A chhûng thu-ah lût rawh

A chhûnga thuawmte-ah lût rawh

Thil Siamte’n Pathian Nung A Târ Lang

Thil Siamte’n Pathian Nung A Târ Lang

“Nang, kan Lalpa leh kan Pathian, ropuina . . . hmu tlâk i ni e; nangin engkim i siam . . . si a.”—THUP. 4:10, 11.

1. Kan rinna a ngheh reng theih nân eng nge kan tih ang?

MI TAM tak chuan mita an hmuh theih bâk thilte chu a awm an ring thei lo niin an sawi a. Engtin nge chutiang mite chu Jehova ring tûra kan ṭanpui theih ang? Tihah chuan, Bible-in: “Tuman eng lai mahin Pathian an hmu lo,” tiin a sawi si a. (Joh. 1:18) Chuti chu, “hmuh theih loh Pathian,” Jehova kan rinna chu engtin nge kan tihngheh reng theih ang? (Kol. 1:15) Kan tih hmasak ber tûr chu, Jehova chungchânga thu dik khuh botu zirtîrnate hriat hi a ni. Tichuan, Bible chu ‘Pathian hriatna dâl tûra sâng taka siam’ ngaihtuahna engpawh ṭhiah nân thiam takin kan hmang tûr a ni.—2 Kor. 10:4, 5.

2, 3. Pathian chungchânga thu dik khuh botu zirtîrna pahnih chu eng nge ni?

2 Pathian chungchânga thu dik khuh botu zirtîrna dik lo hluar tak pakhat chu chanchhâwnna thurin hi a ni a. He zirtîrna dik lo hian Bible a kalh a, mite beiseina pawh a rûk bosak a ni. A nihna takah chuan, chanchhâwnna zirtîrna chuan nunna zawng zawng hi amaha lo awm mai niin a sawi tlat a; chu chuan mihring nunin thiltum a nei lo niin a lantîr a ni.

3 Kawng leh lamah chuan, Kristianna rama Bible thute a ngial a ngana lâk chîngte chuan kan chênna leilung leh a chhûnga nunna awm zawng zawng pawh tiamin, lei leh vân hi kum sâng engemaw zât leka upa niin an zirtîr thung a. Chu thurin zirtîrtute chuan Bible ngaisâng hle mah se, thil engkim hi kum sâng engemaw zât lek kal ta khân dârkâr 24-a rei ni ruk chhûnga Pathian siam niin an sawi a ni. Anni chuan an thlîr dân kalhtu science lama finfiahna rin tlâk takte chu an hnâwl a. Chu mi avâng chuan, chu zirtîrna chuan Bible a sawi chhia a, thil âwm lo leh dik lo angin a lantîr a ni. Chu thlîr dân neitute chuan kum zabi khatnaa Pathian tâna ṭhahnemngai a, ‘hre famkim si lo,’ a nih loh leh hriatna dik erawh nei si lo mi ṭhenkhatte chu min hriat chhuahtîr a ni. (Rom 10:2) “Kulhpui nghet tak” anga nghet chanchhâwnna zirtîrna leh zirtîrna dik lo dangte ṭhiat tûrin engtin nge Pathian Thu chu kan hman theih ang? Bible zirtîrna chungchânga hriatna dik nei tûra kan thawhrim chauhvin chutiang chuan kan ti thei ang.

RINNA CHU FINFIAHNA LEH THIL CHHUT DAN DIKAH A INNGHAT

4. Pathian kan rinna chu eng chungah nge a innghah ang?

4 Bible chuan hriatna ngaihlu tûrin min zirtîr a. (Thuf. 10:14) Jehova chuan amah kan rinna chu mihring finna emaw, sakhaw thuro chhiah emawa nghat lovin, finfiahna leh thil chhût dân dika nghat zâwk tûrin min duh a ni. (Hebrai 11:1 chhiar rawh.) Pathian Jehova chunga rinna nghet tak nei tûr chuan amah chu a awm tih kan rin phawt a ngai a. (Hebrai 11:6 chhiar rawh.) Chutiang rinna kan neih chhan chu duhthusâm ngaihtuahna vâng ni lovin, thil nih dân bih chianna leh kan ngaihruat thiamna kan hman vâng a ni.

5. Pathian a awm ngei tih kan rin theih chhan pakhat chu eng nge ni?

5 Tirhkoh Paula chuan Pathian chu hmu thei lo mah ila, a awm ngei tih kan rin theih nân chhan pakhat min pe a. Jehova chungchângah, ani chuan: “A thil hmuh theih loh (a chatuan thiltihtheihna leh a Pathianzia chu) khawvêl siam tirh ata fiah taka hmuhin a awm a, thil siamah chuan a lang a ni,” tiin a ziak a ni. (Rom 1:20) Pathian awm ring lotu mi tuemaw chu thlarauva thâwk khum Paula thuziak a dikzia hmu thiam tûrin engtin nge i ṭanpui ang? Min Siamtu thiltihtheihna leh finna târ langtu a hnuaia finfiahna ṭhenkhatte hi i ngaihtuah thei a ni.

THILSIAMA LANG PATHIAN THILTIHTHEIHNA

6, 7. Jehova thiltihtheihna chu min vênghimtu eng thil pahnihah hian nge a lan?

6 Pathian Jehova thiltihtheihna chu min vênghimtu thil pahnih—leilung tuamtu boruak leh lei aṭanga chhuak chakna, magnetic field-ah a lang a. Entîr nân, leilung tuamtu boruak chuan kan hîp tûr boruak ṭha min pêk mai bâkah, vân sâng boruaka chak taka thlâwk kual reng thilte lakah pawh min vêng bawk. Chhiatna nasa tak thlen thei lung hrâwl tak thlâwk kualte chu lei an rawn thlen hmain boruakah a kâng ral zêl a, zân boruak zau takah êng mawi tak a siam ṭhîn a ni.

7 Kan sawi tâk lei aṭanga chhuak chakna pawhin thil hlauhawmte lakah min vêng bawk. Chu chu leilung chhûngril aṭanga lo chhuak a ni a. Lei laimu pâwn zâwk, thîr hlâwm sa tak mai chuan chakna nasa tak a tichhuak a, chu chuan keimahni bâkah vân boruak thui tak thlengin a tuam a ni. Chu min tuamtu chakna chuan nî aṭanga lo chhuak êng zung chak tak leh ni pâwn lama thil puak kehte ata min vêng a. Lei tuamtu he chakna zârah, leia nunna zawng zawngte chu nîin a kâng ral lo va. A lo hîpin, a lo dang zâwk mah a ni. He mita hmuh theih loh chakna hi a awm tih chu Chhim tâwp leh Hmâr tâwpa vân boruak mawi takte hian a târ lang ṭhîn. Rinhlehlrual lohvin, Jehova chu ‘thiltihtheihna lamah a chak’ a ni.—Isaia 40:26 chhiar rawh.

THIL SIAMA LANG PATHIAN FINNA

8, 9. Nunna chhâwmtu thilte kal kual dânah engtin nge Jehova finna a lan?

8 Jehova finna chu leilunga nunna châwmtu thilte kal kual dânah a lang a. Entîr nân: Tui thianglim lâk luhna leh bawlhhlawh paih chhuahna awm miah lo, mipui tam tak awmna kulh bang nei khawpuia awm angah han inchan teh. Chutiang khawpui chu ṭawp tak leh awmna tlâk lohvah a chang thuai ang. Kawng ṭhenkhatah chuan kan leilung hi kulh bang nei chu khawpui ang chu a ni a. Tui thianghlim tlêm tê chauh a awm a, bawlhhlawhte chu leilung pâwn lamah kan paih chhuak thei lo. Mahse, chu “kulh bang nei khawpui” chuan nunna chhiar sên lohva tamte chu kum tam tak chhûng a châwm thei a ni. Engvângin nge? Nunna atâna thil pawimawhte siam chhâwn leh theihna mak tak, a nih loh leh chutiang thilte inhlan chhâwn theihna a neih vâng a ni.

9 Oxygen kal kual dân hi han ngaihtuah teh. Thil siam nunna nei tam tak chuan oxygen an hîpin, carbon dioxide an paih chhuak a. Chuti chung pawh chuan oxygen chu a zo ngai lo va, kan chhehvêl chu boruak “bawlhhlawh,” carbon dioxide-in a khat ngai hek lo. Engvângin nge? Hnah hringin êng zung aṭanga chaw a siam theih dân (photosynthesis) mak takah hian a chhan chu kan hmu thei a ni. He chaw siam dân hmang hian thlai hring chuan carbon dioxide te, tui te, ni êng te, leh chaw ṭhate chu lain, carbohydrate leh oxygen boruak ṭha a siam chhuak leh a ni. Chutah, oxygen kan hîp luh leh hian oxygen kal kual dân chu a kual chhuak ta a ni. A ngial a ngana sawi chuan, Jehova chuan a siam chhuah thlaite hmangin ‘engkim hnênah nunna te, thâwkna te’ a pe kan ti thei ang. (Tirh. 17:25) A va finthlâk tak êm!

10, 11. Engtin nge phêngphehlep chi khat leh dragonfly chuan Jehova finna a târ lan?

10 Jehova finna chu kan leilung luahtu thil nung tam takah a lang bawk a. Leilungah hian nunna nei thil chi hrang hrang maktaduai 2 aṭanga maktaduai 100 vêl awm anga ngaih a ni. (Sâm 104:24 chhiar rawh.) Hêng thil siamte zînga ṭhenkhat pian hmang aṭanga finna lang chhuak chu han ngaihtuah teh.

Dragonfly mit siam a nih dânah Pathian finna a lang; a chhûnga milem hi en lenna aṭanga a lan dân a ni (Paragraph 11-na en rawh)

11 Entîr nân, phêngphehlep chi khat chuan pen hmâwr zum tiat leka lian thluak a nei a. Mahse, chu phêngphehlep chuan Canada ram aṭanga mêl 1,800 (km 3,900 dâwn) laia hla Mexico-a ramngaw pakhatah nî ṭanpuinain a kawng a zawng hmu thei a ni. Vân boruakah nî a inher reng si a, engtin nge a hman ṭangkai theih? Jehova chuan phêngphehlep thluak te tak tê chu nî a inher kual chung pawha a tum ram pan thei tûrin a siam a ni. A nih loh leh, ran nung thlâwk thei dai kan tih mai dragonfly mit hi han ngaihtuah teh. He ran nungin a neih mit pahnih chuan lens 30,000 vêl ve ve a nei a. Chuti chung pawhin, dragonfly thluak te tak tê chuan chûng lense zawng zawng aṭanga lo lût signal zawng zawng chu hre thiamin, a bul hnai vêla thil che hlek pawh a hmu thei a ni.

12, 13. Jehova’n i taksaa cell a siam dân chungchângah engin nge i rilru khawih ber?

12 Chu aia rilru khawih lehzual chu Jehova’n nunna zawng zawng insiamna cell a siam dân hi a ni. Entîr nân, i taksa hi cell tlûklehdingâwn nuai khat vêl hmanga siam a ni a. Chûng cell tinte chhûngah chuan DNA (deoxyribonucleic acid) tia hriat hrui hrual ang thil a awm a ni. Chutah chuan i taksa pum din nâna mamawh chanchin zawng zawng deuhthaw chu a awm vek a ni.

13 DNA-ah chuan chanchin eng zât nge awm? DNA gram khata chanchin khung theih zât chu compact disc (CD) hmanga chanchin khung theih zât nên khaikhin ta ila. CD pakhatah chuan dictionary pakhata chanchin zawng zawng a khung theih a, chu chu plastic thil pan tê maia siam a nih avângin a mak hle a ni. Mahse, DNA gram khat chauhah pawh CD tlûklehdingâwn sâng khata leng thei chanchin a pai thei tlat! Kawng danga sawi chuan, thingpui siamna fian tê khat lek DNA ro pawhin tûna mihring la dâm zât lêt 350 ang hu siamna tûr chanchin a pai thei tihna a nih chu!

14. Science lama mi thiamte thil hmuh chhuah chuan Jehova chungah eng rilru nge neihtîr che?

14 Lal Davida chuan mihring taksa siam nâna mamawh chanchinte chu entîr nei lehkhabua ziak angin a sawi a. Pathian Jehova chungchângah, ani chuan: “Ka rîruang la famkim lo chu i mitin a hmu a, i lehkhabuah chuan ka pêngte zawng zawng hi ziak vek a ni a, a ni têla siamin a awm zêl a, apakhat mah la awm hmâin,” tiin a sawi a ni. (Sâm 139:16) Davida’n a taksa insiam dân a ngaihtuah huna Jehova fak duhna a nei chu hriat thiamawm tak a ni. Tûn hnaia science lama thil hmuh chhuahte chuan Jehova min siam dân kan ngaihtuah huna mak kan tihna a belhchhah mai chauh a ni. Chûng thil hmuh chhuahte chuan Jehova chungchânga fakna hla phuahtu thu: “I hnênah lâwm thu ka hrilh ang che; hlauhawm tak leh mak taka siam ka ni si a: i thiltihte hi mak tak a ni a; chu chu ka nunna hian a hre chiang hle a ni,” tihte pawmpui chhan tûr min pêk belh a ni. (Sâm 139:14) Thil siamte’n Pathian nung a awm tih an târ lang chung pawhin engah nge mite’n an hriat theih loh zâwk le?

PATHIAN NUNG CHAWIMAWI TURIN MI DANGTE ṬANPUI RAWH

15, 16. (a) Engtin nge kan thu leh hla chhuahte chuan Jehova thil siam thiamzia ngaihhlutna min neihtîr? (b) “Siam A Ni Em?” tih thuziakte zînga a engin nge i rilru khawih ber?

15 Kum sâwmbi tam tak chhûng chu, Awake! magazine chuan mi maktaduai têlte chu thil siamin kan Pathian nung chungchâng a târ lante hre thiam tûrin a ṭanpui tawh a. Entîr nân, kum 2006 September thla chhuak-ah khân “Siamtu A Awm Em?” tih thupui hman a ni a. Chu chu chanchhâwnna thurin leh thurin dik lo dangte tihdela awmte mit tihvârsak nâna tihchhuah a ni. Chu magazine chungchângah, unaunu pakhat chuan United States branch office-ah heti hian lehkha a ziak a ni: “A bîk taka tihchhuah he magazine sem chhuak tûra beihpui thlâkna chu a kal tluang ṭha hle. Nu pakhat chuan copy 20 lai min dîl a. Ani chu biology zirtîrtu a ni a, a school naupangte hnêna copy khat ṭheuhva pêk chu a duh a ni,” tiin. Unaupa pakhat pawh chuan: “Kum 1948 vêl aṭangin thlawhhma rawngbâwlnaah thatho takin ka tel ṭhîn a, tûnah chuan kum 75 ka tling ṭêp tawh; mahse, tûn thlaa a bîk taka tihchhuah Awake! sem chhuah tluka nuam tih rawngbâwlna ka la nei ngai lo,” tiin a ziak bawk.

16 Tûn hnai kumahte khân, Awake! tam zâwkahte chuan “Siam A Ni Em?” tih thuziak tawi a chuang a. Chûng thuziak tawite chuan thil siamte makzia leh mite’n Siamtu thil siamte entawn an tum dân chu a târ lang a ni. Pathian chawimawi tûra min ṭanpuitu atân kum 2010 khân, Was Life Created? tih brochure chu kan dawng a. Chu brochure-a milem mawi tak takte leh hrilhfiahna lemziakte chu Jehova thil siam thiamzia ngaihhlutna min neihtîr thei tûr zâwnga siam a ni. A ṭhen tinte tâwp lama zawhnate chuan chhiartu chu a chhiar zawh chiah thute ngaihtuah zui tûrin a ṭanpui a. In tin kalnaah emaw, vântlâng thu hrilhnaah emaw, tawnchawpa thu hrilhnaah emaw he brochure hi i hmang tawh em?

17, 18. (a) Nu leh pate u, engtin nge in fate chu an rinna humhim tûra inrin tâwkna nei tûrin in ṭanpui theih? (b) Chhûngkuaa Pathian biaknaah thil siam chungchâng brochure-te chu engtin nge in hman?

17 Nu leh pate u, he brochure mawi tak hi chhûngkuaa Pathian biaknaah in fate in zirpui tawh em? In zirpui a nih chuan, kan Pathian nung ngaihhlutna nei tûrin in ṭanpui a ni ang. High school kal mêk fa tleirâwl in nei pawh a ni mai thei a. Anni chu chanchhâwnna thurin dik lo zirtîrtute tum ber an ni a. Scientist te, school zirtîrtu te, thil nih phung dik tak târ lanna film tawi siam te, leh film ang chi intihhlimna lamte hial pawhin chanchhâwnna ngaih dân chu thil ni tak tak angin an târ lang a ni. Kum 2010-a tihchhuah bawk The Origin of Life—Five Questions Worth Asking tih brochure dang hmangin chûng thu rin dik lote do tûrin in fa tlairâwlte chu in ṭanpui thei a ni. Was Life Created? tih brochure ang bawkin, he thu leh hla chhuah hian ṭhalaite chu ‘remhriatna’ nei tûrin a ṭanpui a. (Thuf. 2:10, 11) Chu chuan school-a an thil zirte awmze nei taka finfiah dân a zirtîr a ni.

Nu leh pate u, in fate chu an rinna humhim tûrin zirtîr rawh u (Paragraph 17-na en rawh)

18 Origin of Life tih brochure hi scientist-te’n chanchhâwnna dikzia finfiahtu thilte lai chhuak anga an insawi huna zirlaite’n a dik leh dik loh an bûkna tûra ṭanpuitu atâna siam a ni a. Chu chuan anni chu mihringte hi ran nung aṭanga lo piang a nih leh nih loh mahnia thu tlûkna siam tûrin a chêttîr a ni. Tin, scientist-te’n an laboratory-ah nunna hi amaha lo awm a nihzia finfiahna hmu tawh anga an insawinate chhân lêt dân tûr a zirtîr bawk. Nu leh pate u, hêng brochure-te hi in hmang a nih chuan in fate chu Siamtu an rin nachhan zâwttute chhâng tûra inrin tâwkna nei tûrin in ṭanpui nasa hle tihna a ni ang.1 Petera 3:15 chhiar rawh.

19. Eng chanvo hlu nge kan neih ṭheuh?

19 Ṭha taka zir chian hnua tihchhuah Jehova inawpna pâwl aṭanga kan dawn thu leh hla chhuahte chuan kan chhehvêla thil awmte aṭanga Pathian mize duhawm tak takte hre thei tûrin min ṭanpui a. Chu finfiahna chiang takte chuan kan Pathian fakna thute min sawi chhuahtîr a ni. (Sâm 19:1, 2) Thil engkim Siamtu, Jehova hnêna a phu ang chawimawina leh ropuina kan pe thei hi chanvo ropui a va ni tak êm!—1 Tim. 1:17. (w13-E 10/15)