Ojtzqinxixtoq Cecil tuʼnju in kubʼtoq tiʼn tibʼ ex kukxtoq in ximen kyiʼj txqantl. Aju techel kubʼ tqʼoʼn erman lu ex aju techel kubʼ kyqʼoʼn ntxuʼye kyukʼil junjuntl erman toj congregación, onin wiʼje tuʼn tten ngane tuʼn t-xi nqʼoʼne aju mas tbʼanel toj wanqʼibʼile te Jehová (Filipenses 2:13). Kxel nqʼamaʼne kyeye.

 In nul itzʼje toj abʼqʼi 1943. In che anqʼintoq nmane ttxlaj Bundaberg aju tnam lu Australia te Queenslandm ex atoq nim kyaq toj, ojtzqiʼnxixtoq tuʼnju at nim tqan ptzʼan in nel azúcar tiʼj. Naqʼli qe xjal lu tuʼn tel kypaʼn tkyaqil sábado te qale tuʼntzun kyten junx. Toj jun sábado te 1939 kabʼe testigo de Jehová in che ajbʼentoq toj tkyaqil ambʼil e yolin tiʼj Biblia kyukʼil nmane. Pon tuj kyanmi aju ok kybʼiʼn ex tej tbʼet ambʼil e ok te testigo de Jehová. Noq tuʼn jlu o jaw chʼiye tukʼil wanabʼe toj axix tok. Tej tzmatoq siete abʼqʼi qine bʼaj jun tiʼ xobʼajilxix, tzaj jun accident tiʼj nmane atx toj ja ex bʼiʼx kyim. Tzajxix nim bʼis wiʼje tuʼn tkyimlen, maske ma tzikʼ nim ambʼil tkyimlen kukx in tzaj nnaʼne qa jun tbʼanel aqʼunal te ex kukxtoq in tzalaj. ¡Ya waje tuʼn tpon ambʼil tuʼn tjaw anqʼin tuʼntzun tok nkeʼyine ex tuʼn tok wojtzqinxixe! (Hechos 24:15).

 Nyatoq jun rat in tzaj tqʼoj ntxuʼye ex in neltoq tnikʼ kyiʼj txqantl. Bʼaʼntoq in nela toj twitz ntxuʼye aj t-xi qqʼamaʼne tiʼ qgane ex tiʼ nya qgane. Pero qa attoq toklen kyukʼil tkawbʼil Jehová moqa tukʼil qkʼulbʼile te, mintiʼtoq in tzaj tqʼoʼn ambʼil tuʼn tbʼant aju qeye qajbʼil. Kukxtoq in qoxe kyoj kykyaqil chmabʼil ex in tzajtoq tqʼamaʼn qtxuʼye qeye tuʼn miʼn qtene nim ambʼil toj recreo kyukʼil kʼwal nya testigo de Jehová qe (1Corintios 15:33). Toj ambʼil jaʼlo in nel nnikʼe tiʼj qa tbʼanel aju bʼant tuʼn ntxuʼye qukʼile.

 Tganxixtoq ntxuʼye tuʼn tpakbʼan, in noktoq te precursora aj qetze toj escuela moqa te precursora auxiliar ik tzeʼn toj ambʼil jaʼlo. Kukx in tzaj nnaʼne qa in xitoq pakbʼal kyoj 50 ja tuʼntzun tkyaj tqʼoʼn qe uʼj La atalaya ex ¡Despertad!. Kukx ximen kyiʼj txqantl maske ya otoq tijen ex nyaʼxixtoq bʼaʼn taʼ. Kʼujlaʼnxixtoq kyuʼn txqantl tuʼnju kubʼ tyekʼin tkʼujlabʼil kyiʼj ex mas qiʼje aqoʼye tal. Noq tuʼnju tbʼanel techel kubʼ tqʼoʼn qtxuʼye bʼant tuʼn t-xi nqʼamaʼne te Jehová tuʼn wajbʼene te ex toj 1958 in bautisarine tej otoq chin japune twi 14 abʼqʼi.

 Tej tikʼ chʼin ambʼil ax ikx bautizarin Rudolf, jun ermano te alemania qʼiʼntoq mas te veinte abʼqʼi tuʼn tej tul toj congregación. Toj tkyaqil sábado te prim in qo pakbʼantoqe kye xjal in che ayon toj kykar akux in che bʼaj loqʼen qe toj kyja.

 In pakbʼantoq Rudolf tukʼil nim tzalajbʼil ex tzaj tqʼamaʼn tbʼanel yol weʼye qa jaku chin oke te precursor auxiliar aj wetze toj escuela junjun abʼqʼi. Toj jun maj o pakbʼane qaq seman toj tnam Gladstone, ex bʼalo 190 kilometro ex(118 millas) tok jawni tiʼj Bundaberg te. Ok Rudolf ik tzeʼn ntzike, in chin tzalajtoqe tiʼj qamiwbʼile tukʼil ex tuʼnju in qo pakbʼantoqe mas ambʼil junx, onin tuʼn tten ngane tuʼn woke te precursor tej qʼiʼntoq 16 abʼqʼi wuʼne. Otoq tzʼel nnikʼe tiʼj qa wajtoqe tuʼn wajbʼene te Jehová toj tkyaqil ambʼil.

 In xi samaʼne tnejel maj pakbʼal atz Mackay, toj jun ttnam jatumel at nim kyaq jawni te Bundaberg nqayin ttxlaj Gran Barrera te Coral moqa jun lago jatumel at nim coral. Chʼixtoq tjapun jun abʼqʼi wuʼne toj tnam lu ex tej otoq chin japune twi 17 abʼqʼi tzaj qʼoʼn woklene te precursor especial a ex in xi samaʼne pakbʼal tojku ttnam Australia, matij tnam lu ex mintiʼxix xjal toj. Aju wukʼile pakbʼaʼn Bennett Brickell tbʼi ex skʼoʼn maj, b nejnitaq 40 abʼqʼi Ben nwitze tuʼntzunju tbʼanel precursortoq ex attoq nim tojtzqibʼil. Ok te jun tbʼanel oklenj te weʼye tuʼnju in pakbʼane tukʼil Ben, aju ok te jun tbʼanelxix precursor kye precursores.

 In qo pakbʼantoqe toj Gulf Country jun tal tnam noroeste te Queensland tok ttxlaj mar moqa golfo te Carpentaria. Toj lugar lu mintiʼxixtoq xjal ex oʼkx qoʼye Testigo de Jehová tukʼil Ben. At maj aj qxiʼye pakbʼal toj jun ja iltoq tiʼj tuʼn qmanejarine nim ambʼil ex attoq nim quq toj bʼe, toj ambʼil lu tgantoq Ben tuʼn ttzaj tqʼamaʼn junjun tbʼanel tiʼchaq otoq tzikʼ tiʼj toj pakbʼabʼil, jun techel tzaj tqʼamaʼn weʼye qa toj Tkabʼin Nimaq Qʼoj mintiʼtoq qʼoʼn ambʼil tuʼn kypakbʼaʼn atz Australia tuʼntzunju in che pakbʼantoq tukʼil jun kar ex ateʼtoq bocina tibʼaj c.

 Aj tkubʼaj qʼij te pakbʼabʼil in xi qjyontaqe jun tbʼanel lugar ttzi bʼe tuʼntzun qkyaj tene atz jtal, d xi qjyoʼne chʼin siʼ tuʼn tkubʼ qqʼoʼne qʼaqʼ tuʼn tbʼant qwaye te qale. Ex in che ajbʼentoq sábana quʼne aqeju mintiʼ in nokx cheʼw kyoj aj qxiʼye jtal ex junjun almohada. Najchaqtoq atoʼye tiʼj ttnam, toj qonikʼen in qo keʼyina twitz kyaʼj nojni kyuʼn estrella ex tuʼn jlu o jaw labʼine kyiʼj tbʼinchbʼen Jehová.

 Qa noq minabʼen ma xitj qkarro toj bʼe jakulo tzaj nya bʼaʼn qiʼj. Ik tzeʼn bʼaj qiʼje tej tkubʼ toqj jun kʼuxbʼil tiʼj qkarre, ax ikx attoq nim kyaq ex nya nimtoqtl aʼ iqʼin quʼne. Xi tqʼamaʼn Ben te jun xjal at tkar tuʼn t-xi qʼin tuʼn toj jun ttnam Cloncurry tbʼi, tuʼntzun ttzaj tjyoʼn t-xel ju kʼuxbʼil otoq toqj. Atzun weye in kyaj tene oxe qʼij xqʼuqil kar, aʼyeju tajaw kar in che ikʼ toj junjun qʼij kubʼ kyyekʼin tbʼanel kymod wukʼile tuʼnju in kyajtoq kyqʼoʼn chʼin aʼ weʼye. Jun kyxol qeju xjal lu tzaj tqʼoʼn jun ttxʼaqe uʼj weʼye ex tqʼama jlu «amiw ¡uʼjinktza! Qape jaku tzʼonin tiʼja». ¡In jaw labʼine tej tjaw wuʼjine uʼj lu, maske nyatoq te ttnam Jehová noqtzun tuʼnj in yolintoq tiʼj aju otoq tzikʼ kyiʼj erman toj campo te concentración nazi!

 Chʼixme jun abʼqʼi o tene te precursor junx tukʼil Ben, tej tkubʼ qpan qibʼe tqʼama jlu weʼye ¡Kukx qʼonka tilil werman!. Aju tkʼujlabʼil Ben tiʼj Jehová ex aju tzalajbʼil in kubʼtoq tnaʼn, onin wiʼje tuʼn miʼn tkyaj ntzaqpiʼne tuʼn npakbʼane toj tkyaqil ambʼil.

 Tej tikʼ junjun abʼqʼi akux in chin pakbʼane toj tnam lu, tzaj qʼoʼn woklene te superintendente te circuito. Iltoq tiʼj tuʼn nkyaj tene junjun seman toj junjun congregación moqa toj jun grupo najchaq tiʼj circuito. In xiʼye visitaril kyaje circuito jun kyxol congregación lu a Queensland ex aju Nueva Gales te kubʼni. Nyatoq ximen wuʼne tej ttzaj qʼoʼn jun oyaj weʼye toj 1971, aju tuʼn nxiʼye toj xnaqʼtzbʼil 51 te Galaad atz Nueva York, jun xnaqʼtzbʼil jlu in xi kyqʼoʼn Testigos de Jehová kye qeju jaku che ok te misionero. Tbʼanelxix oka jlu tuʼnju in tene jweʼ xjaw, el nnikʼe tiʼj mas xnaqʼtzbʼil toj Biblia, kyiʼj wukʼile toj clase ex kyiʼj qeju qʼol xnaqʼtzbʼil. Onin jlu wiʼje tiʼj akʼaj woklene tuʼn wajbʼene te misionero atz Taiwán.

 Aʼyeju nueve wukʼile toj xnaqʼtzbʼil te Galaad e xi samaʼn atz Taiwán kyxol qe jlu a ermano Ian Brown, te Nueva Zelanda ex atzun wukʼile xi samaʼn. Nya ojtzqintoq quʼne jatumel taʼ Taiwán tzmaxi tej tkuʼx qkeʼyine toj mapa.

 Tojxi ttnam Queensland ex Taiwán ik tten ik tzeʼn qʼij ex qonikʼen, junxitl qe kabʼe ttnam lu.Jun tiʼ kwest aju tuʼn tbʼant qyoline toj yol chino, jun techel toj nimku ambʼil mintiʼ jun xnaqʼtzbʼil in neltoq qnikʼe tiʼj kyoj chmabʼil atzun jlu mas kwest ela toj qwitze, tuʼnju jaku tten qipumal kyuʼn chmabʼil. Ax ikx mlaytoq bʼant qyoline kyukʼil erman. Noq tuʼn tonbʼil xnaqʼtzbʼil tzaj qʼoʼn qeye toj Galaad ex aju qipumale otoq ten, onin qiʼje tuʼn miʼn qchewixe toj qokslabʼile. Mintiʼ kyaj qtzapiʼne tuʼn quʼjine tiʼj Biblia ex tuʼn kukx qnaʼne Dios te Jehová, maske mlaytoq bʼant tuʼn qyoline kyukʼil erman, pero aju kykʼujlabʼil in kubʼtoq kyyekʼin tiʼj Jehová ex qiʼje nim chʼiy qʼuqbʼil qkʼuʼje tuʼn jlu.

 Kykyaqil misionero in che ul Taiwán in xi qʼettoq jun xnaqʼtzbʼil kye tuʼn tbʼant kyyolin toj yol chino. Aju ermana Kathleen Logan otoq graduarin toj xnaqʼtzbʼil 25 te Galaad tzaj qʼonte xnaqʼtzbʼil qeye tiʼj yol chino. e Ok qqʼoʼne tilil tuʼn tbʼant yol lu quʼne ik tzeʼn otoq tzaj qʼamaʼn qeye, jun rat e ajbʼen yol quʼne aju otoq che kyaj toj qwiʼye ex kyaj jun presentación chʼin tqan toj qwiʼye tukʼil Ian tuʼntzun tajbʼen quʼne toj tnejel qʼij te pakbʼabʼil. Akux in bʼet qxiʼye in qo yolintoqe tiʼj alkye tuʼn tyolin toj tnejel ja, pero tuʼnju aqine mas wabʼqʼiye twitz xi nqʼamaʼne te qa a tuʼn tyolin tnejel. Tej tokx ttokʼchaʼn ttzi tnejel pwert etz jun xinaq chino bʼinchaʼn tten, kubʼ bʼiʼn Ian tuʼn tukʼil nim tpasens maske smoʼn tten yol inglés tukʼil chino tuʼn. O jaw labʼine tiʼj tej ttzaj yolin xjal qeye toj inglés ex tzaj tqanin tiʼtoq qaje. O yoline jun rat tukʼil ex tej qbʼaj yoline tzaj tqʼamaʼn qeye tuʼn kukx tok tilil quʼne tuʼn tbʼant qyoline toj yol chino, kyuʼn yol lu tzaj qʼoʼn qipumale tuʼn «kukx tok tilil» quʼne ik tzeʼn tqʼamaʼn wamiwe Ben.

 O pakbʼane toj capital Taipéi tbʼi, nyatoq nim kybʼaj Testigos de Jehová toj lugar lu, tuʼntzunju mintiʼ otoq txi pakbʼet tyol Dios atz. Nimxix ok tilil quʼne tukʼil Ian tuʼn qpakbʼaʼne ex chʼixme tkyaqil xjaw kyaj qqʼoʼne nim cient uʼj. Noqtzun tuʼnj bʼalo at junjun xjal kyaj kytzyuʼn uʼj noq tuʼn kyok ten jyol tqanil alkyexix qoʼye ex tiʼtoq qaje tuʼn t-xi qxnaqʼtzane kye. Maske ikju kukx ok tilil quʼne tuʼn tkux qawaʼne aju iyaj tiʼj tkawbʼil Dios, tuʼnju qʼuqlitoq qkʼuʼje tiʼj qa atlo junjun xjal at jun tbʼanel kyanmi.

 Toj ambʼil lu, ok wamiwen wibʼe tukʼil jun ermana te Taiwan Wen-hwa tbʼi. Ok nkeʼyine qa kʼujlaʼnxix axix tok tuʼn ex tajbʼiltoq tuʼn tel kynikʼ xjal tiʼj Tyol Dios toj ttnam, tuʼntzunju nim onin qiʼje aqoʼye misionero tuʼn tbʼant qyoline toj kyyol, tbʼaneltoq aqʼuntl in bʼant tuʼn, ex bonitxix el ermana te weʼye tuʼntzunju toj 1974 o kubʼ mojeʼye.

 Onin Wen-hwa kyiʼj misionero tuʼn tbʼantxix kypakbʼan. Jun techel tzaj tqʼamaʼn qeye tiʼ mas tuʼn tel qnikʼe tiʼj toj kyyol, ik tzeʼn tiʼj tzeʼn che ximen ex kyiʼj kykostumbr, ax ikx tzaj tqʼamaʼn qeye alkye tten jaku qo yoline kyukʼil xjal tiʼjju ojtzqiʼn kyuʼn, tuʼnju chʼixme kykyaqil budistaqe moqa teoístaqe. Toj ttnam lu kykyaqil xjal in che kʼulin kye kyimni ex nya nim xjal otoq jaw kyuʼjin Biblia, ex nim kye mintiʼtoq ojtzqiʼn jun Biblia kyuʼn, tuʼntzunju in qo yolintoqe tiʼj alkye Bʼinchal qe. In xi qyekʼintoqe kye alkye tbʼi Dios ex tiquʼn in xi qqʼamaʼne qa ax tok at. Jun techel, qa jun aqʼunal tiʼj txʼotxʼ moqa jun tzyul pescad in xi tqʼamaʼn jlu «chjonte te kyaʼj in qo waʼn» in xitoq qqanine jlu kye ¿Alkyetzun in tzaj qʼonte qwa? ¿Apelo Dios aju at-xix tipumal aju bʼinchal tkyaqil tiʼchaq, ex taj tuʼn qkʼulin oʼkx te?

 Tej tbʼet ambʼil ok qqʼoʼn qwitze tiʼj qaqʼune otoq bʼant, pon ambʼil tuʼn tchʼiy axix tok toj kyanmi xjal. Ate junjun xjal ex xnaqʼtzan tiʼj Tyol Dios ok tilil kyuʼn tuʼn tkyaj kytzaqpin kykostumbr ex qeju xnaqʼtzbʼil nya axix tok aju naqʼli qe tiʼj. Tuʼn onbʼil xi kyqʼoʼn misionero ex qe publicador tchʼexpaj kyanqʼibʼil xjal tuj lugar lu (Juan 8:32). Nim qe erman tzaj qʼoʼn kyoklen te ancian ex onil kye ancian ex nim qe xinaq ex xuʼj xi tzyet tuʼn kyajbʼen toj tkyaqil ambʼil axpe ikx toj Betel te tnam Taiwán.

 Toj 1976, tzaj qʼoʼn txokbʼil wiʼje tuʼn ntene kyxol Comité te Sucursal te Taiwán maske kukxtoq in che ajbʼena te misionero. Pero toj 1981, tzaj qʼoʼn txokbʼil qiʼje tukʼil Wen-hwa tuʼn qxiʼye ajbʼel toj Betel, kukx in onine kyxol Comité te Sucursal toj nimku abʼqʼi. Ma bʼant mas te 60 abʼqʼi in che ajbʼene toj tkyaqil ambʼil te Jehová ex ma bʼant mas te 50 abʼqʼi in chin ajbʼene atz Taiwán junx tukʼil nxuʼjile. Atzun te wamiwe moqa wukʼile Ian Brown kukx ajbʼen atz Taiwán tejxi tkyim toj abʼqʼi 2013.

 In nok tilil quʼne tukʼil Wen-hwa tuʼn tbʼant tkyaqilju jaku bʼant quʼne toj Bʼetel toj congregación ex toj pakbʼabʼil toj yol chino, in xi qqʼone nim chjonte te Jehová tuʼn qoklene tzaj tqʼoʼn tuʼn tbʼant tkyaqil jlu quʼne tiʼj. Tej tzmatoq kuʼxun qine tzaj tqʼoʼn Jehová ngane ex wipumale tuʼn wajbʼene te. Jaʼlo ya ma qo tijena tukʼil Wen-hwa, kukx in nonin Jehová qiʼje tuʼn t-xi qqʼoʼne aju mas tbʼanel toj qajbʼebʼile te.