phuba lâkna entawna, leia anmahni ka hâl hlum chu thil inâwm ber mai a ni,” a ti.

TUN HNAIA HRILHFIAHNA: Tûn hnai kumahte khân, sakhaw ṭhenkhat chuan hremhmun chungchâng an zirtîrna chu an siam ṭha leh a. Entîr nân, Doctrine Commission of the Church of England chuan kum 1995 khân: “Hremhmun chu chatuana innghaisakna hmun a ni lo, lêt leh theih rual ni lova Pathian kalh ṭhakna nun kawng thlan avânga boral pumhlûmna hi a ni,” a ti a ni.

[Phêk 7-naa bâwm/milem]

ENG NGE ‘MEI DIL’ CHU?

Thu Puan 20:10 chuan Diabola chu ‘mei dîla’ paih a, “chatuanin achhûn azâna nghaisakin” a awm dâwn tih a sawi a. Diabola chu chatuana nghaisak tûr ni ta se chuan, Pathianin a nunna a zuahsak a ngai ngei ang; mahse, Bible chuan Isua’n a ‘tiboral’ dâwn tih a sawi a ni. (Hebrai 2:14) Entîr nei mei dîl chu “thih hnihna” sawina a ni a. (Thu Puan 21:8) Chu chu Bible-a thihna târ lan hmasak ber, Adama sual avânga thihna a ni lo. Chutiang thihna ata thawhlehna hmanga chhuah zalên theih a ni si a. (1 Korinth 15:21, 22) ‘Mei dîl’ chuan a chhûnga mite a chhuah dâwn tih Bible-in a sawi loh avângin, “thih hnihna” chu thihna chi dang, thawh lehna awm tawh lohna tihna a ni ngei ang.

Eng kawngin nge ‘mei dîla’ awmte chu chatuana nghaisak an nih? A châng chuan, tuemaw “nghaisa” tih chuan “khuahkhirhna” pawh a kâwk thei a. Ṭumkhat chu Isua’n ramhuaite a tawh khân, anni chuan: “Hun tiam thlen hmain min nghaisa [leilâwta khuahkhirh] tûrin hetah i lo kal em ni?” tiin an zâwt a. (Matthaia 8:29; Luka 8:30, 31) Chuvângin, ‘mei dîla’ awm zawng zawngte chuan chatuana khuahkhirhin “nghaisak,” a nih loh leh “thih hnihna” chu an tuar ang.