A chhûng thu-ah lût rawh

A chhûnga thuawmte-ah lût rawh

Pathian Hming Hriat Chian A Harsat Chhan

Pathian Hming Hriat Chian A Harsat Chhan

Pathian Hming Hriat Chian A Harsat Chhan

PATHIAN Jehova hming i hriat chian leh Amah nêna inlaichînna duhawm tak i neih duh lo tuemaw a awm a. Chu hmêlma sual tak chu tunge ni? Bible chuan: “He khawvêl pathian hian ring lote rilru a tidel ta a,” tiin a hrilhfiah a ni. Tûn lai pathian ngaihsak lo khawvêl pathian chu Diabol-Setana hi a ni a. Ani chuan “Pathian ropuizia hriatna êng” hmanga i rilru tihêna a awm lohna tûrin thim zînga awmtîr che chu a duh a ni. Setana chuan Pathian hming i hriat chian chu a duh lo. A nih leh, engtin nge Setana chuan mite rilru a tihdelsak?—2 Korinth 4:4-6.

Setana chuan mite’n Pathian hming an hriat chian loh nân sakhaw dik lo a hmang a ni. Entîr nân, hmân laia Juda ṭhenkhat chuan Pathian Lehkha Thu chu ngaihthahin, Pathian hming lam khaptu an thuro chhiah chu an pawm zâwk a. Kum zabi khatna a lo thlen meuh chuan, vântlâng hmaa Pathian thu chhiar ṭhîn Judate chuan Hebrai Pathian Lehkha Thu-a chuang Pathian hming chu lam ri lo tûr leh a hming aia “Lalpa” tihna ʼAdho·naiʹ tih hmang zâwk tûrin zirtîrna an dawng niin a lang. Chu mi avânga mite’n Pathian nêna inlaichînna an nei thei ta lo nia a lang chu a râpthlâk hle. Mi tam tak chuan Pathian nêna inlaichînna ṭha neih avânga hlâwknate chu an dawn loh phah a ni. A nih leh, Pathian hming chungchânga Isua ngaih dân leh rilru put hmang chu eng nge ni ve?

Isua leh A Hnungzuitute Chuan Pathian Hming An Hriattîr

Isua chuan a Pa hnêna a ṭawngṭainaah heti hian a puang a ni: “I hming ka hriattîr a, ka hriattîr leh fo vang,” tiin. (Johana 17:26) Pathian hming a hriattîr avângin, chu hming pawimawh tak chuanna Hebrai Pathian Lehkha Thu vawi tam tak a chhiar a, a sawi chhâwn a, a hrilhfiah hian Isua chuan Pathian hming a lam ngei ang. Chutiang chuan a hmaa zâwlnei zawng zawngte ang bawkin Pathian hming chu zalên takin a hmang a ni. Isua’n leia rawng a bâwl lai khân Judate’n Pathian hming an hmang lo ṭan tawh a nih chuan, Isua chuan an tih dân chu a zui lo vang tih a chiang hle. Sakhaw hruaitute hnênah: “In thuro chhiah avângin Pathian thu chu in bawh bo ta a nih hi,” tia sawiin, anni chu nasa takin a sawisêl a ni.—Matthaia 15:6.

Isua hnungzuitu rinawmte chuan Isua thih leh a thawhleh hnu lamah pawh Pathian hming chu an hriattîr zêl a. (“Kristian Hmasate’n Pathian Hming An Hmang Em?” tih bâwma thu awmte chu en rawh.) C.E. 33, Kristian kohhran din ni la la-ah, tirhkoh Petera chuan Sâm bu-a hrilh lâwkna chu la chhâwngin, Juda leh saphun pungkhâwmte hnênah: “Jehovan ka Lalpa hnênah ‘Ka ding lamah ṭhu reng rawh, i hmêlmate i kephah nghahchhana ka siam hma loh zawng,’ a ti e,” tiin a sawi a ni. (Tirhkohte 2:34, 35; Sâm 110:1) Kristian hmasate chuan Pathian hming an hmang a, hnam tam taka mite chu Pathian Jehova hming hre chiang tûrin an ṭanpui bawk a ni. Chuvâng chuan a ni, Jerusalem-a tirhkohte leh upate inhmuhkhâwmnaah zirtîr Jakoba chuan: “Pathianin ama hming pu atân . . . mite la chhuak tûrin Jentailte a kan,” tia a sawi ni.—Tirhkohte 15:14.

Nimahsela, Pathian hming dotute chu an tlâwm mai lo. Tirhkohte an thih vek hnuah, Setana chuan kal pênna a awmtîr ṭan ta thuai a ni. (Matthaia 13:38, 39; 2 Petera 2:1) Entîr nân, Kristiana inchhâl ziaktu Justin Martyr-a chu tirhkohte zînga dam rei ber Johana thih hun vêlah a lo piang chhuak a. Chuti chung pawhin, Justin-a chuan a thuziakah thil engkim Petu chu “hming bila koh ngai loh Pathian” niin a sawi tlat a ni.

Kristian kal pêngte’n Kristian Grik Pathian Lehkha Thu an chhut chhuah chuan, Pathian Jehova hming bil chu paih bovin, a aiah “Lalpa” tihna Grik thu mal Kyʹri·os chu an hmang a. Hebrai Pathian Lehkha Thu pawh a him bîk lo. Juda kal pêng lehkhaziaktute chuan Pathian hming an lam rîk tawh loh bâkah, an Bible-ah Pathian hming chu ʼAdho·naiʹ tihin vawi 130 chuang an thlâkthleng a ni. Latin ṭawnga Jerome-a Bible lehlin lâr tak, Vulgate tia hriat tâk C.E. 405-a lehlin zawh pawhin chutiang bawkin Pathian hming chu a paih bo a ni.

Tûn Laia Pathian Hming Paih Bo Tumna

Tûn lai hian, mi thiamte chuan Bible-ah Pathian Jehova hming chu vawi 7,000 lai a chuang tih an hria a. Chuvângin, Bible hman lâr tak ṭhenkhat Catholic Jerusalem Bible, Spanish ṭawnga chhuak Catholic La Biblia Latinoamérica, leh Reina Valera lehlin lâr tak, Spanish ṭawnga chhuak pawhin Pathian hming bil chu zalên takin a hmang a ni. Ṭawng lettu ṭhenkhat chuan Pathian hming chu “Yahweh,” tiin an let a ni.

Bible lehlinna bul tumtu kohhran tam takin a lettu mi thiamte chu an Bible lehlina Pathian hming hmang lo tûra an nawr lui erawh a lungchhiatthlâk hle. Entîr nân, Vatican-in Catholic bishop conference president-te hnêna June 29, 2008-a lehkha a thawnah khân: “Tûn hnai mai khân Israelte Pathian hming bil chu zawi zawia lam ṭan a ni leh ta,” tih a tel a. Chu lehkha thawnah chuan: “Pathian hming chu . . . hman tûr emaw, lam rîk tûr emaw a ni lo,” tih kaihhruaina chiang tak a tel a ni. Chu bâkah, “tûn lai ṭawngkama Bible lehlinnaah, . . . Pathian hming tetragrammaton chu a tlukpui ‘Lalpa’ tihna Adonai/Kyrios tia lehlin tûr a ni,” tih kaihhruaina a tel bawk. Vatican kaihhruaina pêk chu Pathian hming nuai bo tumna a ni tih a chiang hle.

Protestant-te pawh hi Pathian Jehova hming chungchângah chuan eng an ni bîk lo. Protestant bul tum kum 1978-a Sâpṭawnga tih chhuah New International Version atâna thusawitu chuan heti hian a ziak a ni: “Jehova tih hi Pathian hming bil a ni a, chu hming hman ngei chu duhthusâm a ni. Mahse, he Bible lehlin nân hian dollar maktaduai 21⁄4 lai kan hmang si a; entîr nân, Sâm 23-na thu, ‘Yahweh chu mi vêngtu a ni,’ tiin let chhuak ta ila chuan, chûng sum zawng zawng chu kan khawhral vek ngei ang. . . . Tuman an hmang duh dâwn si lo,” tiin.

Chu bâkah, kohhrante chuan Latin America mite chu Pathian hming hre lo tûrin an dang tlat a ni. United Bible Societies (UBS) atâna Bible letlingtute râwn ber pakhat Steven Voth-a chuan: “Latin America rama Protestant-te zînga inhnialna chhuak reng pakhat chu Jehová hming hman chungchângah a ni a . . . Ngaihvenawm takin, tûn lai Pentikost kohhran tam tak chuan . . . Reina-Valera 1960 chhuak chu an duh hle a, mahse Jehová hming tel lo se, an ti a ni. Chu hming aia Señor [Lalpa] tih thu mal hman chu an duh a ni,” tiin a ziak a ni. Voth-a sawi dân chuan, UBS chuan atîrah an dîlna chu a hnâwl a, mahse a hnu lamah chuan tlâwm zâwka ṭangin “Jehová hming tel lo” Reina-Valera Bible chu a tihchhuahsak ta a ni.

A Thu aṭanga Pathian hming paih chhuak a, “Lalpa” hmanna chuan a chhiartute’n Pathian an hriatna tûr a dang tlat a. Chutianga a aiawh hmanna chuan buaina a chawk chhuak a ni. Entîr nân, chhiartute tân “Lalpa” tih hian Jehova nge a kawh a, a Fapa, Isua zâwk tih hriat thiam a harsa thei a ni. Kan mizo Bible lehlin ṭhenkhat pawh tiamin Bible lehlin tam tak chuan Davida thusawi Petera’n a sawi chhâwn: “Jehovan ka Lalpa [tholeh Isua] hnênah: ‘Ka ding lamah ṭhu reng rawh,’ . . . a ti e,” tih chu: “Lalpa chuan ka Lalpa hnênah, ‘Ka ding lamah ṭhu rawh,’ . . . a ti e,” tiin an letling a, chhiartu a tibuai thei hle a ni. (Tirhkohte 2:34, 35, Baptist Mid-Missions’ Translation) Chu bâkah, David Clines-a pawhin a thuziak “Yahweh leh Kristiante Pathian” tihah chuan heti hian a târ lang a ni: “Kristiante rilrua Yahweh a awm lohna chuan Krista lama rilru pêk duhna a hring chhuak,” tiin. Chuvângin, biak ina inkhâwm ṭhîn tam tak chuan Isua ṭawngṭaina ṭhin Pathian dik chu hming nei, thlarau Mi a ni tih an hre lo a ni.

Setana chuan Pathian chungchâng mite’n an hriat loh nâna an rilru tihdelsak tumin theih tâwp a chhuah a. Mahse, Pathian Jehova chu i hre chiang thei a ni.

Pathian Jehova Hming I Hre Chiang Thei

Setana chuan Pathian hming chu a do tlat a, sakhaw dik lo chu fing vervêk takin a hmang a ni. Mahse, a nihna takah chuan Lal Chungnung Ber Jehova’n a chungchâng thudik leh mi rinawmte tâna a thil ruahman ropui tak hre duhtute hnêna a hming a hriattîrna tûr chu lei leh vâna thiltihtheihna engmah hian a dang thei lo.

Jehova Thuhretute chuan Bible zirna hmanga Pathian hnaih dân zirtîr che chu an duh a. Anni chuan Pathian hnêna: “I hming ka hriattîr a,” titu Isua entawn tûr siam chu an zui a ni. (Johana 17:26) Mihringte malsâwm nâna Pathian Jehova chanvo chan chi hrang hrangte târ langtu Bible chângte i bih chian chuan, a mize chungnung duhawm tam tak i hria ang.

Thlahtu rinawm Joba chuan “Pathian pâwlna,” a nih loh leh Pathian nêna inlaichînna ṭha tak a nei a, nang pawhin i nei ve thei a ni. (Job. 29:4) Pathian Thu hriatna neiin, Pathian Jehova hming chu i hre chiang thei a ni. Chutiang hriatna chuan, Pathian Jehova’n, ‘Ka nih duh ang apiang Ka Ni Ang’ tia a hming awmzia a sawi nêna inmilin thil a ti ang tih a rinnghehtîr ang che. (Exodus 3:14, Rotherham’s Translation) Chutiang chuan, ani chuan mihringte hnêna thil ṭha a tiam zawng zawngte chu a thlen famkimtîr ngei ang. (w10-E 07/01)

[Phêk 6-naa bâwm/milemte]

Kristian Hmasate’n Pathian Hming An Hmang Em?

C.E. kum zabi khatnaa Isua tirhkohte hun lai khân, Kristian kohhran chu ram tam takah din a ni a. Chûng kohhrana mite chu Pathian Lehkha Thu zirho tûrin an inhmukhâwm ziah ṭhîn a ni. Chûng Kristian hmasate Pathian Lehkha Thu hmanah chuan Pathian Jehova hming hmuh tûr a awm em?

Chutih hun lai chuan Grik chu khawvêla ṭawng hman ber a nih avângin, kohhran tam tak chuan Grik Septuagint Bible chu an hmang a, chu chu B.C.E. kum zabi hnihnaa lehlin zawh tâk Hebrai Pathian Lehkha Thu a ni. Mi thiam ṭhenkhat sawi dân chuan atîra Septuagint lehlin a nih aṭangin, Pathian hming chu Grik ṭawnga “Lalpa” tihna Kyʹri·os hmanga thlâk a ni char char a ni. Mahse, chu an thil sawi chu a dik lo.

He milema kan târ lante hi B.C.E. kum zabi khatnaa Grik Septuagint them a ni a. Chûng chuan Grik thuziaka Hebrai hawrawp pali יהוה (YHWH), a nih loh leh Tetragrammaton-in a entîr Pathian Jehova hming chu chiang takin a târ lang a ni. Professor George Howard-a chuan: “Kristian hun hmaa Grik Septuagint Bible chi hrang pathum kan nei a, chûng Bible a khawi laiah mah chuan Tetragrammaton chu kyrios tia lehlin a ni lo va, a leha leh chhuah pawh a ni ngai lo. Tûnah chuan Thuthlung Thar hun hma, hun chhûng, leh a hnu lamah . . . Grik Pathian Lehkha Thu-ahte nên lam Pathian hming ziah lan chu Judate tih ṭhan a ni tih a chiang thawkhat ta,” tiin a ziak a ni.—Biblical Archaeology Review.

Isua tirhkohte leh zirtîrte chuan thlarauva thâwk khum an thuziakahte Pathian hming an hmang em? Professor Howard-a chuan: “Thuthlung thar hun laia Kristiante hman leh lâkchhâwn ber Septuagint-ah Hebrai hawrawpa ziak Pathian hming a chuan miau avângin, Thuthlung Thar ziaktute chuan an thu lâk chhâwnaah Tetragrammaton chu an telh ve ngei ang tih kan ring tlat thei a ni,” tiin a sawi.

Chuvângin, Kristian hmasate chuan Pathian hming chu Hebrai Pathian Lehkha Thu lehlin (Grik Septuagint) leh Kristian Grik Pathian Lehkha Thu an neihahte chuan an chhiar thei ve ve tih thutâwp kan siam thei a ni.

[Milem Hawhtîrtu]

All photos: Société Royale de Papyrologie du Caire

[Phêk 5-naa milem]

TUIPUI THI LEHKHA ZIALA ISAIA LEHKHABU THEM, PATHIAN HMING TIHLANSARH BIK NEN

[Phêk 7-naa milem]

Kohhrante chuan Judate thuro chhiah vâng emaw, hlâwkna ûm vâng emawin Bible-a Pathian hming chuang tûr chu an do tlat

[Phêk 8-naa milem]

Isua chuan Pathian hming hriattîrna kawngah entawn tûr a siam