A chhûng thu-ah lût rawh

A chhûnga thuawmte-ah lût rawh

Kristian Dikte’n Pathian Thu Zahna An Nei

Kristian Dikte’n Pathian Thu Zahna An Nei

Kristian Dikte’n Pathian Thu Zahna An Nei

“I thu chu thutak a ni.”—JOH. 17:⁠17.

HENGTE HI HRIAT TUM RAWH:

Engtin nge C.E. 49-a Jerusalem-a thu rêlna inkhâwm chu a hnua sakhuate thu rêlna inkhâwmte laka a dang lam?

Middle Age hun chhûnga nung Pathian Thu humhimtu ṭhenkhat chu tute nge ni?

Kum zabi 19 tâwp dâwn lam khân Kristian rinawmte Bible zir dân chu eng ang nge ni a, engvângin nge chu chu a sâwt êm êm?

1. I thiltawn aṭangin sakhaw dang laka Jehova Thuhretute danglamna pawimawh tak pakhat sawi rawh.

JEHOVA Thuhretute nêna Pathian thu sawihona in neih hmasak ber ṭum kha han ngaihtuah teh. A eng ber hi nge i la hriat reng? Mi tam tak chuan, ‘Thuhretute’n Bible hmanga ka zawhna neih zawng zawng min chhânsakna chuan ka rilru a khawih hle,’ tiin an chhâng ngei ang. Kha tih lai khân lei atâna Pathian thiltum te, kan thih hnua kan chunga thilthleng te, leh kan hmangaih thi tawhte tâna beiseinate chungchâng hriat kha nuam kan va ti tak êm!

2. Bible i ngaihhlut chhan ṭhenkhat chu engte nge ni?

2 Mahse, kan zir belh zêl chuan Bible aṭangin nunna te, thihna te, leh hma lam hun te chungchânga zawhnate min chhânsak mai aia tam kan zir thei a. Bible chu khawvêla lehkhabu chhawr tlâk ber a ni tih kan lo hre ta a ni. A thurâwnte chu engtik lai pawhin a hman theih a, fîmkhur taka zâwmtute chuan nun hlawhtling leh hlimawm tak an nei ṭhîn. (Sâm 1:1-3 chhiar rawh.) Kristian dikte chuan engtik lai pawhin Bible chu ‘mihring thu pawma pawm lovin, Pathian thu pawmin an pawm zâwk a ni.’ (1 Thes. 2:13) Hmân lai thilthleng chanchin tawi têa ennawnna chuan Pathian Thu zahna dik neitute leh nei lotute danglamna a târ lang ang.

THU BUAI KHIRH TAK CHU CHINFEL A NI

3. Kum zabi khatnaah Kristian kohhrana inremna tiderthâwng thei thu buai eng nge chhuak a, chu chu engvângin nge chinfel harsa tak a nih?

3 Serh tan loh Jentailte zînga hriak thih hmasa ber, Kornelia hriak thih a nihna pawh kum 13 lai a ni tawh a. Jentail dang tam tak pawhin Kristian rinna chu an pawm ve tawh a ni. Chutih chhûng chuan Kristian kohhran inpumkhatna tiderthâwng thei thu buai pakhat a chhuak a. Chu chu, Jentailte’n baptisma an chan hmain Juda hnam dân angin serh an tan kher tûr a ni em? tih chungchângah a ni. Chu zawhna chu Juda mi tân chhân awlsam a ni lo. Dân thu zâwmtu Judate chuan Jentailte kawm chu sawi loh, an inah pawh an lût duh lo a ni si a. Juda Kristiante chu sakhaw hlui kalsan avânga nasa taka tihduhdah an nih tawh nâk laiin, serh tan loh Jentailte unau anga an en lehzêl chuan Juda-ho nên an inhal lehzualin, Kristiante sawichhiatna a nasa zual sauh dâwn a ni.—Gal. 2:11-14.

4. Thu buai chingfel tûrin tute nge pun an nih a, he mi chungchângah hian a lo thlîrtute rilruah eng zawhnate nge lo chhuak mai thei?

4 C.E. 49-naah chuan Jerusalem-a tirhkohte leh upate chu “chu mi thu . . . ngaihtuah tûrin an inkhâwm a,” anni chu Juda mi serh tan vek an ni. (Tirh. 15:6) An thu rêlna inkhâwm chu sakhaw lam thila inhnialna ninawm tak ni lovin, Bible zirtîrna chungchâng sawihona phûrawm tak a ni zâwk a. Lehlam lehlama mite chuan nghet taka an vawn an ngaih dânte chu an sawi chhuak ve ve a ni. An thu tlûkna siam chu mi mal duh dân emaw, hnam inthliarna emawin a thunun ang em? Mawhphurhna nei upate chuan thu tlûkna siam nân Israel rama sakhaw boruak a zân zâwk hun an nghâk dâwn em ni ang? Nge ni a, an inlungrual theih nân, dik nia an hriat chiah pawh ni lo mah se, an insawi rem chawp mai zâwk dâwn?

5. C.E. 49-a Jerusalem-a thu rêlna inkhâwm chu a hnu kum zabi têla sakhuate thu rêlna inkhâwmte lakah eng kawng pawimawh takin nge a danglam?

5 Tûn laia sakhaw thu rêlna inkhâwmte chu insiam rem chawpna leh ngaih dân inpawm luihtîrna hlîrin a khat a. Mahse, Jerusalem-a thu rêlna inkhâwm chu chutiang a ni ve lo; inlungrual takin thu tlûkna an siam zâwk a ni. Engtin nge an siam theih? Chuta telte chuan mahni thlîr dân chu ṭha an tih ṭheuh ang tlukin, Pathian Thu zahna pawh an nei ṭheuh bawk a, chûng thuziak thianghlimte chu an harsatna chingfeltu berah an hmang a ni.—Sâm 119:97-101 chhiar rawh.

6, 7. Engtin nge serh tan chungchânga thu buai chin fel nân Pathian Lehkha Thu chu hman a nih?

6 An harsatna chingfel tûra ṭanpuitu chu Amosa 9:11, 12 thu hi a ni. Chu mi thu lâk chhuah, Tirhkohte 15:16, 17-a kan hmuhah Jehova chuan heti hian a sawi a ni: “Ka kîr leh ang a, Davida bâwkte chim kha ka siam leh ang a, a chhe lai apiang pawh ka rem chho leh ang; mi dang, Jentail zawng zawng ka hming mi ṭâwmhote chuan, Lalpa an zawn nân chu bâwktê chu ka tungding ang,” tiin.

7 Tuemaw chuan, ‘Mahse, he Bible châng hian ringtu lo ni ta Jentailte tân serh tan a ngaih loh thu a sawi hlei nêm,’ a ti mai thei. Chu chu a dik a; mahse, Juda Kristiante chuan a sawi tum dik tak chu an hre thiam ngei tûr a ni. Anni chuan Jentail serh tante chu “mi dang,” a nih loh leh hnam dang ang ni lovin, unau angin an thlîr zâwk si a. (Ex. 12:48, 49) Entîr nân, Bagster-a lehlin Septuagint Bible chuan Estheri 8:17 thu chu heti hian a dah a ni: “Jentail tam tak chuan serh an tan a, Juda mi an lo ni ta a,” tiin. Chuvângin, Bible-in Israel hnam a la bâng (Judate leh Juda saphun serh tante) leh “mi dang” (Jentail serh tan lote) chu Pathian hming atân an inpumkhat ang tih a sawi lâwk khân, a sawi tum chu a chiang hle. Kristiana inlet duh Jentailte tân serh tan kher a ngai lo tih chu.

8. Engvângin nge chutiang thu tlûkna siam tûrin huaisenna neih a ngaih?

8 Pathian Thu leh a thlarau chuan chûng Kristian rinawmte chu “thu khat vuaa” awm tûrin a hruai a. (Tirh. 15:25, 26) An thu tlûkna siam chu Juda Kristiante tân tihduhdahna tawrh lehzualna a ni thei chung pawhin, mi rinawmte chuan Bible ṭanchhan chu thu tlûkna siam chu an thlâwp thlap a ni.—Tirh. 16:4, 5.

INKALHNA LANGSAR TAK

9. Biakna dik tihbawlhhlawh a nih chhan pawimawh tak pakhat chu eng nge ni a, eng Kristian thurin pawimawh tak nge tihbawlhhlawh a nih?

9 Tirhkoh Paula chuan tirhkohte an thih hnuah zirtîrna dik lo avângin Kristian rinna chu tihbawlhhlawh a ni ang tih a sawi lâwk a. (2 Thessalonika 2:3, 7 chhiar rawh.) “Zirtîrna dik” zâwm peih lote zîngah chuan mawhphurhna nei ṭhenkhat an tel dâwn a ni. (2 Tim. 4:3) Paula chuan a hun laia upate hnênah: “Nangni zînga mi ngei pawh hi zirtîrhote mahni lama ṭantîr tumin thu hran sawi in la awm ang,” tiin a vaukhân a ni. (Tirh. 20:30, C.L. Re-edited) Thu hran sawi a nih chhan chungchângah The New Encyclopædia Britannica chuan heti hian a sawi a ni: “Grik finna zir Kristian ṭhenkhat chuan mahni lungawi nân leh milem bia lehkha thiam dangte Kristiana inlehtîr nân an finna zirte mila an rinna hrilhfiah chu ṭûl niin an hre ṭan a ni,” tiin. Milem biate ngaih dân nêna inpawlha thu hran sawina thurin pawimawh tak pakhat chu Isua Krista nihna chungchângah a ni a. Bible chuan ani chu Pathian Fapa a ti a; Grik finna ngainatute erawh chuan ani chu Pathian a ni, an ti thung.

10. Krista nihna chungchânga thu buai chu engtianga chinfel theih nge a nih?

10 Chu mi chungchâng chu Kristianna rama sakhaw thu rêlna inkhâwmahte vawi tam tak sawiho a ni a. Chuta palaite chuan Pathian Lehkha Thute chu a phu angin ngai pawimawh sela chuan awlsam têin an chingfel thei ngei ang; mahse, an ngai pawimawh tâwk si lo. A nihna takah chuan, a tam zâwkte chu rilrua thu tlûkna siam sain thu rêlna inkhâwmah an tel a, a hma aia ngaih dân nghet lehzual neiin an kîr leh a ni. Chûng inkhâwm aṭanga lo piang chhuak thurin leh thu puan chhuahahte chuan Bible châng târ lanna a awm mang meuh lo.

11. Kohhran Hruaitute (Church Fathers) kan tihte thusawi chu eng ang khawpa ngaih pawimawh nge a nih a, eng nge a chhan?

11 Engvângin nge Pathian Lehkha Thu chu chipchiar lehzuala ngaihtuah a nih loh? Mi thiam Charles Freeman-a chuan a chhânna pein, Isua chu Pathian a nih ringtute chuan “Pathian aia hnuaihnung zâwk a nihzia târ langtu Isua thusawi tam tak chu pawm harsa an ti,” tiin a sawi. Chuvângin, a hnu lama thu neitute chuan Chanchin Ṭha Ziakte aiin kohhran thuro chhiah leh ngaih dânte chu a rawn ngai pawimawh ta zâwk a. Tûn laiah pawh, sakhaw hruaitu tam tak chuan Kohhran Hruaitute (Church Fathers) kan tih hote thusawi chu thlarauva thâwk khum Pathian Thu aiin an ngai pawimawh zâwk ta mai! Sakhaw thurin zirte nêna Trinity thurin chungchâng in sawiho ngai tawh a nih chuan, chutiang a nihzia chu i hre ve ngei ang.

12. Rom lal chuan eng thununna ṭha lo nge a hman?

12 Rom lalte chuan chûng thu rêlna inkhâwmte chu an thunun nasa hle tih chu chhinchhiah tlâk tak a ni. He mi chungchângah, Professor Richard E. Rubenstein-a chuan Nicaea Khâwmpui chanchin chu heti hian a ziak a ni: “Constantine-a chuan [bishop-te] chu an duhthusâm phâk bâka duhsakin, a tihausa hle a. Kum khat pawh a tlin hmain, chu lal thar chuan an biak inte a pe lêt emaw, a sak ṭhatsak emaw deuh vek a, a lâk bosak an hnate leh chawimawinate pawh a pe kîr bawk a. . . Tûn hmaa milem betu puithiamte neih ang chanvote chu Kristian sakhaw hruaitute hnênah a pe bawk,” tiin. Chuvângin, “Constantine-a chuan Nicaea khâwmpui chu nasa takin a thunun thei—an kal phung tûr a hrilh hial thei—a ni.” Charles Freeman-a chuan: “Rom lalber tân Kohhran tihchak nâna inrawlh theih a nih bâkah, Kohhran thurin pawh thunun theih a lo ni ṭan ta a ni,” tiin a nemnghet a ni.—Jakoba 4:4 chhiar rawh.

13. Bible zirtîrna chiang tak ngaihthah tûrin kohhran hruaitute chu engin nge thunun nia i hriat?

13 Kohhran hruaitute chuan Isua Krista nihna dik tak hriat thiam harsa an tih laiin, mi nâwlpui tam takte chuan harsa an ti ve lo. Chûng mi nâwlpuite chuan lalber sum zenpui emaw, kohhrana nihna sâng chelh chhoh emaw an tum loh avângin, Pathian Lehkha Thu êng ṭanchhanin tum nei takin thil an thlîr thei a. Chutiang chuan engpawh huamin an thlîr ta rêng a ni. Chutih hun laia theologian, Nyssa khaw chhuak Gregory-a chuan mi nâwlpuite hmuhsitna târ langtu he thu hi a chhâk chhuak a ni: “Thawmhnaw zuartute, pawisa thlengtute, leh dâwrkai zawng zawngte hi theologian vek an nih hi. I pawisa hlutna han zâwt la, Pa leh Fapa inan lohna an hrilhfiah ang che a. Chhang man i zawh pawhin Fapa aiin Pa a ropui zâwk tih chhânna i hmu ang. Bual in buatsaih peih a nih leh nih loh i zawh chuan Fapa hi engmah lo ata siam a nih thu an hrilh ang che,” tiin. Kohhrana nihna neite ang lo takin, mi nâwlpui tam takte chuan an thu tlûkna siam chu Pathian Thu hmangin an nemnghet thei a ni. Gregory leh a ṭhiante chuan chûngho thu chu ngaithla tûr an ni nâa le!

‘BUH TAK’ LEH “BUH LEM” A ṬO ZA

14. Kum zabi khatna aṭangin leiah hian hriak thih Kristian dik ṭhenkhat an awm reng a ni tih engvângin nge kan sawi theih?

14 Tehkhin thu a sawiah, Isua chuan kum zabi khatna aṭangin leiah hian hriak thih Kristian dik ṭhenkhat engtik lai pawhin an awm reng dâwn tih a târ lang a. Anni chu , “buh lem” nêna ṭo za ‘buh tak’ nên a tehkhin a ni. (Mt. 13:30) Mi tu emaw leh pâwl eng emawa awmte chu hriak thih buh tak pâwla mi an ni tih kan sawi fak thei lo ngei mai; mahse, Pathian Thu huaisen taka humhim a, Bible nêna inkalh kohhran zirtîrna dik lo hai langtu ṭhenkhat an awm reng a ni tih kan finfiah thei a ni. Entîrna ṭhenkhat i lo ngaihtuah ang u.

15, 16. Pathian Thu zahna neitu mi ṭhenkhat chanchin sawi rawh.

15 France ram, Lyons khawpuia Archbishop Agobard-a (779-840 C.E.) chuan milem biakna te, mi thianghlimte hming chawia biak in sak te, leh Bible kalh kohhran kal phung leh thiltih dânte a duh loh thu a sawi chhuak a. Ama dam rualpui zînga pakhat, Bishop Claudius-a pawhin kohhran thuro chhiah te, mi thianghlimte hnêna ṭawngṭai te, leh mi thianghlimte sûlhnu kawl ṭhatte chu a hnâwl a ni. Kum zabi 11-naah khân France ram, Tours khawpuia Archdeacon Berengarius-a chu Lalpa zanriah entîrna chhang leh uain chu Isua taksa leh thisen tak takah a chang tih Catholic zirtîrna a hnâwl avângin kawm serh a ni a. Chu bâkah, ani chuan Bible chu kohhran thuro chhiah aiin a dah sâng zâwk bawk a ni.

16 Kum zabi 12-naa Bruys khawpuia Peter-a leh Lausanne khawpuia Henry-a pawh Bible thutak hmangaihtute an ni a. Peter-a chuan nausên baptisma chantîr te, chhang leh uain chu Isua taksa leh thisen tak takah a chang tih zirtîrna te, mitthite tâna ṭawngṭai te, leh kross biakna te chungchânga Catholic zirtîrna chu Bible nên inmil theia a hriat loh avângin a puithiam nihna chu a bânsan a. Kum 1140 khân, a rinna avângin a nun a chân ta a ni. Puithiam Henry-a chuan kohhrana thil chîn dik lote leh Bible nêna inmil lo kohhran kal phung ṭhenkhat chu a sawisêl a. Kum 1148 khân man a ni a, a dam chhûng zawng chu lung ina tântîr a ni ta a ni.

17. Waldo-a leh a hnung zuitute chuan eng hma lâkna pawimawh tak nge an neih?

17 Kohhran a sawisêl avânga Bruys khawpuia Peter-a hâl hlum a nih lai vêl khân, Bible thutak theh darhna kawnga thiltithei tak la ni tûr mi pakhat a lo piang a. A hming tâwpna chu Valdès-a, a nih loh leh Waldo-a a ni. * Bruys khawpuia Peter-a leh Lausanne khawpua Henry-a te ang lo takin, ani chu mi narân mai a ni a; mahse, Pathian Thu chu a ngaihhlut êm avângin, mahni thil neihte chânin France ram chhim chhak lama mi nâwlpuite ṭawng hmana Bible bu a ṭhen lai letling tûrin ruahmanna a siam a ni. Ṭhenkhat chuan mahni ṭawng ngeia Bible thuchah hriat chu an phûr êm avângin, an thil neihte kalsanin, mi dangte hnêna Bible thutak hrilh tûrin an inpe a ni. Chu chu kohhran chuan a ngai mawh hle a. Kum 1184-ah chuan, a hnua Waldenses tia koh chûng a hmei a pa ṭhahnemngai takte chu pope-in a kawm serh a, bishop-in an in ata a hnawt chhuak bawk a ni. Chutianga an tih avângin hmun dangah Bible thuchah a darh phah ta zâwk a. A tâwpah chuan, Waldo-a te, Bruys khawpuia Peter-a te, leh Lausanne khawpuia Henry-a te hnung zuitute leh kohhran kalsantu mi dangte chu Europe khawmuala hmun tam takah hmuh theihin an awm ta a ni. A hnu kum zabi-ahte pawh Bible thutak humhimtu dangte an lo chhuak a: John Wycliffe-a (c. 1330-1384), William Tyndale-a (c. 1494-1536), Henry Grew-a (1781-1862), leh George Storrs-a (1796-1879) te an ni.

“PATHIAN THU CHU PHUARIN A AWM SI LO”

18. Kum zabi 19-naa tih tak zeta Bible zirtute zir dân leh a sâwt hle chhan hrilhfiah rawh.

18 Bible thutak kalhtute chuan theih tâwp chhuahin bei ṭhîn mah se, a darhna tûr chu an dang thei chuang lo. “Pathian thu chu phuarin a awm si lo,” tiin 2 Timothea 2:9 chuan a sawi si a. Kum 1870-ah chuan tih tak zeta Bible zirtute chuan thutak an zawng ṭan a. Engtin nge an zir? Tuemawin zawhna a siam a. Chu chu an sawiho ta ṭhîn a ni. An sawiho lai nêna inkûngkaih Bible châng zawng zawng an en chhuak vek a, chutah Bible chângte inrem dân chungchânga an lungawi tâwk hunah an thu tlûkna chu ziakin an chhinchhiah ta ṭhîn a ni. Kum zabi khatnaa tirhkohte leh upahote ang bawkin, kum zabi 19-na tâwp dâwn lamah chûng mi rinawm, “thlarau lama kan pute” chuan an thurin chu Pathian Thu ṭanchhan nihtîr tlat an tum tih hriat chu i thlamuanpui hle a ni lâwm ni?

19. Kum 2012 atâna kum châng chu eng nge ni a, engvângin nge chu chu inâwm tak a nih?

19 Bible hi kan thurinte innghahna a la ni zêl a. Chu chu hre rengin, Jehova Thuhretu Governing Body chuan kum 2012 kum châng atân Isua thusawi: “I thu chu thutak a ni,” tih hi a thlang a ni. (Joh. 17:17) Pathian duhsakna dawng duh apiang tân thutak nunpui a ngaih avângin, Pathian Thu kaihhruaia awm zêl chu i tum ṭheuh vang u. (w12-E 01/15)

[Footnote]

^ par. 17 Valdès-a hi Pierre Valdès emaw, Peter Waldo emawa koh châng a awm a; mahse, a hming tîr lam chu finfiah theih a ni lo.

[Zirlai Atâna Zawhnate]

[Phêk 12-naa thu lâk chhuah]

Kum 2012 kum châng: “I thu chu thutak a ni.”—Johana 17:17

[Phêk 11-naa milem]

Waldo-a

[Phêk 11-naa milem]

Wycliffe-a

[Phêk 11-naa milem]

Tyndale-a

[Phêk 11-naa milem]

Grew-a

[Phêk 11-naa milem]

Storrs-a