Tuʼn qxiʼ toj xnaqʼtzbʼil

Tuʼn qikʼx atz jatumel ta tajlal xnaqʼtzbʼil

¿Nimpe qʼeʼn in xi nkʼaʼne?

¿Nimpe qʼeʼn in xi nkʼaʼne?

 Ateʼ junjun xjal mas in xi kykʼaʼn qʼeʼn aj kysikt, aj tkubʼ kynaʼn qa kyjunalx ateʼ moqa aj tbʼaj kygan. Yajtzun teya, ¿maspe in xi tkʼaʼna qʼeʼn jaʼlo twitz ojtxe? ¿Tiʼ jaku bʼant tuʼna tuʼn miʼn t-xi tkʼaʼna nim qʼeʼn ex tuʼn miʼn tnaqʼeta tiʼj? Jaku che kanet junjun tbʼanel consej tuʼna toj xnaqʼtzbʼil lu ex jaku che onin tiʼja.

 ¿Jniʼ qʼeʼn jaku txi qkʼaʼn?

 Aju in tzaj tqʼamaʼn Tyol Dios: «Miʼn tzʼok tukʼin tibʼa kyukʼil qe xjal kʼal qʼeʼn» (Proverbios 23:20).

 Ximana tiʼj jlu: Mintiʼ in tzaj tqʼamaʼn Tyol Dios qa nya bʼaʼn tuʼn t-xi qkʼaʼn chʼin qʼeʼn (Eclesiastés 9:7). Pero junxitl tuʼn t-xi qkʼaʼn chʼin qʼeʼn twitzju tuʼn t-xi qkʼaʼn nimku maj ex tuʼn ttzaj sutin toj qwitz tuʼn (Lucas 21:34; Efesios 5:18; Tito 2:3). Maske mintiʼ in tzaj sutin toj qwitz tuʼn qʼeʼn, jaku tzaj tiʼn yabʼil qiʼj, jaku tzaj nya bʼaʼn qxol kyukʼil txqantl moqa jaku txi qbʼinchaʼn jun tiʼ nya toj tumel (Proverbios 23:29, 30).

 Ateʼ junjun xjal ojtzqiʼn kyuʼn qa in xi tkʼaʼn jun xjal nim qʼeʼn moqa nya nim. ¿Tzeʼn in nel kynikʼ tiʼj jlu? In nok kyqʼoʼn kywitz tiʼj jniʼ qʼeʼn in xi tkʼaʼn toj jun qʼij ex jteʼ qʼij in bʼant jlu tuʼn toj jun seman. a Pero teyele junjun xjal junxitl in kubʼ tnaʼn aj t-xi tkʼaʼn qʼeʼn, tuʼntzunju, at maj mas bʼaʼn qa mintiʼ ma txi tkʼaʼn. In tzaj tqʼamaʼn Organización Mundial de la Salud jlu:

 At maj, nya bʼaʼn qa ma txi tkʼaʼn jun xjal qʼeʼn ik tzeʼn:

  •   aj tmanejarin moqa aj tajbʼen jun máquina tuʼn.

  •   qa otoq tzʼok ten tal moqa in xi tqʼoʼn tchʼuʼ.

  •   qa in xi tkʼaʼn junjun qʼanbʼil.

  •   qa at junjun yabʼil tiʼj.

  •   qa kwest in nela te tuʼn miʼn t-xi tkʼaʼn nim qʼeʼn.

 ¿Tzeʼn jaku tzʼel tnikʼa tiʼj qa nim qʼeʼn in xi tkʼaʼna?

 Aju in tzaj tqʼamaʼn Tyol Dios: «Qo ximan kyiʼj qe qbʼinchbʼen» (Lamentaciones 3:40).

 Ximana tiʼj jlu: Mlay tzaj nya bʼaʼn tiʼja tuʼn qʼeʼn qa ma ximana tiʼj jniʼ qʼeʼn in xi tkʼaʼna ex qa ma che bʼant chʼixpubʼil tuʼna aj tel tnikʼa tiʼj qa nim qʼeʼn in xi tkʼaʼna. ¿Tzeʼn jaku tzʼel tnikʼa tiʼj qa in xi tkʼaʼna nim qʼeʼn? Ximana tiʼj jlu:

  •   ¿Ilpe tiʼj tuʼn t-xi tkʼaʼna qʼeʼn tuʼn ttzalaja? ¿In kubʼpe t-ximana qa il tiʼj tuʼn t-xi tkʼaʼna qʼeʼn tuʼn miʼn tsikta, tuʼn ttzalaja ex tuʼn tkubʼ tnaʼna bʼaʼn aj ttena kyukʼil txqantl? ¿In xipe tkʼaʼna qʼeʼn aj tok weʼya twitz nya bʼaʼn?

  •   ¿Maspe nim qʼeʼn in xi tkʼaʼna jaʼlo? ¿Maspe nim maj in xi tkʼaʼna qʼeʼn ex mas nim alcohol toj qʼeʼn in xi tkʼaʼna? ¿Ilpe tiʼj tuʼn t-xi tkʼaʼna mas qʼeʼn tuʼntzun tkubʼ tnaʼna bʼaʼn?

  •   ¿Ope tzaj jun nya bʼaʼn toj taqʼuna moqa toj tjaya tuʼnju in xi tkʼaʼna nim qʼeʼn? Jun techel, ¿maspe nim pwaq in xi tnajsaʼna tiʼj qʼeʼn twitzju otoq kubʼ t-ximana?

  •   ¿In xipe tbʼinchaʼna junjun tiʼchaq jaku tzaj tiʼn nya bʼaʼn tiʼja aj t-xi tkʼaʼna qʼeʼn? Jun techel, jakulo kubʼ t-ximana tuʼn tnadarina, tuʼn tmanejarina moqa tuʼn tajbʼen jun máquina tuʼna.

  •   ¿Ope txi tqʼamaʼn jun xjal teya qa in xi tkʼaʼna nim qʼeʼn? ¿In tzajpe tqʼoja aj t-xi qʼamaʼn teya qa nim qʼeʼn in xi tkʼaʼna? ¿Mintiʼpe in xi tqʼamaʼna jniʼ qʼeʼn otoq bʼaj tuʼna moqa in xi tkʼaʼna toj ewaj?

  •   ¿Kwestpe tuʼn tkyaj ttzaqpiʼna qʼeʼn? ¿Ope tzʼok tilil tuʼna tuʼn tkyaj ttzaqpiʼna qʼeʼn moqa tuʼn miʼn t-xi tkʼaʼna nim, pero kwest in nela toj twitza?

 Jweʼ consej jaku che onin tiʼja tuʼn miʼn t-xi tkʼaʼna nim qʼeʼn

 1. Ximana tiʼjju jaku bʼant tuʼna.

 Aju in tzaj tqʼamaʼn Tyol Dios: «Aju xjal nej in kubʼ ten ximal tiʼj alkye tuʼn tbʼant tuʼn, bʼaʼn nneʼl te te» (Proverbios 21:5).

 Bʼinchankuya jlu: Bʼaʼn tuʼn tkubʼ t-ximana alkyeqe qʼij kxel tkʼaʼna qʼeʼn ex jniʼ kxel tkʼaʼna. Ax ikx, bʼaʼn tuʼn tkubʼ t-ximana tuʼn miʼn t-xi tkʼaʼna qʼeʼn kyoj junjun qʼij toj seman moqa al menos toj kabʼe.

 In tzaj tqʼamaʼn jun organización jlu, aju in nonin kyiʼj xjal tuʼn miʼn t-xi kykʼaʼn nim qʼeʼn toj tnam Reino Unido: «Qa nya taj jun xjal tuʼn tnaqʼet tiʼj qʼeʼn, mintiʼ tuʼn t-xi tkʼaʼn tkyaqil qʼij, sino il tiʼj tuʼn tkyaj tqʼoʼn ambʼil t-xol».

 2. Bʼinchanxa aju otoq kubʼ t-ximana.

 Aju in tzaj tqʼamaʼn Tyol Dios: «Jaʼlotzun japunx kyuʼne» (2 Corintios 8:11).

 Bʼinchankuya jlu: Bʼaʼn tuʼn tok tojtzqiʼna jniʼ alcohol tkuʼx toj qʼeʼn in xi tkʼaʼna tuʼntzun tel tnikʼa tiʼj jniʼ in bʼaj tuʼna. ¿Atpe juntl tiʼ jaku txi tkʼaʼna ex mintiʼ alcohol tkuʼx toj? Qa ikju, bʼaʼn tuʼn ttzaj tlaqʼoʼna.

 In tzaj tqʼamaʼn Instituto Nacional sobre el Abuso del Alcohol y el Alcoholismo te Estados Unidos jlu: «Qa ma che bʼant junjun chʼixpubʼil tuʼna, jaku tzʼonin tiʼja tuʼn miʼn tnaqʼeta tiʼj qʼeʼn».

 3. Miʼn kubʼ tchʼexpuʼna t-ximbʼetza.

 Aju in tzaj tqʼamaʼn Tyol Dios: «Oʼkx tuʼn kymanteye ok, ex ax tok ok; ex qa tuʼn kymanteye miʼn, ex ax tok miʼn» (Santiago 5:12).

 Bʼinchankuya jlu: Qa nya ximen tuʼna tuʼn t-xi tkʼaʼna qʼeʼn ex in tzaj tqʼamaʼn jun xjal teya tuʼn t-xi tkʼaʼna chʼin, toj tumel qʼamanxa te qa mlay.

 In tzaj tqʼamaʼn Instituto Nacional sobre el Abuso del Alcohol y el Alcoholismo te Estados Unidos jlu: «Qa jun rat ma txi tqʼamaʼna miʼn, mas kwest jaku kubʼ tkʼuʼja kyuʼn txqantl».

 4. Ximana tiʼjju tbʼanel tzul toj tanqʼibʼila.

 Aju in tzaj tqʼamaʼn Tyol Dios: «Mas bʼaʼn ju bʼajsbʼil te jun tiʼxti twitz ju ttzyetlen» (Eclesiastés 7:8).

 Bʼinchankuya jlu: Jaku ximana kyiʼj junjun tiʼchaq jaku bʼant tuʼna qa mintiʼ ma txi tkʼaʼna qʼeʼn. Jun techel, jakulo jtana bʼaʼn, jaku tzʼok t-xqʼuqin tibʼa kyiʼj yabʼil, jaku txi tkʼuʼna tpwaqa moqa mas jaku tzalaja aj ttena kyukʼil txqantl. Qa ma txi tqʼamaʼna kye txqantl aju otoq kubʼ t-ximana, miʼn tzʼok tqʼoʼn twiʼya tiʼj qa kwest kbʼantel tuʼna, sino mas bʼaʼn tuʼn tok tqʼoʼn twiʼya kyiʼj kʼiwlabʼil tzul tkʼamoʼna.

 5. Qaninxa tipumala te Dios.

 Aju in tzaj tqʼamaʼn Tyol Dios: «Tkyaqil tiʼchaq in nikʼx wuʼne noq tuʼn wipumale in tzaj tqʼoʼn aju qʼolte ipumalj» (Filipenses 4:13, TNM).

 Bʼinchankuya jlu: Qa in kubʼ t-ximana qa ma naqʼeta tiʼj qʼeʼn, qaninxa onbʼil te Dios tuʼn tten tipumala ex tuʼn tbʼant tjakʼunte tibʼa. b Ax ikx, bʼaʼn tuʼn tel tpaʼna ambʼil tuʼn tok tojtzqiʼna qe consej tkuʼx toj Tyol Dios. Tuʼn tonbʼil Dios, jaku tzʼok t-xqʼuqin tibʼa tuʼn miʼn t-xi tkʼaʼna nim qʼeʼn.

a Jun techel, in tzaj tqʼamaʼn Departamento de Salud ex Servicios Humanos te Estados Unidos jlu: «Jaku txi qqʼamaʼn qa in xi tkʼaʼn jun xuʼj nim qʼeʼn qa ma bʼaj kyaje copa moqa mas tuʼn toj jun qʼij moqa ma bʼaj 8 copa moqa mas tuʼn toj jun seman. Atzun kye xinaq, jaku txi qqʼamaʼn qa in xi kykʼaʼn nim qʼeʼn qa ma txi kykʼaʼn jweʼ copa moqa mas toj jun qʼij moqa ma txi kykʼaʼn 15 copa moqa mas toj jun seman». Junxichaq ley at kyojele tnam tiʼj jniʼ qʼeʼn jaku txi tkʼaʼn jun xjal. Tuʼntzunju, bʼaʼn tuʼn t-xiʼya tukʼil jun doctor tuʼntzun ttzaj tqʼamaʼn teya jniʼ qʼeʼn jaku txi tkʼaʼna.

b Qa kwest tuʼn tkyaj ttzaqpiʼna tuʼn t-xi tkʼaʼna nim qʼeʼn, bʼalo il tiʼj tuʼn tjyona onbʼil kyukʼil doctor.