A chhûng thu-ah lût rawh

A chhûnga thuawmte-ah lût rawh

A KAWM THU | SCIENCE HIAN BIBLE A LUAHLAN EM?

Science-in I Nun A Nghawng Dân

Science-in I Nun A Nghawng Dân

Dictionary pakhat sawi dân chuan science hi “thil chîk taka en thlâkna, tihchhinna, leh tehna hmanga lei leh vâna thil awmte nihna leh awm dân mumal taka zirna” a ni a. Chûng zawng zawng tih chu hna hahthlâk tak leh lunghnualthlâk tak a ni. Scientist-te chuan tihchhinna leh chîk taka en thlâkna neih nân chawlhkâr tam tak, thla tam tak, a nih loh leh kum tam tak chhûng an thawh rim hle a ngai a. A châng chuan an thawhrimna chuan rah a chhuah lo; mahse, an thil hmuh chhuah tam takte chuan mihringte tân hlâwkna a thlen a ni. Entîrna ṭhenkhat hi han ngaihtuah teh.

Europe khawmuala company pakhat chuan plastic ṭha chi leh tui thlitfîmna filter hmang chuan thil pakhat a siam chhuak a, chu chuan tui bawlhhlawh in avânga natna lakah mi a vêng thei a. Chutiang thil chu kum 2010-a Haiti rama lîr a nghîn khân hman a ni.

Lei chung sâng takah hian, satellites network-te chuan Global Positioning System (GPS) tia koh chu a siam chhuak a. Atîra sipaite hman atâna siam GPS chuan motor khalhtute, thlawhna khalhtute, lawng khalhtute, leh sapel mite leh rama kea kal mite chu kawng bo lo tûrin a ṭanpui a ni. He thil siam chhuaktu scientist-te zârah, GPS hmangin i kal duhna kawng awlsam takin i hmu thei a ni.

Cell phone emaw, computer emaw, a nih loh leh Internet emaw i hmang em? Damdawi lama hma sâwnna avângin i hrisêlna a ṭha chhovin, i nei lêt leh em? Thlawhnain i zin ngai em? Chuti a nih chuan, science-in mihringte tâna hmasâwnna nasa tak a neih chu kawng engemaw takin i hlâwkpui tihna a ni a. Science chuan kawng ṭha tam takin i nunah nghawng a nei a ni.

TUN LAI SCIENCE HIAN CHIN TAWK A NEI

Tûn laia scientist-te chuan an ram zauh nân leilung pianken thilte chu nasa takin an zir a. Arsi chanchin zirtu scientist-te chuan lei leh vân lo awm ṭan dân hriatthiam tuma kum tlûklehdingâwn tam tak an chhui lêt laiin, nuclear scientist-te chuan atom chhûnga thil awmte hnathawh dân an bih chiang a. Hmuh theih loh leh khawih theih lohte thlenga an chhui theih tawh avângin, scientist ṭhenkhat chuan Pathian chu a awm tak tak a nih chuan hmu chhuak thei ngei tûrah an inngai a ni.

Scientist mi challang leh mi fing ṭhenkhat chu an kal thui lehzual a. Science lam chanchin ziaktu Amir D. Aczel-a chuan “science lam aṭanga Pathian a awm lo tih inhnialna,” tia a koh chu an nei chhunzawm zêl a ni. Entîr nân, khawvêla hmingthang tak scientist pakhat chuan “lei leh vâna hmun pawimawh tak chang Pathian tu pawh chu a awm tih finfiahna a awm si loh chuan, chutiang Pathian chu a awm tak tak lo tihna a ni mai,” tiin a sawi a ni. Mi dangte chuan Bible-a kan hmuh Pathian thiltih chu “mitdawihvaih” leh “hrilhfiah theih loh inbumna” niin an sawi bawk. *

Mahse, he zawhna: Leilung pianken thilte chungchânga thu tâwp chiang tak siam tûrin sience chuan a zir chiang tâwk em? tih hi kan inzâwt tûr a ni a. A chhânna chu, ‘A zir tâwk lo,’ tih hi a ni. Science chuan hmasâwnna tam tak nei mah se, scientist tam tak chuan hriat loh emaw, hriat theih loh tûr emaw thil tam tak a la awm tih an pawm a ni. Leilung pianken thilte hriatthiamna chungchângah Nobel chawimawina dawng scientist Steven Weinberg-a chuan: “A chhan leh vâng kan hmu chhuak ngai lo vang,” tiin a sawi. Astronomer Royal of Great Britain-a Professor Martin Rees-a chuan: “Mihringte hriatthiam theih ngai loh tûr thil a awm,” tiin a ziak a. A nihna takah chuan, leilung pianken thil tam tak, cell te tak tê aṭanga vân boruak zau tak thlengin tûn lai scientist-te hriatthiam phâk bâk a la ni reng a ni. A hnuaia entîrnate hi chhinchhiah ang che:

  • Thil nungte chanchin zirtu Biologist-te chuan cell hnathawh dân chu an hre kîlkêl lo va. Cell-in chakna a hman dân te, protein a siam chhuah dân te, leh cell thar insiam dânte chungchânga zawhna tam tak chu science chuan a la chhâng vek thei lo a ni.

  • Lei hîpna chuan nî tin leh second tinin min nghawng reng a. Mahse, chu chu scientist-te tân hriatthiam theih a la ni lo. Anni chuan lei hîpna avânga i zuan huna leia i ṭum leh chhan leh kawng zawh bîk neia thlain khawvêl a hêl dânte chu an hre kim vek lo.

  • Vân sâng chanchin zir mite chuan vân boruak zau taka thil awmte zaa 95 vêl chu science hmanruate hmanga hmuh theih leh hriat theih a ni lo an ti a. Chu thil mak tak chu dark matter leh dark energy tiin hmun hnih an ṭhen a. Hêng thilte nihna hi hriat a la ni lo.

Scientist-te tibuaitu thil dang hriat loh pawh a la awm a. Hei hi engvângin nge a pawimawh? Science lam chanchin ziaktu hmingthang tak chuan: “Kan thil hriatte aiin kan hriat lohte hi a tam zâwk daih a. Ka tân chuan, science chuan rilru zîmna ni lovin, mak tihna leh zir belh châkna min neihtîr a ni,” tiin a sawi.

Chuvângin, science-in Bible a thlâkin, Pathian rinna chu a paih bo dâwn anga i ngaih chuan, hei hi ngaihtuah ang che: Scientist fing tak takte chuan an hmanrua thiltithei takte hmang hian leilung pianken thilte tlêm tê chauh an la hre thei a nih chuan, science-te la zawn hmuh phâk bâk thilte awm lo anga hnâwl mai chu a finthlâk ber ang em? tiin. Arsi chanchin zirna leh hma a sâwn dân chungchâng ziakna thuziak sei tak tâwpah, Encyclopedia Britannica chuan: “Kum 4,000 dâwn lai arsi chanchin zir a nih hnuah pawh, vân boruak zau tak chanchin chu hmân lai Babulon mite aiin kan hre hnem bîk hran lo niin a lang,” tiin thu tâwp a siam a ni.

Jehova Thuhretute chuan he mi chungchânga mi mal tinte thu tlûkna siam chu an zahsak a. Bible kaihhruaina: “In dawhtheihzia [“nunnêmzia,” New World Translation] mi zawng zawng hriat ni rawh se,” tih hi zawm kan tum tlat a ni. (Philippi 4:5) Chutiang rilru put hmang nei reng chungin, science leh Bible inmil dân leh a inṭanpui tawn dân bih chiang tûrin kan sâwm a che. (w15-E 06/01)

^ par. 9 Ṭhenkhat chuan hmân lai leh tûn laia sakhaw zirtîrna ṭhenkhat, khawvêl hi vân boruak zau tak a lai takah a awm tih leh Pathianin khawvêl hi dârkâr 24 awh ni ruk chhûngin a siam tih ang chi zirtîrnate avângin, Bible chu an hnâwl a ni.—“ Bible leh Science Lama Thil Finfiah Tawhte” tih bâwm chu en rawh.”