1, 2. Khawvêl Indopui II-na hnuah khân Jehova Thuhretu 230-te chu thihna lam pana an kalna ata dam chhuak tûrin engin nge ṭanpui?

INDOPUI II-na tâwp dâwn lama Nazi rorêlna a tlûk chhiat lai mêk khân, concentration camp-a mi tâng la bâng a sâng têlte chu tihlum tûra thupêk an ni a. Sachsenhausen camp-a tângte chu lawng chawlhnaa hruai vek tûr an ni a, chumi hmun aṭang chuan lawnga chuantîr a, tuipuia pil mai tûra nawr liam vek tûr an ni. Chu chu a hnuah chuan thihna lam pana kalna tia hriat a ni ta a ni.

² Sachsenhausen hmuna mi tâng sîng thum leh sâng thumte chu mêl 155 (250 km) laia hla, German lawngchawlhna khawpuia awm Lübeck thlenga kal tûra an chungthu rêl a ni a. Chûng zînga 230-te chu ram paruk aṭanga kal khâwm Jehova Thuhretute an ni a, chumi hmun pan chuan kalho vek tûra tih an ni. Ei tûr thlâkchham vâng leh dam lohna avângin an vai chuan an chak lo hle a. Mahse, kan unaute chu an dam chhuak vek a ni. Chu chu engtin nge a nih theih? An zînga pakhat chuan: “Kan intichak tawn reng hlawm a ni,” tiin a sawi. Pathian pêk ‘thiltihtheihna nasa tak’ bâkah, an inhmangaih tawnna chuan chu nghaisakna nasa tak chu tuar chhuak tûrin a ṭanpui a ni.—2 Kor. 4:7.

3. Engvângin nge kan intihchak tawn a ngaih?

³ Tûn laiah, chutiang chi thihna lam panna kawngah chuan nawr luih ni lo mah ila, keni pawhin harsatna tam tak kan tâwk a ni. Kum 1914-a Pathian Ram din a nih hnu khân, Setana chu vân aṭanga leia paih thlâk a ni a, ‘hun tlêm tê chauh a nei tih a inhriat avângin a thinur êm êm a ni.’ (Thup. 12:7-9, 12) He khawvêlin Armageddon a hnaih chhoh zêl hian, Setana chuan fiahna leh nêksâwrnate chu thlarau lama min tih chauh nân a hmang a ni. Chumi belhchhah tûr chuan, ni tin nun hahthlâk tak avângin kan chau bawk ṭhîn. (Job. 14:1; Thur. 2:23) A châng  chuan kan harsatna inbelhkhâwmte chuan min tihchauh êm avângin, rilru leh thlarau lama kan chaknate chu kan lunghnualna hneh tûrin a tâwk lo thei a ni. Unaupa pakhat kum sâwm têl mi tam tak thlarau lama lo ṭanpui tawhtu chungchâng hi lo ngaihtuah teh. A tar lamah a nupui nên chuan an hrisêl loh avângin an lunghnual ta hle a. He unaupa ang hian kan vaiin Jehova hnên aṭanga ‘thiltihtheihna nasa tak’ chu kan mamawhin, intihchak tawn kan mamawh a ni.

4. Mi dangte tichak tûr chuan tirhkoh Paula fuihna eng nge thinlungah kan vawn reng ang?

⁴ Mi dangte tichaktu ni tûr chuan tirhkoh Paula’n Hebrai Kristiante a zilhna thu hi thinlunga kan vawn reng a ngai a. Ani chuan heti hian a sawi a ni: “Hmangaih leh thil ṭha tiha inchawk tho tûrin inngaihtuah tawn ang u; ṭhenkhat tih dân anga kan inkhâwmte bânsan lovin, infuih tawn zâwk ang u; ni chu lo hnai telh telha in hriatin infuih tawn nasa lehzual sauh rawh u,” tiin. (Heb. 10:24, 25) Hêng fuihna thu awmze nei takte hi engtin nge kan nunpui theih ang?

5. ‘Inngaihtuah tawn’ awmzia chu eng nge ni a, chutianga ti tûr chuan eng anga thawhrim nge ngai?

⁵ ‘Inngaihtuah tawn’ tih awmzia chu “mi dangte mamawh ngaihsak a, anmahni ngaihtuah” tihna a ni a. Kingdom Hall-a mi dangte chibai kan bûk ringawt emaw, thil ho tê tê kan sawi ringawt emaw chuan mi dangte mamawh chu ngun takin kan ngaihtuah thei dâwn em ni? Thei lo ang. ‘Mahni hna nei a’ ‘mite thiltih rêlsak’ chîng lo tûra fîmkhur chu kan duh ngei a ni. (1 Thes. 4:11; 1 Tim. 5:13) Nimahsela, kan unaute tihchak kan duh chuan, an dinhmun te, an mizia te, an thlarau lam dinhmun te, an chakna lai leh chak lohna laite kan hriat chian a ngai a ni. An ṭhian anga min ngaih leh kan hmangaih tih an hriat a ngai a. Chutiang a nih theih nân chuan harsatna an tawn hunah leh an lunghnual hunah chauh ni lovin hun kan hman ho ṭhin a ngai a ni.—Rom 12:13.

6. Engin nge a enkawla awmte ‘ngaihtuah’ tûra upa chu ṭanpui ang?

⁶ Kohhrana upate chu inhuam tak leh châk taka ‘Pathian pâwlho awmte enkawl’ tûra fuih an ni a. (1 Pet. 5:1-3) An berâm enkawlte an hriat chian loh chuan engtin nge berâm enkawl hna chu ṭha taka an thawh theih ang? (Thufingte 27:23 chhiar rawh.) Upate chu an Kristian unaute tâna pan theiha an awm a, an bula awm nuam an tih chuan, berâmte chuan an mamawh hunah ṭanpuina dîl an hreh lo ngei ang. Unaute pawhin an rilru vei zâwng leh lungkham zâwng dik tak sawi chhuah an duh zâwk ang a; chu chuan upate chu an enkawlna hnuaia awmte ‘ngaihtuahin,’ an mamawh ṭanpuina a pêktîr thei a ni.

7. Mi lunghnualte’n “bung” taka thu an sawi chu engtin nge kan lo ngaih ang?

⁷ Thessalonika khuaa mite hnênah, Paula chuan: “chak lote chu ṭanpui ula,” tiin a hrilh a. (1 Thessalonika 5:14 chhiar rawh.) “Rilru tête” leh lunghnualte chu an chak lo ṭhîn a. Thufingte 24:10 chuan: “Mangan nîa i chauh mai chuan i chakna a bei tham a ni,” a ti a. Mi lunghnual takte chu an thu “a bung” mai thei a ni. (Job. 6:2, 3) Chûng mite ‘ngaihtuah,’ a nih loh leh ṭanpui kan tum hunah chuan an tum loh ang deuhvin an ṭawng chhuak ṭhîn tih kan hriat reng a ngai a ni. Rachelle-i chuan rilru beidawnna nasa tak nei, a nu a enkawlna aṭangin hei hi a hre thiam a ni. “Ka nu chu huatawm takin a ṭawng ṭhîn a. Chutianga a tih hun laite chuan ka Nu nihna dik tak—hmangaih leh ngilnei thei tak, leh thil phal tak—a nihna chu ngaihtuah ka tum tlat ṭhîn. Rilru beidawnna neite chu an tum loh ang deuhvin an ṭawng chhuak ṭhîn tih ka hria a. Thil tih âwm lo ber leh tih palh awlsam tak si chu ṭawng khum leh tih lêt ve mai hi a ni,”  tiin a sawi. Thufingte 19:11 chuan: “A ngaihruat thiamnain mi a thin a tihnelsak ṭhîn a, bawhchhiatna haider chu a ropuina a ni,” tiin a sawi.

8. Tute tân nge kan hmangaihna kan ‘tingheh’ ngai a, engvângin nge?

⁸ Insiam ṭha tûra hma a la tawh chung pawha tûn hmaa thil a tihsualte’n zahna leh beidawnna a neihtîr avânga lunghnual tuemaw chu engtin nge kan ‘ngaihtuah’ a, kan ngaihsak theih ang? Korinth khuaa thil sual ti inlamlêt lehtu chungchângah, Paula chuan: “In ngaidamin in thlamuan zâwk tûr a ni, chutilochuan eng emaw tiin mi chutiang chu a lungngaih lutuknain a lem zo dah ang e. Chu mi avâng chuan ama lama in hmangaihna chu tinghet tûrin ka ngên a che u,” tiin a ziak a ni. (2 Kor. 2:7, 8) Thu mal hrilhfiahna bu pakhat sawi dân chuan, heta “tinghet” tih hi lo “pawm a, dân anga inremna lo siampui” tihna a ni. Miin amah kan hmangaihna leh ngaihtuahna a hriat thiam mai chu kan ring ngawt thei lo va. Kan rilru put hmang kan lan chhuahtîr leh thiltiha kan lantîr a ngai a ni.

9. ‘Hmangaih leh thil ṭha tia inchawk tho’ tih awmzia chu eng nge ni?

⁹ “Hmangaih leh thil ṭha tiha inchawk tho tûrin inngaihtuah tawn ang u,” tiin Paula chuan a ziak a. Kan Kristian unaute chu hmangaih leh thil ṭha ti tûra kan chawh thawh a ngai a ni. Mei alh a rêm dâwn chuan, thing kan tuah belhin, kan chhêm alh a ngai a. (2 Tim 1:6) Chutiang bawkin, kan unaute chu Pathian leh ṭhenawmte hmangaihna lantîr tûrin kan chawk tho thei a ni. Thil ṭha ti tûra mi dangte chawh thawh nân a âwm tâwk fakna chu a pawimawh a ni.

10, 11. (a) Kan zînga tute’n nge fakna mamawh? (b) Fakna ṭawngkamin ‘thil sual titu’ a ṭanpui theih dân entîrna pe rawh.

¹⁰ Kan lunghnual emaw, hnual lo emaw pawh ni se, kan vai hian fakna kan mamawh ṭheuhva. Upa pakhat chuan: “Ka pa chuan thil ka tiṭha tih vawi khat mah min la hrilh ngai lo. Chuvângin, mahni inngaihhlutna nei lovin ka seilian a. . . . Kum 50 lai ni tawh mah ila,  ka ṭhiante’n upa anga thil ka tih ṭhat thu min hrilh hian ka la lâwm hle a ni. . . . Ka thiltawn chuan mite fuih a pawimawhzia min zirtîr a, chumi tih theihna hun remchâng chu ka dap ṭhîn a ni,” tiin a ziak. Fakna chuan—pioneer te, tar te, leh lunghnual te pawh tiamin—mi tinte chu a tiphûr thei a ni.—Rom 12:10.

¹¹ ‘Thlarau mite chuan thil sual titu chu tundin leh an tum’ hunah hmangaihna nei taka an zilh a, fakna inâwm tak an pêkna chuan thil sual titu chu thil ṭha ti leh tûrin a chêttîr thei. (Gal. 6:1) Chu chu unaunu Miriam-i chungah a thleng dik a. Ani chuan: “Ṭhian hnai takte’n kohhran an chhuahsan avânga hun harsa tak ka tawh laiin ka pa chuan thluaka thisen zâm chat a tuar bawk a. Ka rilru a beidawng hle a. Ka beidawnna chu tihreh nân Jehova be lotu ngaihzâwng ka nei ṭan ta a ni,” tiin a ziak. Chu chuan Jehova hmangaihna phû lo nia inhriatna neihtîrin, thutak kalsan a rilrûk ta a ni. Kohhran upa pakhatin tûn hmaa rinawm taka rawng a lo bâwl tawhna a han hriat chhuahtîr lehna chuan a rilru a khawih ta hle a. Upate chuan Jehova’n a la hmangaih reng tih an hrilh nawn a ni. Chûng thil thlengte chuan Pathian a hmangaihna a tithar leh ta a. Ring lotu a ngaihzâwng chu a bân a, Jehova rawng chu a bâwl zawm ta zêl a ni.

12. Mi dangte chawh thawh nâna tihzah te, sawisêl te, a nih loh leh inthiam lohna neihtîrte chungchângah eng nge sawi theih awm?

¹² Mi tuemaw mi dangte nêna dik lo taka khaikhin avânga tihzah te, tehna khirh tak kan siamte hmanga sawisêl te, a nih loh leh a tih tûr a tlin tâwk loh avânga inthiam lohna neihtîrnate chuan thil ti tûrin a chêttîr mai thei a; mahse, chu chuan a daih rei dâwn lo. Kawng leh lamah chuan, Pathian a hmangaih avânga kan Kristian unau kan fakna duhawm tak chuan nghawng ṭha tak leh daih rei tak a nei thei a ni.—Philippi 2:1-4 chhiar rawh.

13. Mi dangte fuihnaah eng nge tel? (A thupui bula milem en rawh.)

¹³ ‘Ni chu a lo hnai tih kan hriatin kan infuih tawn lehzual sauh’ a ngai a. Mi dangte fuihnaah chuan Pathian rawng an bâwlnaa hma lam pan zêl tûra chawh thawhna a tel a ni. Hmangaih leh thil ṭha ti tûra inchawh thawhna chu meialh rêm tûr tihnun lehna nêna tehkhin theih a nih ang chiahin, mi dangte fuihna chu mei alh zêl tûr leh a alh tina zual tûra tuah belh zêlna nêna tehkhin theih a ni. Mi dangte fuihnaah chuan lunghnualte tihchak leh thlamuan a tel a. Chutiang mite fuih theihna hun remchâng kan neih chuan lainatna leh ngilneihna nên anni chu kan be tûr a ni. (Thuf. 12:18) Chu bâkah, ‘ngaihthlâk chuh a, thusawi chuh lovin’ i awm ṭheuh ang u. (Jak. 1:19) Khawngaihna nei tak chunga kan ngaihthlâk chuan, kan Kristian unau tilunghnualtu chu kan hre thiam ang a, amah ṭanpui thei tûr thil chu kan sawipui thei dâwn a ni.

14. Unaupa lunghnual pakhat chu engtin nge ṭanpui a nih?

¹⁴ Lainatna ngah tak upain kohhran  inkhâwm leh thu hrilhnaa kum engemaw zât tel tawh lo unaupa pakhat a ṭanpui dân chu lo ngaihtuah teh. Chu upain ngun taka a thusawi a ngaihthlâksak lai chuan unaupa chuan Jehova hmangaihna thûk tak a la nei rêng tih a lang chiang a ni. Vênnainsâng chhuak apiang chu taima taka zir leh inkhâwmnaa tel kim ziah a tum bawk. Mahse, kohhrana mi ṭhenkhatte thiltih chuan a tilunghnualin, engtin emaw tak ani chu a ti thinur a. Chu upa chuan sawisêl mai lovin khawngaihna nên a thusawi chu a ngaihthlâksak a, chu unaupa leh a chhûngkua a ngaihsakna chu a lantîr a ni. Zawi zawiin chu unaupa chuan tûn hmaa a thil tawn ṭha lo chu a hmangaih tak Pathian rawngbâwl loh phah nân a hmang tih a hre chhuak ta a. Upa chuan thu hrilh rawngbâwlnaa kalpui tûrin a sâwm a. Chu unaupa chuan upate ṭanpuinain a rawngbâwlna chu a chhunzawm leh a, a tâwpah chuan upa angin rawng a bâwl leh thei ta a ni.

15. Lunghnualte fuih chungchângah Jehova hnên aṭangin eng nge kan zir theih?

¹⁵ Lunghnualna neitu chu a lungawi nghâl mai lo emaw, ani chuan kan ṭanpuina a pawm nghâl mai lo emaw pawh a ni thei a. Kan ṭanpui chhunzawm zêl a ngai pawh a ni thei bawk. Paula chuan: “Chak lote chu ṭanpui ula, mi zawng zawng lakah dawhthei takin awm rawh u,” tiin a sawi. (1 Thes. 5:14) Chak lote lakah beiseina hloh nghâl mai lovin, anni chu i “ṭanpui” chhunzawm zêl ang u. Hun kal tawhah khân, Jehova chuan lunghnual châng nei a chhiahhlawhte chu dawhthei takin a dâwr ṭhîn a. Entîr nân, Pathian chuan Elija rilru chu ngaihtuahin a khawngaih hle a. Rawngbâwl chhunzawm zêl tûra zâwlneiin a mamawh chu a pe a ni. (1 Lal. 19:1-18) Davida chu tihtak zeta a inchhîr avângin Jehova chuan ngilnei takin a ngaidam a. (Sâm 51:7, 17) A rawngbâwlna bânsan ṭêptu Sâm 73-na ziaktu pawh a ṭanpui bawk a ni. (Sâm 73:13, 16, 17) Jehova chuan lunghnuala kan awm hunah min khawngaihin min lainat lehzual a. (Ex. 34:6) “A kang ngai loh avângin” a lainatna chu “a thar zêl ṭhîn tûk tinin.” (ṬH. 3:22, 23) Jehova chuan a entawn tûr siam chu zui a, lungngaite dimdâwi taka dâwr tûrin min beisei a ni.

16, 17. Tâwpna kan hnaih lai hian eng nge tih kan tum tlat ang a, engvângin nge?

¹⁶ Sachsenhausen concentration camp-a tâng 33,000 zîngah chuan mi a sâng têl an thi a. Mahse, chu camp chhuahsantu Jehova Thuhretu 230-te chu an dam khawchhuak vek a ni. An infuih tawnna leh inṭanpui tawnna chuan thihna lam pana kalna chu dam khawchhuahna lam pana kalnaa chantîr tûrin hmun pawimawh tak a luah a ni.

¹⁷ Tûnah hian, ‘nunnaa kalna kawngah’ kan awm mêk a. (Mt. 7:14) Jehova betu zawng zawngte chu inlungrual takin felna khawvêl tharah an lût thuai dâwn a ni. (2 Pet. 3:13) Chatuana nunna kawnga kan kal lai hian inṭanpui tawn i tum tlat ang u. (w13-E 08/15)