TEJ TOK BʼINCHAN NYA BʼAʼN TIʼJ: Nimku aj kawil ex nejenel kye okslabʼil o tzaj kyqʼamaʼn junxitl twitzju tqanil tkuʼx toj Tyol Dios. Chʼixme tkyaqil maj ajbʼen kyoklen kyuʼn tuʼntzun miʼn tten Tyol Dios kyukʼil xjal, tuʼn min tkubʼ qʼoʼn kyoj txqantl yol. Qqʼonk qwitz tiʼj kabʼe techel:

• Chʼixme toj abʼqʼi 167 tjaqʼxi ambʼil iqʼen quʼn jaʼlo, aju aj kawil at toklen seléucida Antíoco Epífanes xi tqʼamaʼn tuʼn tkubʼ xitin Xjan Tuʼjil aju kubʼ tzʼibʼin toj yol hebreo tuʼnju tajbʼil tuʼn kykʼulin aj Judiy toj okslabʼil griega. Aʼyeju taqʼunal «bʼaj kylaqin ex kubʼ kypatin, moqa kubʼ kypoqen aju uʼj tolin tten tiʼjju ley jatumel in che kanettoq kyuʼn, —kubʼ ttzʼibʼin jyol tqanil tiʼjju in bʼaj aju Heinrich Graetz tbʼi—, ex e kubʼ kybʼyoʼn qe xjal in che uʼjin tiʼj tuʼn tkanet onbʼil kyuʼn toj ex tuʼn tkanet qʼuqbʼil kykʼuʼj».

• Toj Edad Media, in tzajtoq kyqʼoj qeju nejenel kye okslabʼil qa matoq che ok ten laicos pakbʼal tiʼjju in tzaj t-xnaqʼtzaʼn Tyol Dios te t-xel aju nimen kyuʼn católico. In noktoq qʼoʼn alkyexku laico te jun aj qʼoj qa attoq jun uʼj in yolin tiʼj Tyol Dios tukʼil, oʼkx jakutoq ten tukʼil, qa ateʼkux Salmo toj latín toj. Xi tqʼamaʼn jun kʼloj xjal eclesiástico tuʼn tbʼant jlu kyuʼn junjun xinaq, moqa ichan, toj junjun parroquia: «Tuʼn tok tilil kyuʼn, tuʼn kyjyon kyiʼj qeju kʼloj xjal [...] kyoj kykyaqil ja ex kyoj ja kykux tjaqʼ txʼotxʼ aʼyeju otoq che ok keʼyin. [...] In kubʼtoq xiten ja qa matoq tzʼetz kanet jun xjal toj aju in nok qʼoʼn te aj qʼoj».

Noqwit bʼant tuʼn tkubʼ kyxiten aj qʼoj Tyol Dios, kubʼwitlo naj tqanil tkuʼx toj.

ALKYE TTEN KLET TYOL DIOS: Atz ok ten aj kawil Antíoco qʼojil tiʼj tnam Israel. Noqtzun tuʼnj, otoq jaw kybʼinchan aj judiy kyja toj junxichaq tnam. Aʼyeju aj xnaqʼtzal tiʼjju in bʼaj jaw kyin tajlal, qa toj tnejel syent abʼqʼi mas te 60% aj Judiy in che anqʼintoq tiʼjxi tnam Israel. Kyoj qeju ja te kʼulbʼil in chextoq kykʼuʼn qe copia tiʼj Xjan Tuʼjil; ax jlu ajbʼen kyuʼn qeju e ul itzʼji te tibʼajxi, axpe ikx kyuʼn qe okslal (Hechos 15:21).

Toj Edad Media, aqeju xjal kʼujlaʼn Tyol Dios kyuʼn, kukx kubʼ kyqʼoʼn kyoj junjuntl yol ex kukxtoq in tzaj kycopiarin maske in che ok weʼ twitz nim nya bʼaʼn. Tej naʼmxtoq kybʼant qe kʼuxbʼil jatumel in che etz uʼj tej chʼixtoq tkubʼ bʼaj 1500 abʼqʼi, otoqlo kubʼ qʼoʼn junjun plaj Tyol Dios toj 33 yol. Atxixtzun toj ambʼil aju, e kubʼ qʼoʼn Tyol Dios toj juntl yol, etz toj kʼuxbʼil ex kukx etz.

AJU O BʼANT TUʼN: Maske ok bʼinchan nim nya bʼaʼn tiʼj Tyol Dios kyuʼn qe aj kawil at nim kyipumal ex qe nejenel kye okslabʼil nya toj tumel kyximbʼetz, aju Tyol Dios atzun jun uʼj mas in xi sipet ex mas in kubʼ qʼoʼn kyoj nim yol toj tkyaqil ambʼil. O tzʼokx qʼoʼn toj nim kyley xjal toj nim tnam, toj kyyol ex toj kyanqʼibʼil nim millón xjal.