Tuʼn qxiʼ toj xnaqʼtzbʼil

Tuʼn qikʼx atz jatumel ta tajlal xnaqʼtzbʼil

XNAQʼTZBʼIL 7

¿Ikpe qchwinqlal toj qwitz ik tzeʼn toj twitz Dios?

¿Ikpe qchwinqlal toj qwitz ik tzeʼn toj twitz Dios?

«Tukʼila taʼ aju twi aʼ in tqʼoʼn chwinqlal.» (SALMO 36:9.)

1, 2. ¿Alkye oyaj o tzaj tqʼoʼn Dios qe, ex tiquʼn nim toklen jaʼlo?

AJU qTat toj kyaʼj o tzaj tqʼoʼn jun tbʼanelxix oyaj qe: aju qchwinqlal (anqʼibʼil) tukʼex qnabʼil ex jaku tzʼel qkanoʼn aʼyeju tbʼanel tmod (Génesis 1:27). Tuʼntzen aju, jaku qo ximen kyiʼj kawbʼil ateʼkux toj Tyol Dios ex jaku che ajbʼen quʼn. Qa ma bʼant jlu quʼn, ok qo chʼiyel toj qokslabʼil. Ok kʼokel qkʼujlaʼn Jehová ex qo okel ik tzeʼn qeju «ma tzʼok kynabʼl tuʼnju nimxi tzikʼ kywitz tiʼj, kyjaʼtzun nneʼl kynikʼ tiʼj alkyeju bʼaʼn ex alkyeju mya bʼaʼn» (Hebreos 5:14).

2 Toj ambʼil jaʼlo (jaʼla), ilxix tiʼj tuʼn tel qnikʼ alkye tten tuʼn kyajbʼen kawbʼil atqeʼkux toj Tyol Dios quʼn. Tuʼnju at nim (bʼampo) tiʼ in nikʼ twitz Txʼotxʼ mitiʼx jun ley jaku tzʼajbʼen tiʼj tkyaqil. Qo ximen kyiʼj qʼanbʼil ex junjun tten in najbʼen kyuʼn qʼanel aju at toklen tukʼe chikʼ. Nim toklen jlu qe tuʼnju qaj tuʼn tokx qbʼiʼn Jehová. Qa ma tzʼel qnikʼ kyiʼj tkawbʼil Dios ok kʼelel qnikʼ tiʼ kbʼantel quʼn ex mlay tzaj tqʼamaʼn qnabʼil qa nya bʼaʼn xbʼant quʼn ex kukx qo tel toj tkʼujlabʼil qMan Dios (Proverbios 2:6-11). Qo xnaqʼtzan kyiʼj junjun.

XJAN QCHWINQLAL EX QCHIKʼEL

3, 4. ¿Jtoje tzaj tqʼamaʼn Tyol Dios tnejel maj qa xjan chikʼ, ex toj alkye kawbʼil in tzaj qʼamaʼn?

3 Toj twitz Jehová at toklen chwinqlal tukʼe chikʼ, ex qa kykabʼil xjanqe. Kubʼ tyekʼun Jehová jlu tnejel maj tej otaq kubʼ tbʼiyoʼn Caín Abel. Tzaj tqʼamaʼn Dios te Caín: «Aju tchkʼel titzʼina ma kubʼ twitz txʼotxʼ, mer ik tzaʼn in schʼin wiʼje in tqanin tuʼn tbʼinchet tiʼj» (Génesis 4:10). Toj twitz Jehová, aju tchkʼel Abel otaq tzʼel ataq tchwinqlal (Hebreos 12:24).

4 Tej otaq tzikʼ Nim Jbʼal, tqʼama Dios qa jakutaq txi chyet kychibʼjil alumaj, naqtzun tuʼnj, tqʼama jlu: «Miʼn txi kychyoʼne chibʼj atx chikʼ tuj, tuʼnju atzun taʼ chwinqlal tuj chikʼ. Kʼokel tuj xjel wuʼne aju kbʼel bʼyonte jun xjal» (Génesis 9:4, 5.) Tuʼnju tzajni qoʼ tiʼj Noé, il tiʼj tuʼn kukx t-xi qbʼiʼn kawbʼil lu toj ambʼil jaʼlo, aju at toklen tukʼeju xi tqʼamaʼn Dios te Caín. Tnejel, in tzaj tyekʼun kawbʼil lu qa kykyaqil qeju itzʼ qe twitz Txʼotxʼ at toklen kychwinqlal tukʼe chikʼ. Ax ikx in tzaj tyekʼun qa tzul tqanin Jehová, aju Qʼol chwinqlal, tajlal kye qeju mitiʼ (tiloʼ) toklen chwinqlal ex chikʼ toj kywitz (Salmo 36:9).

5, 6. ¿Alkye tten kubʼ tyekʼun tLey Moisés qa xjan chikʼ ex qa nim toklen? (Ax ikx jyonkuxa aju « Nim toklen kychwinqlal txkup».)

5 Aʼyeju kabʼe xnaqʼtzbʼil nim kyoklen lu ax ikx e kyaj tzʼibʼen toj tLey Moisés. Toj Levítico 17:10, 11, tqʼama Jehová jlu: «Qa at jun kyxole ma txi kychyoʼn tchkʼel noq alkyexku jun alumaj, ktzajel nqʼoje tiʼj; kbʼel tkastiw wuʼne, ex bʼiʼx kʼelex lajet [moqa ‹kbʼel bʼiyet›, TNM] tuʼntzun miʼn ttentl kyxol t-xjalil, porque atzun taʼ kychwinqlal kykyaqil alumaj tuj kychkʼel, ex o txi nqʼoʼne jlu kyeye tuʼn tkubʼ txʼitet tibʼaj altar tuʼn tchjet kyile, tuʼntzun tklet kychwinqlale, porque aju chikʼ in chjet til xjal tuʼn» (jyonkuxa aju « In chjet il tuʼn chikʼ»). *

6 Qa mitiʼ sajbʼen chikʼ tuʼn tkubʼ qʼet tibʼaj patbʼil, iltaq tiʼj tuʼn tkubʼ qet twitz txʼotxʼ. Iktzun tten ik tzeʼnku in naj qʼet juntl maj chwinqlal Teju saj qʼonte (Deuteronomio 12:16). Naqtzen tuʼnj, nya iltaq tiʼj tuʼn tel kyiʼn aj Israel tkyaqil txut (txʼat) tchikʼel alumaj. Oʼkx qa ma tzʼokx kyqesin tjaqʼ kyqul alumaj ex qa ma tzʼel kyiʼn tkyaqil tchkʼel, jakutaq txi kychyoʼn ex mlaytaq tzaj tqʼamaʼn kynabʼil qa nya bʼaʼn, tuʼnju otaq kubʼ kyyekʼun qa in che niman teju Qʼol chwinqlal.

7. ¿Alkye tten kubʼ tyekʼun David qa xjantaq chikʼ?

7 Jun xjal elxix tnikʼ kyiʼj kawbʼil tzaj tqʼoʼn Dios tiʼj chikʼ, a David, «jun xinaq ik tzaʼnx wajbʼile», chi Dios tiʼj (Hechos 13:22). Jun maj tqʼama qa attaq kʼaj tiʼj. Tej tok kybʼiʼn oxe t-soldad jlu, e okx kyxol ajqʼoj, jatz kyiʼn aʼ toj jun xoch ex xi kyiʼn te David. ¿Tzeʼn ela jlu toj twitz? Tqʼama: «Mlay txi nkʼaʼne aʼ lu, porque mer ik tzaʼn aku kychkʼel qe xinaq lu xi kyoyin tej ẍeʼx aj lolte aʼ». Toj twitz David, aju aʼ lu ik tzeʼnku kychikʼel, moqa kychwinqlal, t-soldad. Attaq kʼaj tiʼj, naqtzun tuʼnj, «kubʼ tqoʼn ik tzaʼn jun oyaj te Qman» (2 Samuel 23:15-17).

8, 9. Qʼamantza qa chʼexpaj t-xim Dios tiʼj chwinqlal ex chikʼ toj tnejel syent abʼqʼi.

8 Tej tbʼet ambʼil, ok kychmon kyibʼ Kʼloj Xjal Qʼil Twitz Aqʼuntl kye tnejel okslal. Otaqle tzikʼ 2.400 abʼqʼi ttzajlen qʼoʼn kawbʼil te Noé tiʼj chikʼ, ex otaqlo tzikʼ 1.500 abʼqʼi ttzajlen qʼoʼn Ley te Moisés. Toj chmabʼil lu, e tzaj tonin Jehová Kʼloj Xjal Qʼil Twitz Aqʼuntl tuʼn tkubʼ kytzʼibʼen jlu: «Bʼaʼn ma tzʼela tuj twitz Xewbʼaj Xjan ex tuj qwitze tuʼn miʼn tkubʼ qqʼoʼne jun iqtz kyibʼaje, noq oʼkx tuʼn kybʼinchanteye aju ilxix tiʼj: tuʼn miʼn t-xi kychyoʼne kychibʼjal alumaj in kubʼ qʼoʼn te oyaj kywitz qe tilbʼilal, ex tuʼn miʼn t-xi kychyoʼne chikʼ, ex tuʼn miʼn t-xi kychyoʼne tchibʼjal alumaj aju nnoʼk jatzʼoʼn tqul, ex tuʼn miʼn kybʼinchanteye aj pajil» (Hechos 15:28, 29).

9 A jlu in tzaj tyekʼun qa toj tnejel syent abʼqʼi el tnikʼ Kʼloj Xjal Qʼil Twitz Aqʼuntl qa xjan chikʼ ex qa mitiʼ sajbʼen toj tumel, jun matij il jlu ik tzeʼn tuʼn qnimen kywitz tilbʼilal moqa tuʼn qyaẍin (qkyʼaʼjin). Kukx in xi qbʼiʼn jlu toj ambʼil jaʼlo. Aj qok weʼ twitz junjun tiʼ aju at toklen tukʼe chikʼ, il tiʼj tuʼn qxnaqʼtzan kyiʼj tkawbʼil Dios tuʼntzen tjaw qjyoʼn aju in tzalaj tiʼj.

¿ALKYE TTEN IN NAJBʼEN CHIKʼ KYUʼN QʼANEL?

¿Tzeʼn kxel nchikʼbʼaʼne te qʼanel alkye nxime kyiʼj junjun tiʼ tal chʼinqexix in che jatz toj chikʼ?

10, 11. a) ¿In nok kykʼamoʼn testigos de Jehová chikʼ kyiʼj moqa jun kyxol qeju kyaje tiʼ nim kyoklen in che jatz toj chikʼ? b) ¿Alkye junjun tiʼ at toklen tukʼe chikʼ aju teyelex te junjun kbʼel t-ximen?

10 Tuʼnju nokx kybʼiʼn testigos de Jehová aju «miʼn t-xi kychyoʼne chikʼ», mitiʼ in xi kyqʼoʼn kychkʼel tuʼn tok tiʼj juntl, mitiʼ in nok kykʼamoʼn chikʼ kyiʼj ex mitiʼ in xi kyqʼoʼn ambʼil tuʼn tkubʼ kʼuʼn kychikʼel tuʼn tok qʼoʼn juntl maj kyiʼj. Ax ikx mitiʼ in nok kykʼamoʼn kyiʼj aju kyaje tiʼ nim kyoklen in che jatz toj chikʼ, aʼyeju tok kybʼi: glóbulos rojos, glóbulos blancos, plaquetas ex plasma.

11 Kyoj qeju kyaje tiʼ nim kyoklen in che jatz toj chikʼ, in che jatz junjuntl tiʼ tal chʼinqexix (muchʼqexix) aju at nim tten in najbʼen. ¿Chikʼ jaku che ela jlu toj qwitz? ¿Jaku che ok qkʼamoʼn qiʼj? Teyelex te junjun kbʼel t-ximen jlu. Axju kbʼantel quʼn kyukʼe qeju junjun tten in najbʼen kyuʼn qʼanel ik tzeʼn hemodiálisis, hemodilución ex recuperación de sangre, naqtzen tuʼnj, oʼkx qa ma tzʼajbʼen qex qchkʼel ex qa mitiʼ xi kʼuʼn (jyonkuxa chʼintl xnaqʼtzbʼil aju tok tbʼi «Junjun tiʼ tal chʼinqexix ex junjun tten in najbʼen kyuʼn qʼanel).

12. ¿Tiʼ kbʼantel quʼn qa teyelex te junjun kbʼel t-ximen aju kbʼantel tuʼn?

12 ¿Chʼinpe toklen toj twitz Jehová aju qaj tuʼn tbʼant quʼn? Nya, tuʼnju tajxix tuʼn tel tnikʼ tiʼj qxim ex tiquʼn qaj tuʼn tbʼant jun tiʼ quʼn (kjawil uʼjit Proverbios 17:3; 24:12). ¿Tiʼ kbʼantel quʼn naʼmxtaq tok qkʼamoʼn moqa naʼmxtaq tel qikʼen jun qʼanbʼil moqa junjun tten in najbʼen kyuʼn qʼanel aju at toklen tukʼe chikʼ? Tnejel, qo naʼl Dios ex qo jyol tqanil tiʼj jlu, aj tbʼant jlu quʼn, ok qo okel lepeʼ tiʼjju in tzaj tqʼamaʼn qnabʼil (Romanos 14:2, 22, 23). Mitiʼ tuʼn t-xi qqʼoʼn ambʼil te juntl tuʼn ttzaj tqʼamaʼn aju kbʼantel quʼn, ex mitiʼ tuʼn t-xi qqanin: «¿Tiʼtzele teya jaku bʼant tuʼn?». «Teyle junjun tuʼn t-xi tiqan tex tiqatz» (Gálatas 6:5; Romanos 14:12; jyonkuxa aju « ¿Xjanpe in nela chikʼ toj nwitze?»). *

AʼYEJU TKAWBʼIL JEHOVÁ IN TZAJ TYEKʼUN TKʼUJLABʼIL

13. ¿Tiʼ in tzaj tyekʼun tiʼj Jehová aʼyeju kawbʼil ateʼkux toj Tyol? Qʼonkuya jun techel.

13 Aʼyeju tkawbʼil Jehová in tzaj tyekʼun qa a Qʼol Kawbʼil aju at tnabʼil ex qa a tbʼanel Tatbʼaj aju in xqʼuqin kyiʼj tkʼwaʼl (Salmo 19:7-11). Tzaj tqʼoʼn Jehová kawbʼil kye okslal «tuʼn miʼ t-xi kychyoʼn chikʼ», tuʼnju xjan chikʼ. Naqtzen tuʼnj, qa mitiʼ sok qkʼamoʼn chikʼ qiʼj ax ikx mlay tzaj nya bʼaʼn qiʼj tuʼn chikʼ (Hechos 15:20). In kyqʼamaʼn nimku qʼanel toj ambʼil jaʼlo qa tbʼanelxix aj tkubʼ operarin jun xjal jatumel mitiʼ in najbʼen chikʼ. A jlu in tzaj tyekʼun kye okslal qa ax tok (bʼaʼn ax) at nimxix tkʼujlabʼil ex nimxix tnabʼil qTat Jehová (kjawil uʼjit Isaías 55:9; Juan 14:21, 23).

14, 15. a) ¿Alkyeqe tkawbʼil Jehová in tzajtaq kyyekʼun qa attaq tkʼuʼj tiʼj ttnam? b) ¿Alkye tten jaku che ajbʼen kawbʼil quʼn aʼyeju at kyoklen tukʼeju tuʼn tok qxqʼuqin qibʼ?

14 Kukx in ximen Jehová tuʼn tten ttnam toj tbʼanel. Ik in tzaj tyekʼun nimku tkawbʼil tzaj tqʼoʼn kye aj Israel. Jun techel, tzaj tqʼamaʼn tuʼn tjaw kybʼinchaʼn jun maqbʼil tiʼjele twi ja. Nimtaq in najbʼen twi ja kyuʼn, naqtzun tuʼnj, tuʼnju attaq jun maqbʼil mitiʼtaq in tzaj nya bʼaʼn kyiʼj (Deuteronomio 22:8; 1 Samuel 9:25, 26; Nehemías 8:16; Hechos 10:9). Ax ikx tzaj tqʼamaʼn tuʼn kyokx lamoʼnxix wakẍ aʼyeju jakutaq che ok lipen kyiʼj xjal (Éxodo 21:28, 29). Qa attaq jun xjal mitiʼ xbʼant jlu tuʼn, attaq tpaj tiʼj tchkʼel juntl xjal qa ma kyim.

15 ¿Alkye tten jaku che ajbʼen kawbʼil lu quʼn? Qa ma tzʼok qxqʼuqin qkʼuxbʼil, qa ma tzʼok qxqʼuqin qibʼ aj t-xi qiʼn jun kʼuxbʼil, qa ma tzʼok qxqʼuqin qibʼ toj qaqʼun, qa ma che ok qxqʼuqin alumaj, qa bʼaʼn taʼ qja ex qa ma che jaw qjyoʼn qsaqchbʼil. Toj junjun tnam, mas nim qʼa ex txin in che kyim tuʼnju mitiʼ in nok kyxqʼuqen kyibʼ aj tex kyiʼn jun kʼuxbʼil. Tuʼntzen aju, aju qʼa ex txin taj (tgan) tuʼn kukx tten toj tkʼujlabʼil qMan Dios ex nim toklen tchwinqlal toj twitz, mitiʼ in saqchan tiʼjju jaku tzaj nya bʼaʼn tiʼj tuʼn ex mitiʼ in kubʼ t-ximen qa mlay tzaj jun nya bʼaʼn tiʼj. Tuʼnju mitiʼ in nokx tqʼon tibʼ tjaqʼ nya bʼaʼn, in tzalajxix (Eclesiastés 11:9, 10).

16. ¿Alkye kawbʼil jaku tzʼajbʼen tiʼj aju aj tel iqʼin jun tal neʼ? (Ax ikx jyonkuxa tqanil t-xe t-xaq uʼj.)

16 Nim toklen kychwinqlal xjal toj twitz Dios, axpe ikx te jun tal ne’ aju tokx toj tk’u’j tnan. Tzaj tq’ama’n Dios toj Ley tzaj tq’o’n te Moisés ti’taq kb’antel: «Qa ma che jaw q’ojin kab’e xjal ex qa ma k’ixb’i jun xu’j kyu’n aju ch’ixtoq tul tal [...] qa at jun xkyim, ax ikx te xjal kb’el b’iyet» (Éxodo 21:22, 23, TNM). Tu’ntzunju, qa attaq jun xjal ma k’ixb’i jun xu’j tu’n aju otaq tz’ok ten tal. Qa ma kyimtaq xu’j moqa tal ne’, aju xjal xbant jlu tun attaq tpaj tij ex iltaq tij tun tkub? «biyet». * Tuʼn jlu in nel qnikʼ tiʼ in tnaʼn Jehová aj tok tqʼoʼn twitz kyiʼj nimku xuʼj in nel kyiʼn kyal aj tikʼ junjun abʼqʼi, at maj tuʼnju in kubʼ kyximen qa mas bʼaʼn jlu kye moqa tuʼnju kyaj tuʼn kykubʼ ten kyukʼe txqantl xinaq, moqa ichan.

17. ¿Tzeʼn jaku tzʼok qqʼuqbʼaʼn tkʼuʼj jun xuʼj aju otaq tzʼel tiʼn tal ex naʼmxtaq tel tnikʼ kyiʼj tkawbʼil Dios?

17 ¿Yejtzun qa at jun sel tiʼn tal naʼmxtaq t-xnaqʼtzan tiʼj Tyol Dios? ¿Jakupe kubʼ t-ximen qa mlay tzaj qʼaqʼin tkʼuʼj Dios tiʼj? Mlayx. Tkyaqil xjal in najtz tiʼj tanmi jaku tzʼok qʼuqeʼ tkʼuʼj qa kbʼel tnajsaʼn Jehová til tuʼnju el chitj tchikʼel Jesús (Salmo 103:8-14; Efesios 1:7). Ax Jesús qʼamante jlu: «Mintiʼ ma chin ule txkol kye xjal tzʼaqlxix, noq oʼkx ma chin ule txkol kye xjal aj il tuʼn tajtz tiʼj kyanmi» (Lucas 5:32).

IL TIʼJ TUʼN TJATZ QIʼN NYA BʼAʼN TOJ QANMI

18. ¿Alquʼn o tzʼel kychikʼel nimku xjal ik tzeʼn in tzaj tqʼamaʼn Tyol Dios?

18 Nya oʼkx taj Jehová tuʼn miʼ tok qbʼinchaʼn nya bʼaʼn kyiʼj txqantl. Taj tuʼn tjatz qiʼn ikʼbʼil toj qanmi tuʼnju o tzʼel nimxix kychkʼel xjal tuʼn. Ajbʼen apóstol Juan tuʼn, tuʼn ttzaj tqʼamaʼn jlu qe: «Aju xjal nneʼl tikʼun terman, bʼyol xjal te» (1 Juan 3:15). A jlu atz in yolin tiʼj qa qaj tuʼn tkyim jun xjal ex nya oʼkx in yolin tiʼj qa nya bʼaʼn in nela toj qwitz. Tuʼnju nya bʼaʼn qaj lu jaku qo ok ten yolel aju nya bʼaʼn in nela toj twitz Dios tiʼj xjal lu (Levítico 19:16; Deuteronomio 19:18-21; Mateo 5:22). A jlu in tzaj tyekʼun qa il tiʼj tuʼn tok tilil quʼn tuʼn tjatz qiʼn nya bʼaʼn at toj qanmi (Santiago 1:14, 15; 4:1-3).

19. Aju xjal in xi tbʼiʼn Tyol Dios, ¿tiʼ xnaqʼtzbʼil in nel tiʼn tiʼj Salmo 11:5 ex Filipenses 4:8, 9?

19 Qa nim toklen qchwinqlal toj qwitz ik tzeʼnj toj twitz Dios, ex qa qaj tuʼn kukx qten toj tkʼujlabʼil, il tiʼj tuʼn miʼ qok lipen kyiʼj txqantl. In tzaj tqʼamaʼn Salmo 11:5 qa «in che el tikʼun [Jehová] qeju oʼkx in che ximan tiʼj tuʼn tkubʼ jun xjal kyuʼn». Aju in tzaj qʼamaʼn tzalu nya oʼkx in tzaj tyekʼun tiʼ in t-ximen Jehová, ax ikx in nel qnikʼ tiʼj jun kawbʼil aju jaku tzʼajbʼen quʼn: qa kʼujlaʼn Dios quʼn, ok kʼelel qikʼen alkyexku saqchbʼil jatumel in che qʼojen xjal. Ax ikx aj ttzaj tqʼamaʼn kjawil uʼjit Filipenses 4:8, 9 qa a Jehová «qʼuqbʼalte kykʼuʼje», moqa a qʼol mojbʼabʼil, in nel qnikʼ qa il tiʼj tuʼn tokx qqʼoʼn tbʼanel ximbʼetz toj qwiʼ ex aju in yolinjtz bʼaʼn tiʼj ex aju bʼaʼn tuʼn tjaw nimset, ex aju jaku tzʼonin tuʼn tten mojbʼabʼil qxol.

AʼYE KʼLOJ XJAL AT KYPAJ TIʼJ KYCHIKʼEL NIM XJAL

20-22. ¿Tiʼ mitiʼ in bʼant kyuʼn okslal, ex tiquʼn?

20 Toj twitz Jehová, nojni tiʼj kyqʼabʼ xjal ateʼkx tjaqʼ tkawbʼil Satanás tuʼn kychikʼel tbʼanel xjal. Aʼye kykawbʼil, in che kubʼ qʼoʼn txkup te tjaqʼ (toj) kʼul te kyechel toj Tyol Dios, o che kubʼ kybʼiyoʼn nimxix xjal, kyukʼex qeju in che ajbʼen te Jehová (Daniel 8:3, 4, 20-22; Apocalipsis 13:1, 2, 7, 8). Nim kʼloj xjal at kynabʼil tiʼj twitz kyaʼj ex tiʼj twitz Txʼotxʼ ex qe nimaq kʼayel o che onin kyiʼj nimaq kawbʼil tuʼn kybʼaj bʼinchet nimaq qʼojbʼel, aʼyeju in che kambʼan nim pwaq tiʼj. Ax tok: «Kykyaqil xjal twitz txʼotxʼ ateʼ tjaqʼ tipumal tajaw il» (1 Juan 5:19).

21 Aʼyetzen kye qeju lepcheqeʼk tiʼj Jesús mitiʼ kypaj tiʼj kychkʼel xjal. ¿Tiquʼn? Tuʼnju «mya te twitz txʼotxʼ qe» ex, tuʼn jlu, mitiʼ in nokx kyqʼon kyibʼ kyxol kawil ex mitiʼ in cheʼx qʼojil (Juan 15:19; 17:16). * Ax ikx aj kyok lipen xjal kyiʼj, in nel kykanoʼn tiʼj Jesucristo ex mitiʼ in che jaw kyaqpaj, sino in che ok kykʼujlaʼn ajqʼoj, axpe ikx in che naʼn Dios kyiʼj (Mateo 5:44; Romanos 12:17-21).

22 Mixtiʼ in nok kymojbʼan kyibʼ axix tok okslal tukʼe «nintz tnam Babilonia» —aju in kubʼ qʼoʼn te kyechel kykyaqil nya ax tok okslabʼil—, aju at nim tpaj tiʼj kychkʼel nimku xjal. In tzaj tqʼamaʼn Tyol Dios qa «atzun ma knet kychkʼel qe t-sanjel Dios ex kychkʼel qe okslal, ex kychkʼel kykyaqil qeju o che kubʼ bʼyoʼn twitz txʼotxʼ». Tuʼntzun jlu in tzaj tqʼamaʼn Dios qe: «Aqeye xjal etzan wuʼne, kyetze tuj tnam lu» (Apocalipsis 17:6; 18:2, 4, 24).

23. ¿Tiʼ kbʼantel tuʼn jun xjal aj tetz toj Nintz (Nim) tnam Babilonia?

23 Aju xjal in kyaj ttzaqpiʼn Nintz (Matij) tnam Babilonia nya oʼkx in xi tqʼamaʼn tuʼn tjatz qʼiʼn tbʼi. Ax ikx, in nel tikʼen aju bʼaʼn in nela toj twitz nya ax tok okslabʼil moqa aju at maj in tzaj tqʼamaʼn tuʼn tkubʼ bʼinchet, ik tzeʼn tuʼn tkubʼ ten jun xjal tukʼe alkyexku, tuʼn tokx tqʼoʼn tibʼ kyxol kawil ex tuʼn tten nim tqʼinemabʼil (kjawil uʼjit Salmo 97:10; Apocalipsis 18:7, 9, 11-17). ¡Nimxix chikʼ o tzʼel tuʼn tbʼinchbʼen Babilonia!

24, 25. a) ¿Tiʼ in najbʼen tuʼn Jehová tuʼn ttzaj qʼaqʼan tkʼuʼj kyiʼj qeju in najtz tiʼj kyanmi tuʼnju at kypaj tiʼj chikʼ? b) ¿Tiʼ chʼixmi axju bʼant tuʼn Jehová toj ambʼil ojtxe?

24 Tej naʼmxtaq t-xi qqʼamaʼn te Jehová tuʼn qajbʼen te ex tej naʼmxtaq tjaw aʼ qwiʼ, in qo onintaq tiʼj junjun tiʼ in bʼant kyuʼn xjal ateʼkx tjaqʼ tkawbʼil Satanás. Tuʼntzunju attaq chʼin qpaj tiʼjju in bʼant kyuʼn. Naqtzen tuʼnj, o okx toj jun tbʼanel bʼe, ok qʼuqeʼ qkʼuʼj tiʼj tkyimlen Jesús ex o ok te ajbʼel te Dios. Tuʼn jlu in tzaj qʼaqʼen tkʼuʼj Dios qiʼj ex in kolin tiʼj qamiwbʼel tukʼe (Hechos 3:19). Ik tzeʼn qo xnaqʼtzal tiʼj, aju kolbʼil lu in tzaj tnaʼn qe aʼyeju tnam te kykolbʼil kyibʼ xjal ojtxe (Números 35:​11-15; Deuteronomio 21:1-9).

25 ¿Tiʼtaq kyajbʼen tnam lu? Tuʼn tpon tklon tibʼ jun aj Israel aju otaq kubʼ tbʼiyoʼn jun xjal ex nya ximen maj tuʼn. Aj tpon toj jun tnam lu in noktaq toj xjelbʼitz kyuʼn qeju at kyoklen ex qa mitiʼ tpaj jakutaq kyaj ten anqʼil ajxi tkyim aju nejenel kye pal, aj tkyim pal, jakutaq txiʼ jaxku tumel taj. A jlu kubʼ tyekʼun qa in qʼaqʼanxix tkʼuʼj Dios kyiʼj xjal ex qa nim toklen kychwinqlal toj twitz. Aju in tzaj tqʼoʼn Jehová tuʼn tkolen qiʼj toj ambʼil jaʼlo, chʼixmi ik tten ik tzeʼn qe tnam te kykolbʼil kyibʼ xjal toj ambʼil ojtxe. In najbʼen tkyimlen Jesucristo tuʼn Jehová tuʼn tkolin qiʼj tuʼn miʼ qkyim tuʼnju mitiʼ xi kybʼiʼn tnejel qtat tkawbʼil tiʼj qa xjan chwinqlal ex chikʼ. ¿Tzeʼn in kubʼ qyekʼun qa nim toklen jlu qe? Jun tten aju tuʼn t-xi qqʼamaʼn kye xjal tuʼn tajbʼen kolbʼil kyuʼn aju in tzaj tqʼoʼn Jehová. Ilxix tiʼj tuʼn tbʼant jlu jaʼlo, tuʼnju nqa (qayni) taʼ aju «kʼixbʼisabʼl maʼxix» (Mateo 24:21; 2 Corintios 6:1, 2).

IN KUBʼ QYEKʼUN QA NIM TOKLEN CHWINQLAL AJ T-XI QPAKBʼAʼN TYOL DIOS

26-28. ¿Tiʼ t-xilen aju chʼixme ik qoʼ ik tzeʼn Ezequiel, ex tzeʼn jaku qo ten kukx toj tkʼujlabʼil qMan Dios?

26 Chʼixmi ax in bʼant tuʼn ttnam Dios jaʼlo ik tzeʼn bʼant tuʼn Ezequiel, aju ajbʼen tuʼn Jehová tuʼn t-xqʼuqin kyiʼj aj Israel. Tzaj qʼamaʼn jlu te: «Ok tkʼmaʼya nyole ex kxel tmaʼna kye». Qa mitiʼtaq sok tilil tuʼn Ezequiel tuʼn tbʼant jlu, attaq tpaj tiʼj kychkʼel xjal te Jerusalén ajtaq kyok toj malbʼil tuʼn Jehová (Ezequiel 33:7-9). Naqtzun tuʼnj, ojtzqiʼn quʼn qa bʼant jlu tuʼn t-sanjel Dios ex mitiʼxtaq tpaj kyiʼj qeju e naj.

27 Ya chʼixtl tkubʼ najsaʼn tkyaqilju tokx tjaqʼ tkawbʼil Satanás. Tuʼntzen aju, in che tzalaj testigos de Jehová tiʼj kyoklen o tzaj qʼoʼn aju tuʼn t-xi kyqʼamaʼn qa kbʼel «kykastiw qe aj qʼoj tiʼj» Dios ex tuʼn t-xi kyqʼamaʼn tkawbʼil Dios (Isaías 61:2; Mateo 24:14). ¿In nok tilil quʼn tuʼn tbʼant aju aqʼuntl nim toklen lu? Bʼant jlu tuʼn Pablo, kyjuʼtzun tqʼama: «Mintiʼtl woklene kyiʼje kykyaqile qa at jun ma txiʼ tuj najen; porque mintiʼ ma kubʼ nxkʼayin wibʼe tuʼn t-xi nmaʼne tkyaqil tyol Dios kyeye» (Hechos 20:26, 27). Ax tok kyaj tqʼoʼn jun tbʼanel techel qwitz.

28 Naqtzen tuʼnj, tuʼn kukx qten toj tkʼujlabʼil qTat nya oʼkx tuʼn t-xi qqʼoʼn toklen chwinqlal ex chikʼ ik tzeʼn te in xi tqʼoʼn toklen. Ik tzeʼn qo xnaqʼtzal tiʼj toj juntl xnaqʼtzbʼil, ilxix tiʼj tuʼn qok te xjan, moqa te saq, toj twitz Dios.

^ taqik' 5 Tiʼj txol yol «atzun taʼ kychwinqlal kykyaqil [...] tuj kychkʼel», tqʼama jun uʼj: «Qa mitiʼ xqo ximen tiʼj techel chwinqlal in kubʼ qʼoʼn, ax tok aju in tzaj qʼamaʼn: tkyaqil aju at toj chikʼ ilxix tiʼj tuʼn qanqʼin» (Investigación y Ciencia).

^ taqik' 12 Jyonkuxa chʼintl tqanil toj uʼj ¡Despertad! te agosto te 2006, kyoj t-xaq 3 a 12, (xnaqʼtzbʼil 1, xnaqʼtzbʼil 2, xnaqʼtzbʼil 3) aju bʼinchaʼn kyuʼn testigos de Jehová.

^ taqik' 16 Aʼyeju xjal at-xix kyoklen tuʼnju in che xnaqʼtzan tiʼj Tyol Dios in kyqʼamaʼn qa tuʼnju alkye tten bʼaj bʼinchen aju txol yol toj hebreo, «nya oʼkx in yolen tiʼj nya bʼaʼn in nok bʼinchen tiʼj xuʼj». Ax ikx bʼaʼn tuʼn qximen qa mitiʼ in tzaj tqʼamaʼn Tyol Dios qa in chʼexpaj kastiw in kubʼ tqʼoʼn Jehová naq jniʼ ambʼil iqʼen tuʼn jun tal neʼ toj tkʼuʼj tnan.

^ taqik' 21 Jyonkuxa xnaqʼtzbʼil 5 aju tok tbʼi: «¿Tiʼ t-xilen aju nya te twitz Txʼotxʼ qoʼ?».

^ taqik' 70 Ok kkanetel chʼintl xnaqʼtzbʼil tuʼna aju tok tbʼi «Junjun tiʼ tal chʼinqexix ex junjun tten in najbʼen kyuʼn qʼanel».