Tuʼn qxiʼ toj xnaqʼtzbʼil

Tuʼn qikʼx atz jatumel ta tajlal xnaqʼtzbʼil

¿Tiquʼn in tzaj anemia qiʼj, tiʼ in kubʼ qnaʼn tuʼn ex tiʼ qʼanbʼil at tiʼj?

¿Tiquʼn in tzaj anemia qiʼj, tiʼ in kubʼ qnaʼn tuʼn ex tiʼ qʼanbʼil at tiʼj?

 In tzaj tnaʼn Beth jlu: «Tzaj anemia wiʼje tej txin qine». Tqʼamatl jlu: «Kubʼ nnaʼne qa mintiʼ wipune, jun rat in chin sikte, in che choʼn nbʼaqile ex kwest tuʼn tok nqʼoʼn nwiʼye tiʼj jun tiʼ. Tzaj tqʼamaʼn doctor weye tuʼn t-xi nkʼaʼne hierro ex bʼant jlu wuʼne. Ax ikx, ok tilil wuʼne tuʼn nwane tiʼj tbʼanel wabʼj. Tej tikʼ chʼin ambʼil, kubʼ nnaʼne bʼaʼn».

 At nim xjal in tzaj yabʼil kyiʼj ik tzeʼn te Beth. In tzaj tqʼamaʼn Organización Mundial de la Salud qa at anemia tiʼj 2,000 millón xjal, a t-xilen jlu qa at anemia tiʼj 30% xjal twitz tkyaqil Txʼotxʼ. Kyoj junjun tnam, jun tiʼj kabʼe xuʼj chʼix tul tal at anemia tiʼj. Ax ikx, at anemia kyiʼj 40% kʼwal naʼmx kyokx toj primaria.

 Jaku tzaj nim nya bʼaʼn qiʼj tuʼn anemia. At maj in tzaj yabʼil tiʼj qanmi tuʼn ex ya mintiʼ in naqʼunan toj tumel. In tzaj tqʼamaʼn ONU qa toj junjun tnam «in che kyim 20% xuʼj at kyal tuʼn anemia». In tzaj anemia kyiʼj xuʼj chʼix tul kyal tuʼnju nya nim hierro at toj kyximlal ex tuʼn jlu, mintiʼ in japun toj tqʼij kyal ex tal chʼin qe aj kyul itzʼj. Atzun kye kʼwal at anemia kyiʼj, mas chebʼe in che chʼiy ex mas jaku tzaj yabʼil kyiʼj. Noqtzun tuʼnj, jaku qʼanit anemia in tzaj tiʼj jun xjal qa nya nim hierro at toj t-xmilal. a

¿Tiʼ aju anemia?

 In nok anemia te jun yabʼil. In tzaj yabʼil lu kyiʼj xjal qa nya nim glóbulos rojos at toj kychkʼel. Maske ikju, at nim tiquʼn in tzaj yabʼil lu. O tzʼel kynikʼ xjal tiʼj qa at 400 wiq moqa clase anemia. Jaku tzaj yabʼil lu toj nim ambʼil tiʼj jun xjal moqa toj chʼin ambʼil, ex at maj jun rat jaku qʼanit moqa jaku txi tiʼn nim ambʼil.

¿Tiquʼn in tzaj anemia kyiʼj xjal?

 Jaku tzaj anemia tiʼj jun xjal, qa ma bʼaj jlu toj t-xmilal:

  •   Qa ma naj nim tchkʼel ex ya mintiʼxix glóbulos rojos in kyaj toj tchkʼel.

  •   Qa nya nim glóbulos rojos in tqʼoʼn t-xmilal.

  •   Qa in che naj qe glóbulos rojos tuʼn t-xmilal.

 Chʼixmi kykyaqil xjal in tzaj anemia kyiʼj tuʼnju nya nim hierro at toj kyxmilal. Ex qa mintiʼxix hierro toj t-xmilal jun xjal, ya mintiʼxix in ten hemoglobina kyoj glóbulos rojos. Aj tbʼaj jlu, jaku tzaj anemia tiʼj tuʼnju in nonin hemoglobina kyiʼj glóbulos rojos tuʼn t-xi kyiʼn oxígeno toj t-xmilal.

¿Tiʼ in kubʼ tnaʼn jun xjal aj ttzaj anemia tiʼj tuʼnju nya nim hierro at toj t-xmilal?

 Aj ttzaj anemia tiʼj jun xjal, nya jun rat jaku tzʼel tnikʼ tiʼj tuʼnju nya nim tiʼ in kubʼ tnaʼn. Maske junxitl in kubʼ tnaʼn jun xjal twitz juntl aj ttzaj anemia tiʼj, chʼixme kykyaqil in kubʼ kynaʼn jlu:

  •   Jun rat in che sikt.

  •   Cheʼw kyqʼabʼ ex kyqan.

  •   Mintiʼ kyipumal.

  •   Spelin moqa sqʼaʼn che keʼyin.

  •   In choʼn kywiʼ ex in tzaj sutin toj kywitz.

  •   In ojqelan kyanmi, kwest tuʼn kyxewin ex in choʼn ttzi kyxuʼk moqa ttzi kykʼuʼj.

  •   Nya kyuw kyxkyʼaq.

  •   Mintiʼ kygan tuʼn kywan, mas qe neʼẍ ex qe kʼwal.

  •   Kyaj tuʼn t-xi kywaʼn almidón, txʼotxʼ moqa kyaj tuʼn t-xi kyloʼn hielo.

¿Alkyeqe xjal mas jaku tzaj anemia kyiʼj tuʼnju mintiʼxix hierro toj kyxmilal?

 Mas jaku tzaj anemia kyiʼj xuʼj tuʼnju in tzaj kyyabʼ tkyaqil xjaw. Ax ikx, jaku tzaj anemia kyiʼj xuʼj o tzʼok ten kyal qa mintiʼ in xi kywaʼn qe wabʼj qʼiʼn ácido fólico kyuʼn, aju in nok ik tzeʼn vitamina B.

 Ax ikx jaku tzaj anemia kyiʼj neʼẍ in che ul itzʼ naʼmxtoq tjapun kyqʼij moqa nya nim kyalil, qa nya nim hierro qʼiʼn toj kychʼuʼ moqa toj lech in xi kykʼaʼn.

 Qe kʼwal mintiʼ in xi kywaʼn junxichaq wabʼj.

 Qe xjal oʼkx in che waʼn verdura ex mintiʼ in xi kywaʼn nim wabʼj at nim hierro kyoj.

 Ax ikx jaku tzaj anemia kyiʼj qeju at jun yabʼil kyiʼj ex mintiʼ qʼanbʼil tiʼj, ik tzeʼn cáncer, yabʼil tiʼj kyriñon, toj kychkʼel moqa in nel kychkʼel tuʼn úlcera ex qa in tzaj junjuntl yabʼil kyiʼj.

¿Tzeʼn jaku qʼanit anemia?

 Nya kykyaqil wiq anemia jaku che qʼanit. Pero qa ma tzaj anemia tiʼj jun xjal tuʼnju nya nim hierro moqa vitamina at toj t-xmilal, jaku qʼanit qa ma txi twaʼn junjun wabʼj at vitamina kyoj ik tzeʼn jlu:

 Hierro. Jaku kanet hierro toj chibʼj, kyoj frijol, lenteja ex kyoj verdura chaʼx kyxaq. b O tzʼel kynikʼ junjun xjal tiʼj qa mas in ten hierro kyoj wabʼj qa ma che b’aj cocinarin kyoj olla te hierro.

 Folato. Jaku kanet folato moqa ácido fólico kyoj fruta, qe verdura chaʼx kyxaq, qe garbans, qe frijol, toj queso, toj jos, toj pescad, qe almendra ex qe maniy. Ax ikx jaku kanet kyoj wabʼj integral ik tzeʼn pan, cereal, fideo ex arroz.

 Vitamina B-12. Jaku kanet vitamina B-12 kyoj chibʼj, kyoj wabʼj qʼiʼn lech moqa soya kyuʼn ex kyoj cereal.

 Vitamina C. Jaku kanet vitamina C quʼn kyoj fruta cítrica, kyoj pimiento, toj brócoli, toj tomat, toj melón ex qe fresa. In che onin wabʼj qʼiʼn vitamina C kyuʼn tuʼn tten mas hierro toj qxmilal.

 Junxitl qe wabʼj in che kanet kyoj junjun lugar. Tuʼntzunju, bʼaʼn tuʼn t-xi tjyoʼna alkyeqe wabʼj mas tbʼanel jatumel najliya. Qa xuʼj teya moqa chʼix tul tala, mas nim toklen tuʼn tbʼant jlu tuʼna. Qa ma tzʼok t-xqʼuqin tibʼa, ax ikx jaku tzʼok t-xqʼuqina tala tuʼn miʼn ttzaj anemia tiʼj. c

a Ma jatz qʼiʼn tqanil tkubʼ toj xnaqʼtzbʼil lu toj Clínica Mayo ex toj uʼj The Gale Encyclopedia of Nursing and Allied Health (Enciclopedia Gale de enfermería y personal auxiliar). Qa in kubʼ t-ximana qa at anemia tiʼja, bʼaʼn tuʼn t-xiʼya tukʼil jun doctor.

b Miʼn txi tkʼaʼna qe vitamina qʼiʼn hierro kyuʼn ex miʼn txi tqʼoʼna kye tkʼwala qa mintiʼ ma tzaj qʼamaʼn teya tuʼn jun doctor. Qa ma txi qkʼaʼn nim hierro, jaku tzaj yabʼil tiʼj qhígado ex jaku tzaj junjuntl yabʼil qiʼj.

c At maj in nok kyqʼoʼn doctor chikʼ kyiʼj xjal tuʼntzun tqʼanit anemia kyiʼj. Pero mintiʼ in nok kyqʼoʼn testigo de Jehová chikʼ kyiʼj (Hechos 15:28, 29).