Tuʼn qxiʼ toj xnaqʼtzbʼil

Tuʼn qikʼx atz jatumel ta tajlal xnaqʼtzbʼil

¿Tzʼaqlipe tqanil in tzaj tqʼamaʼn Tyol Dios kyiʼj aj Judiy e anqʼin toj tnam Babilonia?

¿Tzʼaqlipe tqanil in tzaj tqʼamaʼn Tyol Dios kyiʼj aj Judiy e anqʼin toj tnam Babilonia?

 Ma tzikʼ junlo 2,600 abʼqʼi, tej kyxi qʼiʼn qe judiy toj tnam Babilonia ex e ten chʼixme junlo 70 abʼqʼi tiʼjxi kytnam. Aj tjaw quʼjin Biblia, kyaj tqʼamaʼn Dios tzeʼntoq che anqʼil qe judiy toj juntl tnam. Toj profecía lu xi tqʼamaʼn Dios jlu: «Kybʼinchan jaw kyjaye ex che anqʼine kyuj, kyawan kuʼxe kyawale ex che nikʼbʼene tiʼj kywitz. Che mojeʼye ex e ttzaj kykyʼajale ex kymeʼjele [...]. Tzʼok tilil kyuʼne tuʼn kyten xjal tuj txubʼtxaj tuj tnam jatum o che pon nsamaʼne» (Jeremías 29:1, 4-7). ¿Axpe tok e anqʼin qe judiy ik tzeʼn jlu toj tnam Babilonia?

 Junjun xjal in che jyon tqanil e xnaqʼtzan tiʼj 100 piẍ tablilla, bʼalo e tzaj qe tablilla lu toj tnam Babilonia moqa toj jun lugar nqayin tiʼj tnam. Kyoj tablilla in tzaj yekʼin qa ok tilil kyuʼn judiy tuʼn miʼn tnaj kykostumbr ex kyokslabʼil, akux in nokx kyqʼon kyibʼ tjaqʼ tkawbʼil tnam Babilonia. E bʼaj bʼinchan qe tablilla lu kyoj abʼqʼi 572 a 477 tjaqʼxi ambʼil qʼiʼn quʼn jaʼlo. Ax ikx kubʼ tzʼibʼin qe contrato kyibʼaj tablilla, aj ttzaj majenaʼn jun tiʼ, aj txi kykʼayin moqa aj txi kychjoʼn junjun tiʼchaq. Jun uʼj qʼol tqanil in tzaj tqʼamaʼn jlu: «Aqeju tiʼchaq lu in tzaj kyyekʼin tzeʼn e anqʼin qe xjal kyoj kojbʼil: qa e aqʼunan tiʼj txʼotxʼ, jaw kybʼinchan kyja, xi kychjoʼn impuesto ex e ajbʼen te rey».

Jun tablilla tok letra tiʼj te Al-Yahudu.

 Aju tqanil tkuʼx kyoj tablilla in tzaj kyyekʼin qa nim kybʼaj qe aj judiy e najan toj jun lugar tok tbʼi Al-Yahudu, a t-xilen «tnam te Judá». Ax ikx tzʼibʼin kybʼi kyaje generación kye aj judiy toj. Junjun kyxol qe bʼibʼaj lu tzʼibʼin maj kyukʼil ojtxe letra toj yol hebreo. Tej naʼmxtoq kykanet qe tablilla, aʼyeju xjal in che jyon tqanil nya nimtoq kyojtzqibʼil tiʼj kyanqʼibʼil aj judiy e anqʼin toj tnam te Babilonia. In tzaj tqʼamaʼn Filip Vukosávovich te junta directiva de la Autoridad de Antigüedades de Israel, jlu: «Tuʼn onbʼil in tzaj kyqʼoʼn qe tablilla, mas ma tzʼel qnikʼe tiʼj kyanqʼibʼil qe aj judiy. Ik tzeʼn alkye kybʼi, jatumel e anqʼin ex alkye kyaqʼun».

Kubʼ kynaʼn aj judiy tzaqpibʼil tuʼnju bʼant junjun tiʼ kyuʼn toj Babilonia.

 Tzaj qʼoʼn ambʼil kye aj judiy e anqʼin toj juntl tnam tuʼn tjaw kyskʼoʼn jatumel tuʼn kyanqʼin ex alkye kyaqʼun tuʼn tbʼant. In tzaj tchikʼbʼaʼn Vukosávovich qa «nya okx e anqʼin qe aj judiy atz toj Al-Yahudu, sino ax ikx kyoj junjuntl tnam». E xnaqʼtzan qe judiy tiʼj junjun aqʼuntl aju onin kyiʼj yajxitl tuʼn tjaw bʼinchet tnam Jerusalén (Nehemías 3:8, 31, 32). Kyoj tablilla te Al-Yahudu in tzaj qʼamaʼn qa tej ttzaj qʼoʼn ambʼil kye aj judiy tuʼn kymeltzʼaj toj kytnam, ateʼ junjun e kyaj ten toj tnam Babilonia. A jlu in tzaj tyekʼin qa e anqʼin qe aj judiy toj tbʼanel toj tnam Babilonia, ik tzeʼn in tzaj tqʼamaʼn Tyol Dios.