Tûn ang zêla thil a kal chuan kum 2030-ah kum tina zial zûk avânga thi chu mi 8,000,000 aia tam ni tûr angin thuneitute chuan an chhût chhuak a. Chu bâkah, kum zabi 21-na a han tâwp hunah meuh chuan zial zûk avânga nunna chân chu mi 1,000,000,000 an tling dâwn niin an sawi bawk.

Vaihlo avânga tuarte chu a zutute chauh an ni lo va. A tuartute zîngah chuan rilru lam leh sum leh pai lama harsatna neih phah an chhûngte bâkah, zial zu ve si lo va, mi pak chhuah hnu lo hîp avânga kum tina thi mi 600,000-te pawh an tel a ni. Inenkawlna man a sân chhoh zêl bawk si avângin, mi tinin nasa takin kan tawrh phah a ni.

Doctor-te’n a tihdamna an zawn chhuah chawp ngai hrilêngte ang lo takin, zial zûk avânga tawrhna hi chu tihreh mai theih a ni a; a tihreh dân hriat chiansa a ni. World Health Organization-a an director-general Dr. Margaret Chan-a chuan: “Vaihlo avânga tawrhna chu mihring tihchhuah a ni a, chu chu sawrkârte leh khawtlâng mipui ṭangrualte tihreh theih a ni,” tiin a sawi.

Hrisêlna lama he harsatna nasa tak thlentu do lêt tûrin tûn hma zawng aia nasain khawvêl pumah beih a ni a. Ram 175 vêl chuan kum 2012 August thla khân, vaihlo hman khap tûra hma lâk chu inlungrual takin an tum a ni. * Mahse, thiltithei tak pakhat chuan chu hripui chu nasa takin a tipunlun chho zêl a. Kum tinin, vaihlova sumdâwngtute chuan an thil siam chhuahte fak nân dollar tlûklehdingâwn tam tak an sêng a, chu chu ram retheia awm a bîk takin hmechhia leh tleirâwlte zial zu tûra hîp nân a ni. Vaihlo ngawlvei theihna chuan tûna a vei tawh mi tlûklehdingâwn khat vêl zîngah thihpuitu an tla hniam dâwn lo tih a hril a ni. Tûna zu mêkte hian an bânsan loh chuan, kum sâwmli chhûngin thihpuitu chu nasa takin a pung chho ngei ang.

Vaihlo fakna leh ngawlveina chuan sim theih an duh thil chîn ṭha lo bâwihah mi tam takte chu a tântîr a. Chu chu Naoko-i thiltawn a ni. A tleirâwl chhuah chhoh aṭangin zial a zu ṭan a. TV leh film vêla zial an zûk dân a entawn hian changkâng ru riau nia inhriatna a nei a. A nu leh pate chu chuap cancer avânga thi an ni tih hre reng mah se, fanu pahnih a enkawl chhoh thleng pawhin a thlah thei chuang lo va. Heti hian a sawi a ni: “Chuap cancer neih chu ka hlau êm êm a, ka fate hrisêlna lam pawh ka ngaihtuah bawk si, mahse ka bânsan thei chuang lo. Ka bânsan theih pawh ka ring ngai lo rêng rêng,” tiin.

Amaherawhchu, Naoko-i chuan a bânsan thei a ni. Ani chuan zial zûk bânsan tûra chêttîrtu engemaw a hmu chhuak a, chu thil bawk chuan mi maktaduai tam takte chu vaihlo laka fihlîm tûrin a lo ṭanpui tawh a ni. Chu chu eng nge ni? Khawngaihin chhiar zawm ang che. (w14-E 06/01)