Tuʼn qxiʼ toj xnaqʼtzbʼil

Tuʼn qikʼx atz jatumel ta tajlal xnaqʼtzbʼil

DEA/G. Dagli Orti/De Agostini via Getty Images

Jyon Ulrico Zuinglio tiʼj axix tok toj Biblia

Jyon Ulrico Zuinglio tiʼj axix tok toj Biblia

 Toj ambʼil jaʼlo kykyaqil xjal at kyokslabʼil jaku tzʼel kynikʼ toj Biblia qa bʼaʼn moqa nya bʼaʼn aju nimen kyuʼn toj kyiglesia. Pero mlaytoq bʼant jlu kyuʼn xjal toj siglo XVI. ¿Tiquʼn? Tuʼnju chʼixme kykyaqil xjal mintiʼ jun kybiblia toj kyex kyyol ex mlaytoq bʼant tuʼn tok kykeʼyin qa ax tok moqa nya, aju in tzaj qʼamaʼn kye toj kyiglesia. Chi libro Historia de la Iglesia Cristiana qa «aqeju pal toj iglesia te Suiza eleqʼ qe, mintiʼ kyojtzqibʼil, kygantoq tiʼj kyaqʼun chman ex in che yaẍintoq».

 Toj ambʼil aju, ok ten Ulrico Zuinglio jyol tiʼj axix tok toj Biblia. ¿Tiʼ kanet tuʼn? ¿Tzeʼn xi tyekʼin kye txqantl aju el tnikʼ tiʼj? Ex ¿tiʼ xnaqʼtzbʼil jaku tzʼel qiʼn tiʼj tanqʼibʼil ex tiʼjju xi tokslaʼn?

Ok ten Zuinglio jyol axix tok

 Tej qʼiʼntoq 20 abʼqʼi tuʼn Zuinglio tajtoq tuʼn tok te pal católico. Ik tzeʼn txqantl kuʼxun, ax ikx te il toq tiʼj tuʼn t-xnaqʼtzaʼn tiʼj kyximbʼetz xjal moqa filosofía, tiʼjju in bʼanttoq toj iglesia, ex tiʼj kyuʼj «Padres de la Iglesia», pero nya tiʼj Biblia.

 ¿Alkye tten el tnikʼ Zuinglio tiʼj axix tok? Tej tten toj Universidad te Basel, toj tnam Suiza, ten toj jun chmabʼil ok tuʼn Thomas Wyttenbach, jatumel tzaj tqʼamaʼn qa nya bʼaʼn qe «indulgencia», toj juntl yol, qa nya bʼaʼn tuʼn t-xi kyqʼoʼn xjal pwaq kye pal noq tuʼn tkubʼ najsaʼn kyil. a In tzaj tqʼamaʼn jun aj tzʼibʼil qa el tnikʼ Zuinglio tiʼj «qa kyim Cristo jun maj noq tuʼn tchjet qil» tej tok tbʼiʼn tchikʼbʼabʼil Wyttenbach (1 Pedro 3:18). Ya mintiʼtl nimen Zuinglio tiʼj qa jakutoq kubʼ kynajsaʼn pal kyil xjal noq tuʼn pwaq, tuʼnju el tnikʼ tiʼj qa oʼkx tuʼn chojbʼil bʼant tuʼn Jesús jaku chjet qil (Hechos 8:20). Maske ikju, tej qʼiʼntoq 22 abʼqʼi tuʼn Zuinglio, ok te pal toj Iglesia Católica.

 Tej qʼiʼntoq 20 abʼqʼi tuʼn Zuinglio ok tilil tuʼn tuʼn tbʼant tyolin toj yol griego tuʼntzun telxix tnikʼ tiʼj Nuevo Testamento. Ax ikx ok ten xnaqʼtzal kyiʼj tuʼj Erasmo ex el tnikʼ tiʼj qa oʼkx Jesús in nonin qiʼj tuʼn qok te tamiw Dios, ik tzeʼn in tzaj tqʼamaʼn Biblia (1 Timoteo 2:5). Tuʼn jlu ya mintiʼtl nimen Zuinglio tiʼj kyxnaqʼtzbʼil católico ik tzeʼn tuʼn tajbʼen sant moqa imagen aj kynaʼn Dios.

 Tej qʼiʼntoq 30 abʼqʼi tuʼn Zuinglio ok tililxix tuʼn tuʼn tjyoʼn tiʼj axix tok. Toj ambʼil aju attoq toklen te pal kyxol soldad in che qʼojintoq atz Europa tuʼn kykambʼan tiʼj Italia. Tej tok qʼoj atz Marignano toj abʼqʼi 1515, okxix tkeʼyin qa e kyim nim mil católico kyuʼnx católico. Tej tikʼ junjun abʼqʼi, el tcopiarin nim textos tiʼj Nuevo Testamento, axpe ikx otoq kyaj junjun texto toj twiʼ. Toj 1519, in nanqʼintoq atz Zúrich toj tnam Suiza, jatumel attoq nim política. Ex tej tbʼet ambʼil kubʼ t-ximen Zuinglio qa iltoq tiʼj tuʼn miʼn t-xi t-xnaqʼtzaʼn Iglesia qe xnaqʼtzbʼil mintiʼ in che jatz toj Tyol Dios. ¿Alkye tten jaku tzʼonin kyiʼj txqantl tuʼn tel kynikʼ tiʼj jlu?

«Bʼajxtoq tzʼok qbʼiʼne jun chikʼbʼabʼil ik tzeʼn jlu»

 Kubʼ t-ximen Zuinglio qa kʼelel kyikʼuntoq xjal aju tsbʼubʼil iglesia aj tok kybʼiʼn axix tok toj Tyol Dios. Tuʼntzunju tej tok qʼoʼn toklen te pal toj iglesia te Grossmünster atz Zúrich, kubʼ t-ximen tuʼn t-xi tqʼoʼn xnaqʼtzbʼil tiʼj axix tok. ¿Tzeʼn bʼant jlu tuʼn? Mintiʼ jaw tuʼjin kyuʼj católico, aju «leccionario» tbʼi b toj yol latín, aju in najbʼentoq kyuʼn pal kyoj nim abʼqʼi. Sino mas ajbʼen Biblia tuʼn kyoj tchikʼbʼabʼil, xi t-xnaqʼtzaʼn kye xjal teyle junjun capítulo tejxi tkubʼaj tuʼn. Mintiʼ ajbʼen kyuʼj «Padres de la Iglesia» tuʼn, sino xi tqʼoʼn ambʼil te Tyol Dios tuʼn ttzaj tyekʼin axix tok. Ajbʼen jun texto tuʼn, aju nya kwest tuʼn tel qnikʼ tiʼj, tuʼntzun t-xi tchikʼbʼaʼn juntl texto mas kwest (2 Timoteo 3:16).

Sergio Azenha/Alamy Stock Photo

Iglesia Grossmünster toj tnam Zúrich

 Onin Zuinglio kyiʼj xjal tuʼn tel kynikʼ tiʼj tzeʼn jakutoq chʼexpaj kyanqʼibʼil tuʼn Tyol Dios ex xi t-xnaqʼtzaʼn tzeʼn jaku ten tbʼanel kymod. Xi tqʼamaʼn qa nya toj tumel tuʼn kykʼulintoq xjal tiʼj María, aju ttxuʼ Jesús. Ax ikx tuʼn miʼn kynimen kye sant, tuʼn miʼn t-xi kyqʼoʼn pwaq noq tuʼn tkubʼ najsaʼn kyil, ex tqʼama qa nya bʼaʼn aj kyyaẍin pal. ¿Tiʼ bʼant kyuʼn xjal tej tok kybʼin aju tnejel tchikʼbʼabʼil Zuinglio? At junjun kyqʼama: «Bʼajxtoq tzʼok qbʼiʼne jun chikʼbʼabʼil ik tzeʼn jlu». Axpe ikx, «e meltzʼaj toj Iglesia kykyaqil qeju otoq kyaj kytzaqpiʼn tuʼn tpaj nya bʼaʼn kymod ex kybʼinchbʼen pal», chi juntl tqanil.

 Toj abʼqʼi 1522, xi kyqanin pal kye político te Zúrich tuʼn tkubʼ kykastiw xjal aqeju mintiʼ e nimen te Iglesia. Tuʼntzun aju, xi kyqʼamaʼn qa at til Zuinglio. Kyaj tqʼoʼn toklen te pal toj Iglesia católica tuʼnju ok qeʼ tkʼuʼj tiʼjju el tnikʼ tiʼj.

¿Tiʼ bʼant tuʼn Zuinglio?

 Maske otoq kyaj tqʼoʼn Zuinglio toklen te pal, kukx onin kyiʼj xjal tuʼn t-xi kynimen aju nimen tuʼn. Tbʼanel ela jlu toj kywitz xjal tuʼnju nimxix in pakbʼan, ax ikx ok kyqʼoʼn político toklen t-xnaqʼtzbʼil atz toj tnam Zúrich. Tuʼntzunju xi tqʼamaʼn kye político tuʼn tetz junjun ley kyuʼn. Jun techel, toj abʼqʼi 1523, kubʼ kykʼuʼj aj kawil te Zúrich tuʼn Zuinglio tuʼn ttzaj kyil qeju in xi kyqʼamaʼn jun xnaqʼtzbʼil mintiʼ tkuʼx toj Tyol Dios. Ex toj abʼqʼi 1524, etz juntl ley kyuʼn tuʼn miʼn kyajbʼen sant kyuʼn xjal. E onin qeju at kyoklen toj tnam, junjun pal ex qe txqantl xjal tuʼn kykubʼ xitin qe altar, qe sant ex qe tilbʼilal in che ajbʼentoq kyoj iglesia. At jun uʼj aju tok tbʼi Ok Zuinglio te jun profeta in qʼojin, ex in tzaj tqʼamaʼn jlu: «Bʼajxtoq tzaj nim nya bʼaʼn tiʼj Iglesia ik tzeʼn jlu atxix tej kypon xjal vikingo elqʼal kyoj iglesia». Toj abʼqʼi 1525, xi tqʼamaʼn kye aj kawil tuʼn kyok qe iglesia te spital ex tuʼn t-xi qʼoʼn ambʼil kye monja tuʼn kymojeʼ. Ax ikx xi tqʼamaʼn tuʼn tkubʼ ikʼset tkyimlen Jesucristo ik tzeʼn in tzaj tqʼamaʼn Biblia ex nya tuʼn tok misa (1 Corintios 11:23-25). In tzaj kyqʼamaʼn junjun xjal qa e ok kychmoʼn qeju xjal mas nim kyoklen toj tnam Zúrich tuʼn Zuinglio ex tuʼn jlu xi tzyet reforma protestante.

 Bʼant jun tbʼanel traducción tiʼj Biblia tuʼn Zuinglio. Toj abʼqʼi 1520, aqʼunan kyukʼil junjun xjal at kyojtzqibʼil tiʼj yol hebreo ex griego tuʼn kytraducirin tiʼj Biblia, ax ikx e ajbʼen junjuntl versión tiʼj Biblia ik tzeʼn te Septuaginta griega ex Vulgata Latina kyuʼn. Bʼant traducción kyuʼn toj jun ttxolil nya kwest. Tnejel, in che uʼjin tiʼj jun versículo toj yol hebreo ex qa griego, ex ax ikx tiʼj junjuntl versión. Yajxitl e ok ten yolil tiʼj tiʼ t-xilen texto ex kyaj kytzʼibʼin aju in nel kynikʼ tiʼj. Toj 1531 etz aju Biblia te Zúrich, otoq tzʼok tilil kyuʼn tuʼn t-xi kychikʼbʼaʼn tyol Dios ex tuʼn tkubʼ kytraducirin.

 Maske atlo jun tbʼanel tanmi Zuinglio, mintiʼ ok tqʼoʼn toklen kyximbʼetz txqantl ex in yasuntoq wen. Jun techel, toj abʼqʼi 1525 onin tiʼj juicio tiʼj Iglesia Anabantista tuʼnju mintiʼ in che bautisarintoq kyiʼj kʼwal. Ex tzalaj tej tqʼama jwes tuʼn tkubʼ bʼiyet alkyexku xjal mintiʼ nimen tiʼj kybautismo kʼwal. Ax ikx ok tilil tuʼn Zuinglio tuʼn kyxiʼ soldad obligaril kye xjal tuʼn tkubʼ kychʼexpuʼn kyokslabʼil. Noqtzun tuʼnj mintiʼ kyaj tzaqpiʼn Iglesia Católica kyuʼn junjun tnam te Suiza, tuʼntzunju, ok qʼoj kyxol tnam. Tej qʼiʼntoq 47 abʼqʼi tuʼn Zuinglio, xiʼ kyukʼil soldad toj qʼoj ex kyimtzun.

¿Tbʼanelpe aju bʼant tuʼn Zuinglio?

 E bʼant nim tiʼchaq tuʼn Ulrico Zuinglio, pero mintiʼ kanin ik tzeʼn te Martín Lutero ex Juan Calvino, aqeju xi tzyet Reforma Protestante kyuʼn. Noqtzun tuʼnj, mas kubʼ t-xitin Iglesia Católica tuʼn Zuinglio twitz Lutero ex onin jlu tiʼj taqʼun Calvino. Tuʼntzunju in nok tqʼoʼn tbʼi Zuinglio te Aju Toxin Xjal mas nim toklen kyxol protestante.

 ¿Tbʼanelpe aju bʼant tuʼn Zuinglio? Okx tqʼoʼn tibʼ toj política ex onin kyiʼj soldad noq tuʼn tpakbʼan. Pero mintiʼ bʼant jlu tuʼn Jesucristo, mintiʼ okx tqʼoʼn tibʼ kyxol xjal ex xi tqʼama kye t-xnaqʼtzbʼen tuʼn kyok kykʼujlaʼn qeju aj qʼoj kyiʼj, nya tuʼn kykubʼ kybʼyoʼn (Mateo 5:43, 44; Juan 6:14, 15).

 Maske ikju, jaku txi qqʼamaʼn qa tgantoq Zuinglio tuʼn t-xnaqʼtzan ex tuʼn t-xi tchikʼbʼaʼn Tyol Dios kye xjal. Kanet tbʼanel xnaqʼtzbʼil tuʼn ex onin kyiʼj txqantl tuʼn tbʼant axju kyuʼn.

a ¿Tiʼ aju «indulgencia»? Jun nya ax tok xnaqʼtzbʼil etz kyuʼn pal tuʼn miʼn tkubʼ kycastiw xjal toj purgatorio aj kykyim.

b ¿Tiʼ aju «leccionario»? Jun uʼj ateʼkux junjun texto toj, in najbʼen kyuʼn católico toj jun abʼqʼi.